در جست وجوی هویتی مستقل

●مسأله كیفیت
تلویزیون نسبت به سینما رسانه فراگیرتری است. به همین خاطر یك فیلم تلویزیونی می تواند مخاطبی به مراتب گسترده تر از فیلمی كه روی پرده سینماها می رود، داشته باشد. افزایش كمی تله فیلم های سیما در سال های اخیر، می تواند اتفاقی مثبت قلمداد شود؛ به شرطی كه این مسأله، دغدغه كیفیت را هم به همراه داشته باشد. اینكه عده ای از تله فیلم به عنوان سكوی پرشی برای راهیابی به سینما بهره می گیرند، گریزناپذیر به نظر می رسد. مسأله اصلی، هویت بخشیدن به تله فیلم هاست. تولید تله فیلم به هیچ وجه كم اهمیت تر از یك سریال داستانی نیست؛ به خصوص اینكه در مواردی شاهد تله فیلم هایی بوده ایم كه به مراتب موفق تر از برخی سریال های پرهزینه بوده اند.
ساخت تله فیلم (فیلم تلویزیونی) سال هاست كه در بسیاری از كشورها رواج دارد اما تولید این گونه فیلم ها كه با هدف پخش از تلویزیون ساخته می شوند در دهه اخیر در كشور ما شكل جدی به خود گرفته است و فیلم های تلویزیونی موضوعی- به خصوص در مناسبت های مذهبی و اعیاد- به كرات از رسانه ملی پخش می شوند.
در حال حاضر صداوسیما با سیاست های تازه خود قصد دارد كارگردان های حرفه ای سینما را بیش از پیش به سمت رسانه ملی سوق دهد و كارگردانی و ساخت تله فیلم نیز در همین راستا قرار می گیرد.
●اما آیا ساخت فیلم های تلویزیونی به صورت حرفه ای انجام می گیرد؟
با توجه به اینكه رسانه تلویزیون بسیار فراگیرتر و پرمخاطب تر از سینماست آیا برای ساخت فیلم تلویزیونی نیز همانند فیلم های سینمایی وقت و بودجه صرف می شود؟ یا ساخت تله فیلم این روزها صرفاً راهی برای ورود به سینمای حرفه ای شده است؟ كارگردانان سینما و تلویزیون به این سؤالات پاسخ می دهند.
●تله فیلم مسیری برای آزمون و خطا نیست
عباس رافعی- كارگردان سینما و تلویزیون- در مورد ساخت تله فیلم معتقد است: نفس وجود تله فیلم ها كه با هدف پخش در روزهای تعطیل و مناسبت ها ساخته می شوند خوب است اما اگر قرار باشد این فیلم ها مسیری برای آزمون و خطا برای رسیدن به سینمای حرفه ای باشند، این ژانر، قطعاً نابود خواهد شد. در حال حاضر در معاونت سیما، برای شبكه های مختلف برنامه ریزی شده تا فیلم های سینمایی و ویدئویی تولید و پخش كنند چون مردم ما فیلم های ایرانی را به فیلم های خارجی ترجیح می دهند زیرا با موضوع و فضا و بازیگران، بهتر ارتباط برقرار می كنند. فایده دیگر این كار متوجه مسئولین این رسانه است تا در این فرصت، مضامینی را كه در پی ترویج آن در جامعه هستند، در فیلم ها گنجانده و گسترش دهند. نمایش آسیب ها و ناهنجاری های اجتماعی و ارائه راهكار برای آنها می تواند برآیند خوبی در این فیلم ها داشته باشد اما وقتی این فیلم های سینمایی ویدئویی به مرحله اجرا می رسند، به دلیل بی تجربگی مدیران میانی رسانه، كار توسط دستیارها كارگردانی می شود و توسط مدیران تداركات و مدیرتولید ها تهیه می شود و حتی از بازیگران نقش دو و سه سینما برای نقش های اصلی استفاده می شود كه این یعنی نابودی تله فیلم ها. این سه عامل دست به دست هم می دهند تا موجبات نابودی این فیلم ها را فراهم كنند. اگر مدیران رسانه، نگاهشان را نسبت به تولید و اجرای تله فیلم ها تغییر ندهند، این موقعیت محكوم به فناست. من پیشنهاد می كنم برای تثبیت یك موقعیت و باروری این نوزاد تازه متولدشده، آن را به دست متخصصین بسپاریم و از كارگردانان مجرب در عرصه سینما و تلویزیون برای ساخت فیلم های الگو دعوت كنیم.
این كارگردان معتقد است این الگوها می توانند سرمشقی برای نسل بعدی باشند و می گوید: اینكه برخی ساخت فیلم تلویزیونی را سكوی پرش به سینما می دانند متأسفانه از آنجا ناشی می شود كه ما از ابتدا گارد را باز كردیم و این فضا را در اختیار آنها گذاشتیم. البته اعتقاد من بر این است كه تله فیلم باید بر اساس دستور زبان تلویزیون ساخته شود چون رسانه تلویزیون و سینما به لحاظ فنی با هم متفاوتند و نباید از كارگردان سینما بخواهیم در تلویزیون فیلم سینمایی بسازد، با همان دكوپاژ و میزانسن و ابزار بلكه كارگردان سینمایی می بایست فیلم تلویزیونی را با همان معیارهای خاصش كارگردانی كند.
رافعی در ادامه در مورد تفاوت تله فیلم و فیلم سینمایی می گوید: مخاطب سینما، این رسانه را آگاهانه و به صورت ازپیش تعیین شده انتخاب می كند كه چه فیلمی ببیند. استفاده از نماهای لانگ شات و میزانسن های پیچیده و پلان های خاص و طراحی صحنه ای كه در پرده بزرگ به چشم بیاید و حتی نوع بازی در سینما و تلویزیون متفاوت است. عمق میدان در سینما بسیار بیشتر از قاب كوچك است. همگی این تفاوت ها تأثیرگذار و در حد تفاوت شنیدن موسیقی از روی نوار ریل و دیجیتال است.
حتی فیلمنامه سینمایی و تلویزیونی نیز متفاوت است؛ در تلویزیون ۶۰درصد از ذهن بیننده معطوف به قاب كوچك است یعنی در فیلمنامه تلویزیونی اتفاقات مدام به شكل های مختلف تكرار و روایت می شود و مضامین به گونه های مختلف منتقل می شود. بعضی، از نیمه با فیلم همراه می شوند. در مقابل، مخاطب تلویزیون بسیار بیشتر از سینماست. بیننده در سراسر كشور مخاطب یك فیلم تلویزیونی است و فیلم تلویزیونی مجبور است سطح انتقال مفاهیم را به سطح عمومی جامعه برساند و آن را عامه فهم بسازد. نویسنده فیلمنامه تلویزیونی نیز باید همه سلیقه ها را در نظر بگیرد. مدیوم های تلویزیون و سینما، حتی به لحاظ روانشناختی و جامعه شناختی نیز متفاوتند و سازندگان هر دو دسته این آثار باید این موارد را لحاظ كنند.
●تعجیل در تولید
ابراهیم شیبانی- كارگردان جوان سینما- كه به تازگی تله فیلم یك اشتباه ساده را كارگردانی كرده، اینكه ساخت تله فیلم، سكوی پرشی به سینمای حرفه ای است را تأیید نمی كند. او می گوید: من از ابتدا با ساخت فیلم سینمایی وارد این حرفه شدم و این اواخر یك تله فیلم كارگردانی كردم. به این دلیل كه كار را با سینما آغاز كردم، این تصور را ندارم. افرادی كه تله فیلم می سازند، خود را محك می زنند؛ می خواهند بدانند می توانند داستانی را در ۹۰ دقیقه روایت كرده و تماشاگر تلویزیون را به سمت آن جذب كنند. كار در تلویزیون به مراتب سخت تر از سینماست چون مخاطب عام دارد و دقت بیشتری برای حفظ تماشاگر لازم است. در حال حاضر وضعیت فیلمسازی سینمای ما بسیار خاص است و شرایط باید از هر لحاظ برای فیلمسازی مهیا باشد تا یك فیلم جلوی دوربین برود و صرفاً ساخت یك تله فیلم فضا را مهیا نمی كند. شیبانی معتقد است كه عوامل تله فیلم صرف نظر از سینمایی یا تلویزیونی بودن شان، باید حرفه ای باشند؛ من یك نوع فیلمسازی را یاد گرفتم كه عنوان حرفه ای دارد. حالا تهیه كننده های تلویزیونی گاهی می گویند چون فیلم تلویزیونی است، اهمیتی ندارد و حتی اگر عوامل، غیرحرفه ای باشند، مشكلی پیش نمی آید. متأسفانه همین تفكرات باعث شده تله فیلم های حرفه ای در تلویزیون ساخته نشود. نمی دانم چه اتفاقی در این رسانه می افتد! وقتی چند تله فیلم را با بودجه ای محدود به یك تهیه كننده می دهند كه كیفیت برایش چندان مهم نیست و می خواهند با بودجه و زمان محدود چند تله فیلم را روانه آنتن كنند، نتیجه، چیزی می شود كه می بییند. من به عنوان كارگردانی كه در سن كم، فیلم بلند ساختم، همیشه حرفه ای كار كردم و می توانستم تله فیلم یك اشتباه ساده راهم حرفه ای تر بسازم اما منتظر نظر بینندگان می مانم .
او می افزاید: به نظر من اگر تهیه كننده ها در درجه اول و سازمان صداوسیما در مرحله بعد كه ساخت تله فیلم ها را تأیید و تصویب می كنند به سراغ قصه ها و فیلمنامه های مناسب تری می رفتند، اتفاق فعلی رخ نمی داد و سلیقه مخاطب تا این حد پایین نمی آمد. صرف وقت بیشتر، اصلاً هزینه بر نیست و اگر عجله ای در كار نباشد، فیلمساز و تهیه كننده می توانند حاصل بهتری ارائه دهند؛ اما عجله در كار، باعث ضعف می شود. فیلمسازی زمان بر است و عجله ای نیست. مشكل اصلی دیگر در تله فیلم ها، فیلمنامه است. اگر ما كمی كار خود را جدی تر بگیریم و دقت و وقت بیشتری صرف كنیم، مشكلات تا حد زیادی مرتفع می شود. برخی تله فیلم ها، نه مناسبتی هستند و نه لزومی برای تولید آنها به چشم می خورد. گاهی فیلمنامه های نه چندان قوی با عوامل تقریباً حرفه ای تبدیل به كارهایی ضعیفی می شوند كه میلیون ها تومان هزینه برده اند، در حالی كه این هزینه ها می توانست با فیلمنامه ای قوی، آثاری ماندگار تولید كند.●عاملی برای حضور كارگردانان در تلویزیون
امیر قویدل- كارگردان سینما و تلویزیون- در مورد كارگردانی تله فیلم ها معتقد است: ساخت فیلم های تلویزیونی عاملی برای ادامه حضور عده ای از فیلمسازان در عرصه كارگردانی است. صداوسیما به واسطه فراگیربودن خود، رسالت مهمی برعهده دارد. در این میان مخاطب آن نیز همواره از تیزهوشی و ریزبینی قابل ملاحظه ای برخوردار است. از این رو ساخت فیلم ها و مجموعه های تلویزیونی با كیفیت مطلوب باید در رأس توجه دست اندركاران تلویزیونی قرار گیرد.
در این چند سال شاهد تولید فیلم ها و مجموعه های تلویزیونی با پروداكشن های عظیمی بودیم كه هر كدام از آنها كیفیت خاص خود را دارا بودند، اما اگر در زمینه ساخت این آثار، تحولات قابل توجهی را در ساختار و موضوع لحاظ كنیم، به طور حتم به نتایج بهتری در این زمینه دست خواهیم یافت.قویدل معتقد است فعالان این عرصه نباید برای منافع اقتصادی بیشتر به ساخت تله فیلم روی بیاورند؛ فیلمسازان در خصوص به تصویركشیدن آثار مختلف، مسئولیت سنگینی را بر دوش خود دارند .
●مقدمه ای برای حضور در سینمای حرفه ای
شهرام اسدی- كارگردان سینما و تلویزیون- معتقد است: ساخت فیلم های تلویزیونی در بسیاری از كشورهای دنیا مرسوم است. او می گوید: ساخت این آثار در ایران نیز منافاتی با تولید آثار سینمایی و تلویزیونی ندارد و ساخت آنها می تواند بسیار قابل توجه، ارزیابی شود.من ساخت این گونه آثار را مثبت ارزیابی می كنم چرا كه یك فیلمساز پس از تجربه ساخت فیلم های كوتاه می تواند به تولید این آثار بپردازد و از سوی دیگر فیلم های تلویزیونی، مقدمه ای برای حضور او در سینمای حرفه ای است.ساخت فیلم های تلویزیونی منجر به گسترش دید و حركت هایی پویا در میان فیلمسازان می شود.
اسدی در مورد تفاوت های تله فیلم با فیلم سینمایی می گوید: فیلم های تلویزیونی با همان تعاریف فیلم های سینمایی ساخته می شوند، با این تفاوت كه به دلیل بودجه كمتری كه برای آنها در نظر گرفته می شود، در برنامه های تلویزیونی گنجانده می شوند. بودجه ای كه در اختیار دست اندركاران این آثار قرار می گیرد ایجاب می كند كه قصه، شخصیت ها و لوكیشن ها در مقایسه با آثار سینمایی محدودتر باشند.
مسعود آب پرور- نویسنده و كارگردان فیلم های تلویزیونی- یكسان نبودن بودجه ساخت فیلم های تلویزیونی با آثار سینمایی را دلیل برتری فیلم های سینمایی، نسبت به فیلم های تلویزیونی می داند.
از دیگر مواردی كه منجر به ساده نگری در خصوص فیلم های تلویزیونی می شود، این است كه آثار سینمایی به خودی خود در مقایسه با تله فیلم ها از ماندگاری بیشتری برخوردار هستند.
بودجه اندك برای ساخت فیلم های تلویزیونی و ماندگاری آثار سینمایی، از جمله مواردی است كه باعث می شود افرادی كه فعالیت خود را در عرصه فیلمسازی با ساخت فیلم های سینمایی آغاز كرده اند، آن طور كه باید برای ساخت تله فیلم ها نگاهی جدی نداشته باشند.
●تكنیك قابل توجه
مهرداد خوشبخت- نویسنده و كارگردان فیلم های تلویزیونی- در مقایسه تله فیلم ها با فیلم های سینمایی می گوید: تلویزیون در مقایسه با سینما، بودجه قابل توجهی را پرداخت می كند. از این رو عده ای برای فعالیت در صداوسیما و ساخت فیلم های تلویزیونی، تمایل فراوانی دارند.اما به عقیده من ۶۰درصد از تولیدات سینمایی از تكنیك هایی كه در ساخت فیلم های تلویزیونی از سوی سازندگان این آثار به كار گرفته می شود، بی بهره اند. در این میان، صداوسیما نقش قابل توجهی در بالا بردن رشد كیفی تله فیلم ها بر عهده داشته است.
●نیاز به برنامه ریزی اصولی
محمدعلی سجادی- كارگردان- نیز كه ساخت فیلم تلویزیونی را هم تجربه كرده، معتقد است: تلویزیون یك رسانه فراگیر است اما ساخت فیلم تلویزیونی با مشكلاتی همراه است. در ساخت فیلم تلویزیونی، دخالت و اعمال نظر بیشتری نسبت به سینما اعمال می شود.
به لحاظ مالی، وضعیت سینما با تلویزیون كاملاً متفاوت است. یعنی وضعیت تلویزیون به مراتب بهتر است و البته در این میان، عده ای موفق می شوند كارهای بهتری را ارائه كنند. تلویزیون به لحاظ مادی، وضعش بهتر از سینماست و امكان ساخت فیلم در آنجا بیشتر فراهم است، اما برای نمایش و شكل گیری بهتر آن هم باید برنامه ریزی صورت بگیرد چون ساخت تله فیلم خیلی پراكنده و بدون برنامه شكل می گیرد و می توان با برنامه ریزی درست و صحیح، شكل بهتری به آن داد و به آن مداومت بخشید.
●كم توجهی به كار كودك
سیروس حسن پور- كارگردان- نیز معتقد است: تلویزیون با تخصیص بودجه برای ساخت چنین فیلم هایی باعث شده كه كارگردانان از سینما به تلویزیون سوق پیدا كنند اما نكته مهم این است كه با توجه به بودجه و اعتباری كه برای ساخت فیلم سینمایی در نظر گرفته شده، كیفیت، چندان مورد توجه قرار نمی گیرد، در حالی كه به برنامه های تلویزیون به عنوان یك رسانه پرمخاطب، باید توجه و دقت بیشتری شود. گاهی اوقات محدودیت هایی به دلیل كمبود بودجه اعمال می شود و كارگردان هم به دلیل همین مشكلات مجبور است از حساسیت ها و وسواس هایی كه برای بهترشدن كار اعمال می شود، بكاهد تا فقط كار تولید شود.
او می افزاید: ارتباط دوسویه و متقابل میان سینما و تلویزیون باید حفظ شود. تلویزیون برای حركت های سینمایی باید امكانات بیشتری اختصاص دهد، در حالی كه فعلاً با یك سوم و گاه، یك دوم هزینه و بودجه ای كه یك فیلم سینمایی ساخته می شود، فیلم تلویزیونی تولید می كنیم و همین مسأله در انتخاب عوامل، بازیگر و نگاه به روند تولید تأثیر می گذارد.از دیگر مشكلات تولید كار در تلویزیون این است كه هیچ تفاوتی بین كار كودك و نوجوان و بزرگسال وجود ندارد اما در مورد هزینه با اینكه كار كودك سخت تر است، اعتبار كمتری اختصاص داده می شود.

الهام اناری

منبع : روزنامه همشهری