نقاشی با رنگ های رفته دنیا

گروس عبدالملكیان از شاعران موفقی است كه در عرض این سال های سپری شده در دهه هشتاد به خوبی توانسته خود را در جامعه شعری دورانش نشان دهد. دو مجموعه شعر «پرنده پنهان» _ كه در سال ۸۱ منتشر شد _ و «رنگ های رفته دنیا» كه چاپ شده در اواخر سال ۸۳ است و در واقع جزء مجموعه شعر عرضه در سال ۸۴ محسوب می شود، به خوبی توانسته اند نشانگر دنیای شاعرانه گروس عبدالملكیان باشند. «پرنده پنهان» مجموعه شعری بود كه در زمان انتشارش گروهی از علاقه مندان شعر را خوشحال كرد و آنان را به تمجید از خود واداشت. مجموعه شعری كه توانست خود را در رده كاندیدای جایزه شعر كارنامه قرار دهد. پس از آن گروس عبدالملكیان «رنگ های رفته دنیا» را منتشر كرد كه كمتر مورد توجه قرار گرفت. به همین جهت لازم دیدم كه نظری چند بر مشخصه های این مجموعه شعر داشته باشم:
● دورنمای ذهنیت
در شعر جدی امروز فضاسازی و ایجاد موقعیت های گوناگون در شعر كه بتوانند انسجام داشته باشند اهمیت دارد. گروس عبدالملكیان به خوبی توانسته از پس این مهم برآید. عبدالملكیان در مجموعه شعر «رنگ های رفته دنیا» توانسته با ایجاد فضاهای متنوع و نسبت به هم متفاوت، مخاطب را با خود به موقعیت های دلخواهش ببرد. ما همراه با شاعر رنگ های رفته دنیا گاهی به دریای بزرگ دور و گودال كوچك آب سر می زنیم و گاهی هم با هواپیمایی كه هیچ وقت فرود نمی آید پرواز می كنیم. فضای ذهنی و دایره واژگانی گروس عبدالملكیان باز است و از باز بودن فضای ذهنی و دایره واژگانی است كه او می تواند تصاویر متنوع ارائه دهد و خلاقیت شاعرانه داشته باشد. دورنمای ذهنی عبدالملكیان وسیع است و وسعت این دورنما به سبب عمیق بودن نگاه اوست.
دروغ دیواری است/ كه هر صبح آجرهایش را می چینی/ بنای حواس من/ در را فراموش كرده ای.
شعر عبدالملكیان مدام در حال حركت است و هیچ گاه ایستایی ندارد. در واقع این خاصیت شعری است كه در آن زبان و فضاها خلاق هستند و این برآمده از ذهنیتی است كه دورنمای وسیع دارد.
● عدم محدودیت زمانی و مكانی
فضای شعرهای عبدالملكیان در حال حركت است و این حركت سكون را از شعرها می گیرند، ما با محدودیت زمانی و مكانی در ذهنیت شاعر مجموعه شعر رنگ های رفته دنیا روبه رو نیستیم. شاعر همیشه در رفت وآمد میان فضاهایی است كه در اكنون او وجود ندارند. كودكی كه گذشته است و پیری كه در آینده اتفاق می افتد. مخاطب اجازه پیدا می كند كه با دنیاهای متفاوت ذهنی شاعر آشنا شود و تجربه های ذهنی او را تجربه كند.
«شاید روزی/ از هفتاد سالگی ام دنیا بیایم...» یا «كدام پل/ در كجای جهان/ شكسته است/ كه هیچ كس به خانه اش نمی رسد.»
در نگاهی دیگرگونه می توانیم به شعرهای مجموعه شعر رنگ های رفته دنیا به دید تشبیه به خواب نگاه كنیم. خواب هایی كه با كلمات به تصویر رسیده اند. در واقع در خواب هم ما با رفت و برگشت ذهن انسان به گذشته و آینده روبه رو هستیم.
● رسیدن به فرم با بازی های موفق
یكی از وجوه موفقیت در شعر امروز، رسیدن به فرم در نهایت شعر است. بسیاری در دهه هفتاد شعر معاصر ما به سوی شعرهای فرم گرا حركت كردند كه سبب شد تجربه های زیادی وارد عرصه شعر معاصر كند. انبوهی از این شعرهای فرم گرا همراه با بازی های زبانی كه با خود پیچیدگی را به شعر تزریق می كردند. اما شاعر مجموعه شعر رنگ های رفته دنیا به خوبی توانسته با استفاده از دقیق شدن در تجربه های ناموفق بازی های زبانی، به فرمی از شعر برسد كه در آن هم شعر به فرم منطقی خود دست پیدا كرده و هم بازی زبانی ای اتفاق افتاده است كه توانسته جایگاه شایسته ای داشته باشد. شعر اتاق كه در صفحه ۲۲ مجموعه شعر رنگ های رفته دنیا چاپ شده است نمونه ای خوب برای شعرهای فرمی گروس عبدالملكیان است. در این شعر، شاعر پس از ایجاد كردن فضایی كه خواننده را وارد شعر می كند، با تكرار سه سطر كه: چند قدم راه می رود/ نشسته/ می ایستد توانسته موقعیتی را ایجاد كند كه در نهایت شعر موجب پدید آمدن فرم شعر شده است و سادگی زبان عبدالملكیان هم سبب شده تا فرم شعر اتاق پیچیده نشود.
● طنز ذهنی شاعرانه
از دیگر مشخصه های مجموعه شعر رنگ های رفته دنیا سطرها یا شعرهای كوتاهی است كه از طنزهای ذهنی شاعرانه برخوردارند. البته وقتی از طنز سخن می رود نه بر آن معنا كه خاص خنده و شوخی است بلكه به آن گونه كه شاعر برخی از ذهنیت های خود را در لایه ای از ظرافت های معنایی پیچیده است كه زهرخندی بر كنج لبان مخاطب می نشاند. به سطرهای زیر دقت كنیم:
«بازی را عوض می كنی/ و خود را از طناب می آویزی/ كه سال ها پیش بر آن تاب خورده ای» یا «چاقو را در سینه خود فرو می كنم/ نمی دانم تو كشته خواهی شد / یا من؟»
بازی با تصاویر در سطرهای بالا به گونه ای طنز شاعرانه ای پدید آورده است. طنزی كه ظرافت های خاص خود را داراست. ما می توانیم با نفوذ به عمق این گونه سطرها به گوشه ای از فضاهای ذهنی شاعر سرك بكشیم.

علیرضا فراهانی

منبع : روزنامه شرق