ازبرنامه‌گریزی تابرنامه‌ستیزی

دولت نهم که در۲سال اول فعالیت خود به علت بی‌توجهی به اهداف چشم‌انداز ۲۰ ساله و اهداف و سیاست‌های مصوب و قانونی برنامه چهارم و نیز انحراف از الزامات قانونی و دستاوردهای بدیهی و آموزه‌های مقدماتی علم اقتصاد از سوی اقتصاددانان با عبارت دولت برنامه‌گریز مخاطب نقدها و هشدارهای مکرر قرار گرفت، اینک با بازنگری رفتارها و اقدامات حدود ۴ سال فعالیت این دولت و نیز بازگویی دلایل انحلال سازمان برنامه‌ریزی کشور (در سخنرانی رئیس‌جمهور در قزوین) به عنوان دولتی برنامه‌ستیز، جلوه‌های پنهان خود را آشکار کرده است. برخی از این نمونه‌های قابل ذکر از سیاهه بلند این رفتار خسارت‌بار به شرح زیراست: انحلال سازمان‌های برنامه‌ریزی استانی در مدیریت سیاسی استان‌ها، انحلال نهاد برنامه‌ریزی کشور پس از حدود ۶۰ سال فعالیت و تخریب سرمایه عظیم انسانی و اجتماعی حاصل از آن، انحلال یک شبه و آمرانه شوراهای عالی و نهادهای تصمیم‌گیری جمعی، تبدیل بودجه از سندی قانونی و الزام‌آور که امکان حسابرسی و نظارت دقیق عملیاتی و قانونی را فراهم می‌کرد به سندی مالی برای واگذاری کنتراتی سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی به وزیران و...سازمان برنامه‌ریزی کشور طی ۶دهه گذشته، مسوولیت سازماندهی و هماهنگی تدوین و نیز نظارت عملیاتی ۹ برنامه قانونی و مصوب کشور و چشم‌انداز ۲۰ ساله، تدوین صدها برنامه راهبردی و عملیاتی و موردی برای بخش‌ها و نواحی، تدوین حدود ۴۰ سند بودجه سالیانه و طراحی و نظارت بر اجرای هزاران طرح و پروژه سرمایه‌گذاری و عمرانی را برعهده داشته است.
اما خدمات و حسنات آن سازمان به این خلاصه نمی‌شود. به گواه کتابخانه و مرکز اسناد بی‌بدیل و ممتاز آن (پیش از انحلال)، بیش از۷۰ هزار کتاب و گزارش علمی (که بیش از ۲۰ هزار نسخه آن گزارش‌های منحصر‌به‌فرد و یگانه محسوب می‌شوند) و حاصل میلیون‌ها ساعت تلاش علمی و فکری فرزندان فرهیخته، اندیشمند، پاک و شایسته این مرزوبوم به شمار می‌رفت؛ سازمان منحله برنامه‌ریزی تجلی و محل انباشت تدریجی سرمایه عظیم انسانی و بازتاب دانش ضمنی و تجدیدناپذیر کارشناسان این سازمان طی بیش از نیم قرن فعالیت بود.در تمام این ۶ دهه برنامه‌گریزان و برنامه‌ستیزانی از اصناف و اطراف مختلفی بوده‌اند که طفره و گریز یا دشمنی و ستیز خود با برنامه، نقشه، چارچوب و طرح و هرچه از این دست بوده را ناگزیر به سازمان برنامه‌ریزی کشور که داعیه‌دار و مسوول رسمی و قانونی برنامه‌ریزی توسعه بوده روا داشته‌اند. این گروه از مدیران دم غنیمت‌شمار و حساب‌گریز تا سیاستمدارانی که فرمان و فرموده سیاسی خود را چارچوب و برنامه و حتی تاملی کوچک برنمی‌تابیدند یا تقدیرگرایانی که برنامه‌ریزی را عین تخطی از توحید و توکل و انتظار زاهدانه فرج می‌دانستند را شامل می‌شد.
گروهی از نوآموختگان اقتصاد نیز که هر نام و نشانی از برنامه‌ریزی، تدبیر، هماهنگی و هموارسازی مسیر دشوار توسعه را نشانه‌ای از بروز و حضور نظام سوسیالیستی می‌دانستند را نیز باید بر این برنامه‌ستیزان نامدار افزود. و از دشواری‌های بی‌شمار این مسیر کدام دشوارتر از این است که سازمان برنامه‌ریزی کشور با این همه خدمات و حسناتی که ذکر آن رفت روزی به دشنام تجلی سوسیالیسم رانده می‌شود و روزی با چوب اتهام آمریکایی بودن. کسانی آن را در اضطراب حفاظت از معیشت و دنیای خود تحدید می‌کنند و کسانی دیگر در حراست از فضیلت و آخرت خود آن را تحقیر کنند. اما در تمام این ۶ دهه گذشته برنامه‌ و برنامه‌ریزی و به دنبال آن سازمان برنامه‌ریزی کشور آفت و آسیبی چون ایدئولوژی مهندسی نداشته است. تسلط و سیطره ایدئولوژی مهندسی (و نه الزاما مهندسان) در نیم قرن گذشته نه‌تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، نهاد برنامه‌ریزی را بسیار آسیب‌پذیر کرده است.
این ایدئولوژی مسائل دیرپای و پیچیده را بیماری‌های ساده و خود را کاشف رازهای ناشناخته وگشایشگر معماهای ناگشوده و معجزه‌گری مسیحا دم تلقی می‌کند که روزی با جمع و تفریق‌های غیرمتعارف و بی‌ضابطه در تشکیلات سازمانی و روزی با تغییرات پی‌درپی و خسارت‌بار مدیران و کارشناسان و روزی دیگر با مصرف سخاوتمندانه منابع مالی و طبیعی، به‌زعم خود به مشکل‌گشایی می‌پردازند و اگر کسانی از عظمت و سحر معجزه آنان متحیر نمی‌شوند، مورد خشم و عتاب و تحقیر قرار می‌گیرند. در طول ۵ دهه‌ گذشته هم در کشور ما و هم دیگر کشورها این ایدئولوژی سعی کرده چارچوب فکری خود را جایگزین برنامه کند چراکه اساسا برنامه تقید و پایبندی به ضوابط و مجموعه‌ای از الزامات فرهنگی – اجتماعی را برای دولتمردان الزامی می‌کرده است. و هیچ جای تعجب نیست که تلاش‌های دیرپای تعلیق برنامه و ترخیص سازمان برنامه‌ریزی ناگهان به بار می‌نشیند و با چشم به هم زدنی کار انحلال آن تمام می‌شود. در دولت نهم همه زمینه‌ها و انگیزه‌های پیش گفته مخالفت با برنامه و برنامه‌ریزی یکجا جمع آمده‌اند.

منبع : روزنامه اعتماد ملی