" دی – هشت "تعامل سازنده هشت کشور بزرگ اسلامی در عرصه اقتصاد

دردهه های اخیر همکاری اقتصادی میان کشورهای مختلف به عنوان یکی ازراهبردهای مناسب درجهت رشد و توسعه اقتصادی پیوسته مورد توجه بوده است و در این میان پیمانهای منطقه‌ای فعال در جهان اسلام نیز به عنوان یکی از ابزارهای موثر درتوسعه روابط اقتصادی بین کشورهای اسلامی مطرح می‌شود، این کشورها برآنند تا روابط اقتصادی و تجاری خود با یکدیگر را پیوسته ارتقا دهند .
در راستای گسترش اتحادیه های اقتصادی کشورهای درحال توسعه ، تحرک بیشتر کشورهای عضو اکو و تفکر شکل گیری بازار مشترک اسلامی در سازمان گسترش اسلامی ، گروهی موسوم به گروه دی – هشت در۲۲نوامبر ۱۹۹۶میلادی برابر با ۱۳۷۵ خورشیدی با اهداف اقتصادی خاصی تشکیل شد .
تفکر ایجاد گروهی از هشت کشور مسلمان درحال توسعه موسوم به دی – هشت شامل ترکیه، ایران، پاکستان، مالزی، اندونزی، مصر، بنگلادش و نیجریه برای نخستین بار از سوی " نجم الدین اربکان " وزیر وقت ترکیه و رهبر حزب اسلام گرای رفاه ترکیه مطرح شد .تشکیل این گروه به منظور ایجاد روابط مستحکم اقتصادی بین کشورهای درحال توسعه اسلامی و تقویت نفوذ این کشورها در بازارهای جهانی و برقراری گفت وگو با هفت کشور صنعتی بود .
گام نخست تشکیل این گروه با سفر اربکان درتیرماه ۱۳۷۵ ازپایتخت کشورهای مزبور و جلب حمایت آنان از پیشنهاد تشکیل گروه صورت گرفت ، با توجه به حمایت اکثر رهبران کشورها از این تفکر ، وزرای امور خارجه هشت کشور در نشست یک روزه ای با عنوان " همکاری برای توسعه " با اصول اولیه این تشکل آشنا شده و پایه های بعدی آن را برنامه ریزی کردند.
درحال حاضر گروه دی – هشت نزدیک به ۹۰۰میلیون نفر از جمعیت جهان را در خود جای داده است .
●جایگاه گروه کشورهای دی – هشت در عرصه بین الملل
روند رو به رشد همکاریهای منطقه ای در جهان پس از جنگ سرد متناسب با تحولات ساختاری نظام بین المللی و در راستای ایجاد نظم جهانی چند قطبی آغاز شد ، وجود وابستگی متقابل ، اهداف مشترک و احساس همکاری دراین اهداف و همچنین وجود مشکلات و معضلات مشترک کشورهای یک منطقه از عوامل موثر یک همکاری منطقه ای است .به علاوه تمایل طبیعی کشورها به تمرکز حول تجارت با همسایگان خود نیز مدتهاست که به عنوان دلیل موجهی برای یکپارچگی منطقه ای شناخته شده است .
در تشکیلات گروه دی – هشت از لحاظ همگرایی منطقه ای اکثریت کشورهای منطقه آسیا قرار دارند و سه عضو اصلی این گروه نیز ازهمسایگان ایران هستند .
به علاوه ساختار اقتصادی اعضا نمایانگر آن است که تمامی اعضا از کشورهای درحال توسعه می‌باشند و در نتیجه می‌توانند منافع مشترک داشته باشند .
همچنین اهداف و اصول گروه که در نخستین اعلامیه سران آن درج شده نیز همگرایی این گروه رانشان می دهد این همکاری منطقه ای در رابطه با فلسفه همگرایی های منطقه ای نه تنها درصدد حفظ منافع گروه است بلکه تقویت موقعیت اعضا را در اقتصاد جهانی و موقعیت های جدید در روابط بازرگانی و نیز تقویت حضور در تصمیم سازی در سطح بین‌المللی در اهداف خود گنجانده است .
اصول ناظر بر فعالیتهای گروه شامل "پذیرش صلح به جای منازعه" ، " گفت وگو به جای رویارویی "، "همکاری به جای استعمار" ،" عدالت به جای روشهای دوگانه "و بالاخره "مردم سالاری به جای ظلم " نمایانگر نقش پذیری این گروه درراستای اهداف صلح جهانی و عدالت همگانی است .
●نگاهی به نخستین اجلاس دی - هشت
پس از نشست های مقدماتی مقامهای ارشد و شورای وزیران امورخارجه ، این اجلاس با حضور سه رییس جمهوری و چهار نخست وزیر و یک وزیر امورخارجه در خرداد ماه ۱۳۷۶در استانبول ترکیه برگزار شد .
در بیانیه منتشره نخستین اجلاس سران با عنوان اعلامیه استانبول اهداف اصلی دی - هشت ، چگونگی همکاری و همفکری اعضای گروه ،امکان عضویت سایر کشورهای درحال توسعه ، برقراری رابطه با سایر سازمانهای بین المللی به ویژه سازمان کنفرانس اسلامی و انتصاب مدیر اجرایی گروه تصویب شد .
●اهداف اصلی فعالیت گروه دی - هشت
اهداف اصلی گروه دی هشت را می توان شامل توسعه اقتصادی – اجتماعی ، تقویت موقعیت کشورهای درحال توسعه در اقتصاد جهانی ، تنوع و موقعیت های جدید در روابط بازرگانی ، تقویت حضور در تصمیم سازی درسطح بین المللی وارتقای سطح زندگی مردم کشورهای عضو با توجه به اصول اساسی چون " صلح به جای منازعه "،" گفت وگو به جای رویارویی "،" عدالت به جای روشهای دوگانه"،"تساوی به جای تبعیض " و " مردمسالاری به جای ظلم نام برد .
گروه دی – هشت مجمعی جهانی بوده و عضویت در آن برای سایر کشورهای درحال توسعه که به اهداف و اصول آن پایبندباشند ، امکان پذیراست .همچنین عضویت دراین گروه تاثیری درروابط دو جانبه یا چند جانبه کشورهای عضو با دیگر کشورها ندارد و مانعی نیز جهت عضویت آنان درسازمانهای بین المللی ومنطقه ای نیست .
گروه دی- هشت از سه رکن اصلی اجلاس سران ، شورای وزیران و کمیسیونهای مقام های ارشد تشکیل شده است .سران به عنوان ارگان عالی متشکل از روسای جمهور وروسای دولت سالی یک بار تشکیل جلسه می‌دهند و وزرای خارجه کشورهای عضو ، اعضای شورای وزیران ، رکن سیاسی گروه هستند که نشست سالانه آنها پیش از اجلاس سران تشکیل می شود.مقامهای ارشد وزارت امورخارجه نیز که از سوی کشورهای عضو انتخاب می شوند اعضای رکن اجرایی گروه را تشکیل می دهند ، کمیسیون سالی دوبار تشکیل جلسه می دهد و مقامهای ارشد مسئولیت هماهنگی ملی در کشورهای متبوع خود را برعهده دارند .
در نخستین جلسه سران تصمیم گرفته شد تا به صورت موقت دفتر اجرایی تاسیس و با انتخاب یک فرد به عنوان مدیراجرایی گروه هماهنگی بین اعضا ،تبادل اطلاعات بین گروه و نظارت بر خدمات نشستها برعهده او گذاشته شود .در این اجلاس، ۱۰ مورد همکاری اقتصادی مورد نظر قرار گرفت که از آن جمله می توان به تجارت ، صنعت ، اطلاعات ، مالیه، بانکداری ، خصوصی سازی ، توسعه روستایی ، علوم و فناوری ،فقرزدایی و توسعه مناسبات انسانی ، کشاورزی ، انرژی و بهداشت اشاره کرد .
اگرچه ۵۰ تا ۶۰ پروژه درزمینه های مذکور در نخستین اجلاس سران که پیش ازاین در گروههای کاری ( هشت گروه کاری ) مورد بررسی قرار گرفته بود مطرح شد ولی برای شروع همکاری ، شش پروژه انتخاب و به کشورهای عضو برای اجرای سریع محول شد که می توان به ایجاد شبکه بانک اطلاعات صنعتی و فناوری – ایران ، ایجاد شرکت بین المللی بازاریابی و بازرگانی - مصر، کارگاه آموزشی فقر زدایی- اندونزی ، ایجاد طرح تکافل ( بیمه اسلامی ) شامل مشارکت بین شرکتهای گروه هشت - مالزی ، همکاری در پرورش آبزیان در آبگیرهای داخلی و ساحلی- پاکستان و طراحی ، توسعه ، تولید و بازاریابی هواپیماهای کشاورزی - ترکیه اشاره کرد .
چگونگی تصمیم گیری در گروه دی - هشت به نحوی است که تمامی تصمیم‌ها و آرمانهای دی – هشت براساس اجماع اتخاذ می شود .
●اهداف کلی ایران در گروه دی - هشت
۱- تقویت هر چه بیشتر نقش اسلام در میان اعضای گروه
۲- همکاری اقتصادی باکشورهای عضو گروه درجهت تحقق اهداف اقتصادی نظام از طریق بهره گیری از امکانات گسترده آنان
۳- همکاری و همیاری با کشورهای عضو در عرصه های سیاسی ، فرهنگی و اقتصادی جهانی ، تحکیم پیوندهای سیاسی
۴- همکاری و اتخاذ مواضع مشترک اقتصادی بین کشورهای درحال توسعه مسلمان در عرصه روابط اقتصادی بین المللی
۵- همکاری و هماهنگی در امور صنعتی وفناوری
۶- تحکیم پیوندهای سیاسی از طریق همکاریهای همه جانبه
۷- استفاده از تجارب کشورهای عضو در جهت رفع تنگناهای اجتماعی و اقتصادی
۸- بهره گیری از گروه به منظور برخورد با تهدیدها و چالشهای بین المللی
دومین اجلاس سران گروه پس از نشستهای مختلف کارشناسی و نشست های مقام های ارشد در اسفند ماه ۱۳۷۷در بنگلادش برگزار شد و بیانیه ای با عنوان بیانیه داکا دراین زمینه منتشر شد .این بیانیه در ۳۳ ماده منتشر شد که ضمن تایید اصول و اهداف و برنامه های دی – هشت توسط اعضا این نکات نیز حایز اهمیت است:
با توجه به نشستهای متعدد گروه دی – هشت طی سالهای اخیر بیانیه های منتشره نمایانگر نکاتی است که ارتباط این گروه را با مسائل جهانی نشان می‌دهد .گروه بر همکاری اقتصادی و فنی با سازمان ملل تاکید دارد و به علاوه بر نقش مثبت دولتهای عضو در توسعه و مدیریت نهادهای مالی بین‌المللی تصریح می‌کند. صراحت بر لزوم هماهنگی اعضا با روند جهانی شدن تاکید می شود ، براساس بیانیه های منتشره طی سالهای اخیر گروه با توافق بر قطعیت توسعه پایدار در صدد ایجاد یک رژیم تجاری قانونمند است که مبادلات بازرگانی اعضا در قالب آن باید صورت پذیرد .
همکاری و هماهنگی گروه دی- هشت با سازمان جهانی تجارت در راستای توازن منافع اعضای گروه نیز پیوسته مورد توجه قرار گرفته است دربیانیه های منتشره در دستیابی کشورهای عضو که بیشتر از کشورهای درحال توسعه هستند بر سرمایه گذاری و توان بخشیدن جهت حرکت در رفع چالشهای اقتصاد جهانی و نظام تجارت آزاد تاکید شده است.
در فعالیت گروه همچنین به هماهنگی های فرهنگی اعضا با هدف تقویت همکاری کشورهای عضو و متناسب با تحولات فرهنگی جهان اسلام توجه لازم شده است .تایید تطبیق تصمیم های گروه با قطعنامه های مربوطه سازمان ملل پیرامون همکاری های اقتصادی وفنی ، تاکید بر نقش مثبت دولتها در توسعه و مدیریت نهادهای مالی و بین المللی و نیاز اجتناب ناپذیر برای اصلاحات با مشارکت کشورهای در حال توسعه، لزوم هماهنگی کشورهای عضو با جهانی شدن اقتصاد، لزوم مشاوره با نهادهای بین‌المللی مالی جهت کاهش اثرات بحران مالی جهانی ، توافق بر قطعیت توسعه پایدار، ضرورت ظهور یک رژیم تجاری قانونمند همانند آنچه در سازمان تجارت جهانی نهادینه شده است، درخواست از سازمان تجارت جهانی در مورد برنامه کار، نیل به توازن منافع برای همه اعضای سازمان و تاکید بر ضرورت ارایه منابع کافی به کشورهای درحال توسعه به منظور سرمایه گذاری و ظرفیت سازی نهادینه و توان بخشیدن به آنها جهت بهتر پرداختن به چالشهای اقتصاد جهانی و نظام تجارت آزاد از محورهای مورد توجه اعضای دی – هشت در جهت ارتقا و گسترش روابط اقتصادی میان یکدیگر درسالهای اخیر بوده است .
همچنین تاکید بر مکمل بودن نقش دولت و بخش خصوصی و توجه به اهمیت روز افزون بخش خصوصی ، توجه به اهمیت تبادل فرهنگهای مختلف ، توجه به اهمیت دستیابی به بازارهای جهانی، جریان گسترده‌تر ورود سرمایه گذاریهای خارجی و کمک بیشتر و کاهش بار بدهیهای خارجی جهت تلاش در توسعه ، لزوم شناخت ظرفیت های همکاری کشورهای عضو جهت ارتقای تجارت، حمایت از اقدامهایی نظیر تاسیس شرکت بین‌المللی بازاریابی و سایر اقدام‌های تسهیل کننده تجاری و لزوم تشویق مسئولیت ذیصلاح کشورهای عضو از جمله تاکیدات اعضای گروه دی هشت در نشستهای قبلی است .
آنچه که از نظرها نباید دور بماند این است که موفقیت اجرای برنامه‌ها و تصمیم‌گیری‌های گروه دی- هشت نیازمند پی ریزی محکم و صحیح این اتحادیه‌ها از ابتدای بنیانگذاری آن است برای همین ضروری است به مشکلات و موانعی که برسر راه سایر اتحادیه‌های منطقه‌ای نظیر اکو و بازار مشترک اسلامی وجود دارد اشاره ای شود که بخشی ازاین مشکلات عبارتند از :
۱- عدم شناخت کافی از توانمندیهای اقتصادی یکدیگر
۲- بعد مسافت و پراکندگی جغرافیایی
۳- بی نیازی آنها به بخشی از کالای یکدیگر (اقتصادی غیرمکمل )
۴- وابستگی به کشورهای غیراسلامی به دلیل عضویت در برخی از پیمانها
۵- وجود موانع تعرفه ای و غیر تعرفه ای بین کشورها
۶- برخوردار نبودن از تسهیلات اعتباری برای تامین مالی بهای واردات یا صادرات
۷- پایین بودن کیقیت کالاهای تولیدی
۸- وجود اختلاف داخلی و یا تیرگی روابط سیاسی برخی از کشورهای عضو با یکدیگر و ناهماهنگی توسعه سیاسی
۹- ناهمگونی شدید توسعه اقتصادی بین برخی اعضا
به طور کلی می توان گفت این سازمان به عنوان یک همکاری منطقه ای و درراستای جهانی شدن اقتصاد تشکیل شده و مشغول ادامه فعالیت است ولی به دلیل مشکلاتی که پیش از این به آن اشاره شد هنوز از توانمندی کافی برای تاثیر گذاری بر اقتصاد بین الملل برخوردار نیست و ضروری است با استفاده از تجارب تشکلهای منطقه ای مانند سازمان کنفرانس اسلامی ، اکو ، آسه آن برای حل مشکلات خود گام بردارد و این گروه در عین پی‌ریزی راهکارهای جدید همکاری باید به عنوان پشتیبان و مکمل تشکلهای منطقه ای بین المللی موجود عمل کند .
به طور قطع برقراری ارتباط و پیوند با سازمانهای بین المللی و یا دیگر همکاریهای منطقه ای نوعی همگرایی و هماهنگی بین اهداف و آرمانها را ایجاد می‌کند و تاثیر بسیاری در رفع مسائل بین‌المللی بر جای می‌گذارد .●نگاهی به پنجمین اجلاس سران دی- هشت در جزیره بالی اندونزی
رییس‌جمهوری کشورمان که رییس دوره ای اجلاس سران دی - هشت را عهده‌دار بود ،۱۹اردیبهشت ماه برای دیداری رسمی از اندونزی و شرکت در اجلاس سران گروه دی – هشت عازم جاکارتا پایتخت اندونزی شد .
رییس جمهوری را دراین سفر "منوچهر متكی "و "محمد سلیمانی "وزیران امور خارجه و ارتباطات و فناوری اطلاعات و آیت الله "محمدعلی تسخیری " رییس مجمع دارالتقریب بین مذاهب اسلامی همراهی کردند .دکتر احمدی نژاد در مدت پنج روز اقامت در اندونزی با "سوسیلیو یامبانگ یود هویونو " رییس جمهوری اندونزی در خصوص مسایل مورد علاقه دو جانبه، منطقه‌ای و جهانی دیدار و گفت وگو كرد. وی علاوه بر این در این سفر دیداری با رییس مجلس ، علما ، نخبگان و دانشجویان اندونزی نیز داشت و در نماز جمعه این كشور شركت كرد.
‪علاوه بر رییس جمهوری اسلامی ایران ،" سوسیلیو یامبانگ یودهویونو" و "ابواسانجو " روسای جمهور اندونزی و نیجریه ، "عبدالله احمد بداوی "، "رجب طیب اردوغان "، "شوكت عزیز " نخست وزیران مالزی، تركیه و پاكستان، وزیر امور خارجه بنگلادش و وزیر امور همكاری‌های بین‌المللی مصر از سران و مقام‌های شركت‌كننده در این اجلاس بودند.
دراین اجلاس که در هتل وستین جزیره بالی اندونزی برگزار شد ، رییس جمهوری اسلامی ایران پس از سخنرانی دراجلاس ریاست دوره‌ای این گروه را به اندونزی واگذار کرد .دکتر محمود احمدی نژاد دراین اجلاس با اشاره به اینکه عزت و اقتدار بیشتر امت اسلامی در خدمت صلح و امنیت جامعه بشری است ، اظهار داشت : ما می‌توانیم الگوی مناسبی از همكاری و تفاهم مبتنی بر عدالت ارائه كنیم .
احمدی نژاد افزود: ما همه عضو یک پیکره امت اسلام هستیم و دغدغه های مشترک داریم وتوسعه همکاریهای همه جانبه اقتصادی و مشارکت جدی تر برای تاثیرگذاری مثبت در تحولات بین المللی موجب اقتدار و پیشرفت امت اسلامی و کشورهای عضو خواهد بود .
وی اظهار داشت : در دوره گذشته اهداف، مبانی و چارچوبهای همكاری تا حد زیادی معین و تدوین شده و قدمهای اجرایی نیز برداشته شده، اما تا رسیدن به توقعات مورد انتظار، فاصله زیادی مانده است .
رییس جمهوری اسلامی ایران تصریح کرد: بدون تردید، فرصت‌های پیش رو كم نیست و می‌توان با همكاری همه كشورهای عضو قدمهای بلندتری برداشت و با گذشت زمان استعدادها و امكانات كشورهای عضو بیشتر شناخته می‌شود و همگرایی‌ها بیشتر می‌شود.
رییس جمهوری در بخش دیگری از سخنانش با تاکید بر افزایش همگرایی و همکاری میان کشورهای مسلمان گفت: ضرورت همکاریهای نزدیک دو جانبه و چند جانبه و مشارکت جمعی میان کشورهای مسلمان در جهان امروز بیش از پیش احساس می‌شود. این نشست درحالی برگزار می شود که قدرتهای زورگو شرایط نابرابر را بر ملتها تحمیل می کنند و مانع از پیشرفت اقتصادی و صنعتی وعلمی کشورها و ملتها می شوند .
احمدی نژاد تاکید کرد: بی تردید نقش دی – هشت در ارتقای جایگاه ملتهای عضو در صحنه بین المللی و در اصلاح تعاملات بعضا غیر عادلانه حاکم بر جهان امروز نباید نادیده گرفته شود . همکاریهای نزدیک ، پیوستگی و تشدید فعالیتهای اقتصادی کشورهای عضو در قالب گروه می تواند نقش مهمتری درگسترش ثبات اقتصادی و کاهش تاثیرات شوکهای ناشی از بحرانهای اقتصادی مالی خارجی ایفا کنند و اثر گذاری و نفوذ اعضا را در بازارهای جهانی افزایش دهد .
رییس جمهوری کشورمان با بیان این مطلب که خوشبختانه گروه ما توانسته است طی چند سالی که از تاسیس آن می گذرد قدمهای خوبی در تبیین چارچوبها و تدوین برنامه ها و رفع موانع بردارد ، تصمیم به تهیه و تنظیم دو موافقتنامه ترجیحات تجاری و کمکهای اداری در موضوعات گمرکی را از جمله این برنامه ها عنوان کرد .
وی تصریح کرد :ایران برای همکاری در پروژه های جدید مربوط به موضوعات زیست محیطی ، توریسم ، بهینه سازی مصرف انرژی ، فناوریهای نوین و برتر تولید انرژی ، مبادله نیروهای متخصص و تنظیم بازارهای مالی، آمادگی کامل دارد و امیدواریم با استقبال و همکاری خوبی که اعضا در این پروژه ها خواهند داشت ، همکاریها توسعه یابد .
رییس جمهوری اسلامی ایران تاكید كرد: جمهوری اسلامی ایران خود را موظف می‌داند تمام مساعی خود را جهت تقویت گروه و توسعه همكاری‌های چند جانبه و مشترك به كار بندد و اینك مفتخر است تا دوره جدید ریاست گروه را به كشور توانمند اندونزی واگذار نماید.
دكتر احمدی نژاد خاطرنشان كرد: اطمینان دارم كه با ریاست كشور دوست و برادر اندونزی، گروه دی – هشت ‬در راستای اهداف و منافع ترسیم شده به توفیقات روز افزونی دست خواهد یافت .

شهناز حسنی

منبع : مجله گسترش صنعت