غلات؛ دانه‌های حیات

غلات، در واقع گونه‌ای از خانواده گندمیان (گرامینه‌ها) هستند که گیاهان علفی تک‌لپه‌ای بوده و دانه‌های ریز آنها، مصرف خوراکی دارد.
غلات گیاهانی یکساله هستند، یعنی چرخه زندگی خود را در یک فصل زراعی به پایان می‌رسانند.
گونه‌های سردسیری غلات (گندم، جو و چاودار) در فصل پائیز و اوایل بهار کشت شده و در اواسط تا اواخر تابستان هم برداشت می‌شوند.
گونه‌های گرمسیری غلات (برنج، ذرت، ذرت خوشه‌ای و ارزن) نیز با توجه به شرایط آب‌وهوائی در اواخر بهار یا اوایل تابستان کشت شده و اواخر تابستان یا اوایل پائیز هم برداشت می‌شوند.
هزاران سال است که این‌گونه گیاهان، در تأمین غذای بشر نقش حیاتی ایفاء می‌‌کنند. باستان‌شناسان جوامع ابتدائی توانسته‌اند از ویرانه‌های قدیمی مراکز سکونت انسان، دلایلی به‌دست آورند که نشان می‌دهد غلات در تمدن‌های اولیه بشری هم کشت می‌شده است برای مثال، گندم در سرزمین حاصلخیز بین‌النهرین به‌عمل می‌آمده است.
بین‌النهرین امروزه بخش‌هائی از ترکیه، عراق، سوریه و ایران را تشکیل می‌دهد. شواهد به‌دست آمده نشان می‌دهد که در ۱ تا ۱۶ هزار سال قبل از میلاد، انسان ماقبل تاریخ در این ناحیه گندم تولید می‌کرده است.
همچنین هر جا که جامعه‌ای تشکیل شده، یکی از انواع غلات در پیدایش آن نقش داشته‌اند. مثلاً برنج در تشکیل جوامع نخستین کشور چین و ذرت هم در تشکیل جوامع آفریقائی مؤثر بوده‌اند.
● انواع غلات
گندم: به آب و هوای خنک در فصل رشد، آب‌وهوای گرم و خشک در فصل برداشت نیاز دارد.
برنج: آبیاری و بارندگی در کشت این گیاه ضروری است. میانگین دما در ۴ تا ۶ ماه از فصل زراعی باید ۲۱ درجه سانتی‌گراد یا بالاتر باشد.
ذرت: به آب‌وهوای گرم با رطوبت کافی نیازمند است. این گیاه معمولاً در آمریکای‌شمالی و جنوبی و همچنین آفریقا کشت می‌شود.
جو: به آب‌وهوای خنک در فصل رشد نیاز دارد. جو مطمئن‌ترین غلات در شرایط شوری خاک، خشکی یا سرمای زمستان است. جو در زمین‌هائی که گندم قادر به رشد در آنها نیست هم پرورش می‌یابد.
ارزن: از پرمحصول‌ترین غلات در شرایط خشک است و در خاک‌های غیرحاصلخیز هم رشد می‌کند. این ماده در آسیا و آفریقا، ماده غذائی مهمی برای انسان و دام می‌باشد.
جو دوسر: سابقاً خوراک اصلی مردم اسکاتلند محسوب می‌شد. در سراسر دنیا از این ماده غذائی به‌عنوان خوراک دام هم استفاده می‌کردند.
چاودار یا گندم سیاه: از سازگارترین غلات نسبت به شرایط سخت آب‌وهوائی است. در آب‌وهوای سرد کشت می‌شود.
● اهمیت غلات
در بسیاری از کشورهای آسیائی و آفریقائی، بیش از ۸۰ درصد غذای مردم از غلات تأمین می‌گردد. سهم غلات در غذای مردمان اروپائی ۴۵ تا ۵۵ درصد بوده و در ایالات متحده آمریکا تقریباً ۲۰ تا ۳۰ درصد می‌باشد.
امروزه نزدیک به ۷۰ درصد زیر کشت یک میلیارد هکتاری جهان را غلات اشغال کرده‌اند. تقریباً نیمی از کل نیازهای غذائی انسان به‌ویژه در آسیا به‌طور مستقیم از غلات تأمین می‌گردد.
همچنین تولید غلات در مقایسه با دیگر فرآورده‌های غذائی از جمله گوشت، تخم‌مرغ، شیر و ... بسیار بیشتر است. تولید سالانه غلات در جهان، بیش از یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون تن می‌باشد. گندم، برنج و ذرت سه محصول مهم هستند که هرکدام تقریباً یک‌چهارم تولید سالانه به غلات را تشکیل می‌دهند.
برنج، غذای عمده و روزمره مردم نواحی گرم و مرطوب است. این غله معمولاً در زمین‌هائی تولید می‌شود که بتوان آنها را در برخی فصول سال غرقاب کرد.
گندم به‌عنوان غله‌ای سازگار، عمدتاً در زمین‌های چمن طبیعی و همچنین در مناطقی که آب‌وهوا برای کشت ذرت مناسب نیست، به‌عمل می‌آید. گندم از غلاتی است که در نواحی سرد هم کشت می‌شود. این غله در سراسر جهان در فصول مختلفی کشت می‌شود، به‌طوری که در هر ماه از سال، گندم در یکی از نقاط جهان در حال برداشت می‌باشد.ذرت هم به‌عنوان یک گیاه گرمسیری، در مناطقی که رطوبت و حرارت کافی در فصل زراعت فراهم باشد، رشد می‌کند.

منبع : ماهنامه سرزمین سبز