تمدن خود را پاس بداریم

ثبت یک اثر در فهرست آثار ملی، تهیه شناسنامه یی است که با معرفی ارزش های مادی و معنوی همراه اثر، مسوولان و مردم را مکلف می کند با حفاظت مستمر امکان تداوم حیات اثر را فراهم کرده و آن را همچون یک امانت تحویل نسل های بعدی کنند. ارزش های همراه با آثار دارای وجوه متفاوتی از جمله وجه زمان و دوره ساخت آن طرح و سبک معماری، نوع کاربری، تزئینات بدیع و ویژگی های ساختاری است که خالق اثر و استفاده کننده از آن بر اعتبار اثر می افزایند.
در گستره سرزمین باستانی ایران، آثار فراوانی در قالب اشیای منقول و آثار غیرمنقول وجود داشته و دارد که با توجه به غارت های صورت گرفته از دوره قاجار بسیاری از این نفایس ملی امروزه زینت بخش موزه های مهم دولتی و خصوصی کشورهای مختلف شده اند. متاسفانه سیر خروج آثار با شدت و ضعف تا به امروز ادامه یافته است که از جمله می توان به تاراج اخیر جیرفت و خروج آثار بی نظیر تاریخی، فرهنگی از این منطقه بی نظیر باستانی به خارج از کشور اشاره کرد. این واقعه نشان از نبود توجه بخشی از جامعه به میراث گرانبهای نیاکان خود دارد که می توان آن را به عنوان یک خلاء فرهنگی، اجتماعی به شمار آورد. از این رو همچنان شاهد تخریب تپه ها، بافت ها و بناهای تاریخی در کشور هستیم که توسط افراد سودجو و فرصت طلب و در مواردی نیز برخی متولیان ناآگاه صورت می پذیرد، این در حالی است که هر یک از ارزش های تاریخی، فرهنگی از یک مهره و سنجاق سر به دست آمده از لرستان تا دست کندهای عظیم نقش رستم فارس و شیوه شهرسازی ایرانی که براساس اعتقادات و باورهای مذهبی، ملی و هماهنگ با بستر طبیعی و شرایط جغرافیایی در طول زمان شکل گرفته و تکامل یافته اند، بخشی از اعتبار فرهنگی و هویت ایرانیان به شمار می آیند که می تواند جایگاه واقعی ایران را نه به عنوان کشوری تمدن ساز بلکه سرمنشاء تمدن جهانیان معرفی و حفظ کند.
بنابراین با توجه به توسعه روزافزون کشور در ابعاد مختلف ضرورت حفاظت و نگهداری از نفایس و دستاوردهای ملی بیش از پیش احساس می شود که متاسفانه صرفاً تاکید بر ثبت این نفایس در فهرست آثار ملی به عنوان شرط قانونی نگهداری و تداوم حیات آثار ارزشمند موجب شده است که در سال های اخیر بسیاری از آثار فاخری که به دلیل غفلت یا عدم شناسایی به ثبت نرسیده اند تخریب و نابود شوند که ضرورت دارد مسوولان و دلسوزان فرهنگ و تمدن ایران زمین هرچه سریع تر چاره یی برای رفع این نقیصه بیندیشند تا بیش از این شاهد از میان رفتن ارزش های بی بدیل و تکرارناپذیر فرهنگی، تاریخی کشور نباشیم.
توسعه افسارگسیخته و بی ضابطه شهرها به ویژه شهرهایی که دارای پیشینه فرهنگی، تاریخی دیرپایی هستند از جمله تهران، اصفهان، شیراز، یزد، کرمان، تبریز، مشهد و... موجب شده است که صدمات جدی به بافت های تاریخی این شهرها وارد آید، این در حالی است که تجربه کشورهای مشابه در این مورد نشان داده است که تخریب بافت های تاریخی صدمات اجتناب ناپذیر اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی، روانی، اقتصادی و... برای شهر و شهروندان به همراه دارد.
چنانچه پس از گذشت سالیان متوجه اشتباه خود درباره بافت های تاریخی شده اند و در جهت بازگرداندن هویت اولیه به شهرها برآمده اند، اشتباهی که هم اینک در مهم ترین شهرهای تاریخی کشور در حال وقوع است و شهرهای ایران را به کانال هایی برای رفت و آمد خودروها تبدیل کرده و گویی شهر تعلق به خودرو دارد نه به شهروندان، کافی است به ساخت و سازهایی که در جای جای شهرها و بدون رعایت وضعیت کالبدی و ساختار طبیعی موجود در حال انجام است نگاهی بیندازیم تا به عمق فاجعه یی که کم کم در حال شکل گیری است، پی ببریم. به ویژه پایتخت کشور که به مانند ویترینی برای فرهنگ جامعه ایرانی است به شدت درگیر چنین ساخت و سازهای غیراصولی و بی ارتباط با مفاهیم و معیارهای شهرسازی است. تفکر پشت این ساخت و سازها به هیچ وجه به نفع شهر و شهروندان نبوده و به هویت، طبیعت، خلق و خو و اعتقادات مردم و آرامش و آسایش شهروندان نمی اندیشد و صرفاً به تبدیل زمین و آسمان شهر به سرمایه می پردازد که برای ایجاد تونل، پل و بزرگراه ها هزینه کنند،، لذا ضرورت دارد مدیریت شهرها و در راس آن شورای شهر به منظور دستیابی به راهکارهای علمی و اصولی در خصوص حفظ ارزش های شهر به ویژه بافت های تاریخی و طبیعی و بهره برداری از توانایی های منحصر به فرد آن در جهت رشد و شکوفایی شهر از طریق جذب و هدایت گردشگران بیش از بیش به تعامل با صاحب نظران حوزه های مرتبط با شهر و شهرنشینی بکوشند و این موقعیت بی نظیر را از مردم و کشور دریغ نکنند.
ملتی که روزگاری تولیدکننده و صادرکننده فاخرترین پارچه های ابریشمین، ظروف سفالین، فلزی و آبگینه، جواهرات و فنون ساختمانی و غیره در جهان بوده، امروز محصولات بی کیفیت کشور چین و تایوان را در سراسر کشور عرضه می کنند و جای تاسف دارد که در بازارهای تاریخی کشور و حتی میدان نقش جهان که توریست همواره در آن حضور دارد این محصولات به چشم می خورند. یکی از مهم ترین عوامل این وضعیت را می توان کوتاهی مجامع علمی و دانشگاهی کشور در عدم پرداختن به امر پژوهش و تحقیق در جزئیات تولید دستاوردهای ملی و تاریخی و چگونگی توسعه و تقویت آن دانست. یقیناً تشویق هنرمندان و سرمایه گذاران به تولید دستاوردهای ملی موجب ارتقای کمی و کیفی صنایع دستی و سایر هنرهای منزوی و حتی از یاد رفته به منظور رقابت در عرصه بین المللی خواهد شد.این مهم میسر نمی شود مگر با احترام گذاشتن و حفظ باقیمانده آنچه در طول قرون به آن دست یافته ایم.

مهدی معمارزاده

منبع : روزنامه اعتماد