ملاحظات کیفیت در بسته بندی نوین

اکنون بخش عظیمی از بازار غذا را غذاهای بسته‌بندی شده تشکیل می‌دهد. تجربه‌ها و پژوهش‌ها ظرف سال‌های گذشته نشان می‌دهد که بسته‌ها از ساده‌ترین فرم‌ها تا پیچیده‌ترین حالات خود به وضعیت استاندارد نزدیک‌تر شده‌اند.
بسته‌ها اکنون جوابگوی الزامات ویژه به‌خصوص از نظر حفاظت مواد غذایی هستند. اما بعد از قانون پاییز ۱۹۹۱ در آلمان در زمینه بسته‌بندی، اوضاع تا حدودی تغییر کرده است.
در کشورها و جوامع صنعتی تصور بازاری نظیر بازار کنونی غذا امکان‌پذیر نبود به خصوص این‌که در زمینه تنوع محصولات فصلی، تقریباً در تمامی سال انواع محصولات کیفی برای بسته‌بندی وجود دارد.
بنابراین، برای حفظ این سطح فراوان محصولات و همچنین برای حفظ کیفیت این محصولات به شدت نیاز بود تا یک سیستم پشتیبانی و بسته‌بندی در تمام سال وجود داشته باشد که به خوبی بتواند خود را با انواع محصولات وفق دهد.
به این ترتیب به یمن تحقیقات دایمی و پیشرفت‌هایی که در عرصه بسته‌ها به وقوع پیوست، بسته‌بندی اکنون به سطح قابل قبولی از استانداردها دست یافته است که تقریباً به الزاماتی چون حساسیت نسبت به عوامل خارجی افت طعم و غیره جواب می‌دهد و در عین حال تا حدود فراوانی دوام در قفسه‌ها و مقاومت در حمل و نقل را تضمین می‌کند.
به هر حال از زمانی که قانون ۱۹۹۱ در آلمان به اجرا در آمد، شاهد تحولات وسیعی بوده‌ایم.
این مصوبه چند هدف را دنبال می‌کند. یکی از این اهداف کاستن از خود بسته‌ها و دیگری احتراز از لمینه کردن است.
از طرف دیگر بروز این تحولات در بازارهای بسته‌بندی مورد توجه قرار گرفته و بررسی شده و میزان تأثیرات کیفی بر غذاها هم از زاویه‌ حمایت از مصرف‌کنندگان طرف توجه بوده است.
●کارکردهای بسته‌بندی‌
یکی از کارکردهای اصلی بسته‌بندی حفظ محتویات بسته تا زمان استفاده است. بسته‌ها برای این‌که جوابگوی الزامات مخصوص به محتویات باشند باید از قابلیت دوام برخوردار باشند. این قابلیت خود را به صورت تاریخ مصرف به مصرف‌کننده نشان می‌دهد. در همین حال محتویات هر جعبه باید از نوعی حفاظ برخوردار باشد تا در برابر هر نوع نفوذ خارجی نظیر اکسیژن، نور، بخارآب و یا بوی بد مقاوم باشد و این در حالی است که طعم و ماهیت خود ماده موجود در درون بسته هم باید حفظ شود.
پژوهش‌های وسیع سال‌های پیش تا حدود زیادی دانش ما را نسبت به حساسیت محصولات مختلف و مواد در بسته‌بندی چه به صورت عادی و چه بسته‌های لمینه شده بالا برده است. این دانش متراکم اکنون این امکان را به ما می‌دهد تا از بهترین انتخاب‌ها برای مناسب‌ترین بسته‌ها و همچنین از بهترین حالت دوام محصولات در قفسه‌ها برخوردار باشیم.
جنبه مهم دیگری که باید در مورد بسته‌بندی به آن توجه داشته باشیم مصوبات قانونی مرتبط با این زمینه است.
طبق مقررات اروپایی ۹۰/۱۲۳/۶EW میزان پذیرفته شده پلاستیک در بسته‌بندی برای هر دسی‌مترمربع، ده میلیگرم است. از دیگر سو کل بسته در جذب پلاستیک نباید از سطح ۶۰ میلیگرم در هر کیلوگرم تجاوز کند.
در مورد استفاده از مواد مضر برای سلامتی یا موادی که در فهرست مواد سمی قرار گرفته‌اند نیز محدودیت‌هایی در نظر گرفته شده است.
پاراگراف سی و یکم قانون غذا و محصولات مصرفی(۶ (LMB و ماده دوم مصوبه ۸۹/۱۰۹/۶EW به طور کلی به همین مقوله می‌پردازند اما به هر حال و به طور کلی این یک اصل است که هر چه برای سلامتی مضر بوده و یا به تغییر قابل توجه محصول می‌انجامد نباید در بسته‌بندی مورد استفاده قرار گیرد و این مورد عملاً به مفهوم حفظ کیفیت محصول در جریان بسته‌بندی است.
جنبه مهم دیگر در بسته‌بندی، راحتی استفاده از محصول است و این نکته همان عامل پایه‌ای در ایجاد سفارش مکرر برای یک کالاست.
باز کردن یک بسته و حمل آن و حتی در پاره‌ای از مواقع بستن دوباره یک بسته باید کاملاً با سهولت انجام پذیرد.
افزون بر این، اطلاعات مربوط به بسته باید خوانا و در معرض دید باشد. شرکتی که دست‌اندرکار تولید و یا استفاده از بسته است باید به مواردی چون ماشین‌آلات، قابلیت چاپ‌پذیری و قابلیت فروش به خصوص در مرحله انتخاب بسته برای محصول توجه داشته باشد.
و بالاخره آخرین نکته که بی‌اهمیت هم نیست این است که از زمان به اجرا در آمدن قانون ۱۹۹۱ ملاحظات اکولوژیک و زیست محیطی وزن بیشتری یافته و بیشتر از پیش طرف توجه قرار گرفته است.
پاراگراف اول مصوبه مورد بحث این نکته را تصریح می‌کند که از میزان ضایعات بسته‌بندی باید کاست و حجم و وزن بسته‌ها را به حداقل رساند. افزون بر این، بسته‌ها باید دوباره مورد استفاده قرار بگیرند و وقتی چنین امری متصور نیست باید گردآوری و از طریق بازیافت مورد استفاده مجدد قرار بگیرند.
دیاگرام یک در واقع فرایند بهینه شدن امور را در بحث ما به نمایش می‌گذارد.
●نمونه‌های بازار
در نخستین واکنش‌ها در برابر مصوبه جدید مربوط به بسته‌بندی شاهد توجه بیشتر به استفاده مجدد از بسته‌ها بودیم، اما این در حالی بود که موارد مهم دیگری هم چون حفظ کیفیت مطرح بود که انستیتوی تکنولوژی بسته‌بندی و غذای فرانهوفر دنبال می‌کرد.
▪نمونه: بیسکویت ویفر
ویفرها از جمله بیسکویت‌هایی هستند که به شدت نسبت به رطوبت حساس می‌باشند، کرم به کار رفته در آن‌ها نیز نسبت به اکسیژن و نور حساس است. بنابراین یک حایل مورد نیاز است تا کیفیت ویفرها را حفظ کند. تاکنون در این رابطه از آلومینیوم لمینیت و یا فویل پلی‌پروپلین (PP) استفاده می‌شده است.
این دو ماده از خواص حفاظتی خوبی برخوردارند و به خصوص لمینیت وضعیت بهتری دارد و محصول را در برابر بخار آب در صورت بسته‌بندی دقیق حفظ می‌کند. این مواد فاقد منافذ ریز هستند و لذا از محصول در برابر رطوبت به خوبی حفاظت می‌کنند.
در سال ۱۹۹۲ پلی اتیلن (PE) یا پلی اتیلن‌های کم‌غلظت (LDPE) به بازارها راه یافتند.
این نوع بسته‌بندی از نظر رخنه‌پذیری در برابر بخار بسیار بیشتر از PP نفوذپذیر است. مقایسه ویفرهایی که در لفاف‌های PP یا LDPE پیچیده می‌شوند، حاکی از آن است که میزان رطوبت‌پذیری LDPE پنج برابر بیشتر از PP است. عمر قفسه ویفرهایی که در PP پیچیده شده‌اند از عمر قفسه ویفرهایی که با LDPE پیچیده شده‌اند، به مراتب بیشتر است.
نتیجه : LDPE به خاطر نفوذپذیری بالا در برابر بخار ماده مناسبی برای بسته‌بندی محصولی چون ویفر نیست.
▪نمونه دیگر: شکلات‌
حجم چربی در شکلات بالا است و بنابراین ویژگی‌های این محصول به موارد مرتبط با چربی شبیه است و به ویژه نسبت به رایحه‌های پیرامون خود حساس است. افزون بر این، نور هم به سرعت بر روی شکلات‌های سفید از طریق اکسیده شدن اثر می‌گذارد.
تقریباً پیچیدن شکلات‌های دراز در فویل‌های آلومینیومی یک سنت است، در این حالت یک لفاف مقوایی هم دور شکلات حضور می‌یابد. از سال ۱۹۹۲ بود که شکلات‌ها در PP یا سلوفون مونوفویل پیچیده شدند.
شکلات‌های سفیدی که به این شکل بسته‌بندی می‌شوند به سرعت بوی ماندگی می‌گرفتند. این بوی تند در واقع حدود ۶ هفته پس از این‌که شکلات‌ها در معرض نور بودند، بروز می‌کرد و چنین غلظت نوری در فروشگاه‌های آلمان چیز بی‌‌سابقه‌ای نیست. حتی نوری ضعیف‌تر از این حد هم می‌تواند بر شکلات‌هایی که به این شیوه پیچیده شده‌اند اثر بگذارد و از طول عمر آن‌ها در قفسه‌ها بکاهد.
▪یک شکلات دیگر:
شکلات‌هایی هستند که در آن‌ها از بادام سوخته هم استفاده می‌شود و علاوه بر این درون آن‌ها هم از مواد مختلف پر می‌شود. این نوع شکلات‌ها هم به نور، هم به اکسیژن و هم به بوهای موجود در فضا حساس هستند. بنابراین استفاده از چاپ افست در جعبه‌های مقوایی و استفاده از PP برای کف جعبه و همچنین استفاده از آلومینیوم به عنوان حایل جزو ویژگی‌های کلاسیک بسته‌بندی این نوع محصولات است. اما به هر حال به دلیل عمده شدن مسایل محیط زیستی اکنون PE جای حایل‌های آلومینیومی را گرفته است.
▪یک نمونه دیگر به نام آب معدنی‌
نداشتن طعم در آب معدنی‌ها یکی از عواملی است که آن‌ها را در برابر تغییر طعم یا تأثیرپذیری از طعم‌های دیگر به شدت آسیب‌پذیر می‌کند. در این محصولات از بین رفتن۲ CO هم می‌تواند به عدم فروش محصول منجر شود.
بطری‌های قابل بازیافت آلومینیوم یا PP برای جلوگیری از این موارد بسیار مناسب هستند.
متأسفانه از سال ۱۹۹۲ به دلایلی که درک آن‌ها دشوار است و احتمالاً جنبه زیست محیطی هم ندارد، استفاده از جعبه‌های مقوایی PE/AI هم رایج شد که می‌تواند بر طعم تأثیر منفی داشته باشد و این نقض آشکار مصوبه‌های اروپایی در زمینه حمایت از مصرف‌کننده است.
▪نمونه دیگر: پمپ بنزین‌ها
ملاحظات دیگری که در این زمینه مطرح است به فروش مواد غذایی در فروشگاه‌های پمپ بنزین‌ها مربوط می‌شود. در این نوع اماکن جنبه حفاظت‌کنندگی بسته‌بندی و حایل‌هایی که از آن‌ها استفاده می‌شود، نقش مهمی دارند و به خصوص باید مراقب تولو‌ئن بود که هم فرار است و هم برای سلامتی مضر می‌باشد. در این موارد استفاده از آلومینیوم‌های لمینه شده، فویل آلومینیوم و PVDC و فویل PP می‌تواند گره‌گشا باشد.
●نتیجه‌گیری‌
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در بسته‌بندی نوین نه تنها باید ملاحظات زیست‌محیطی را در نظر گرفت بلکه این نکته را هم در نظر داشت که اصلی‌ترین کارکرد بسته‌بندی غذایی حفظ محصول تا زمان استفاده از آن است. علی‌القاعده هنوز باید در این زمینه دست به پژوهش‌های بیشتر زد تا برای همه جوانب بسته‌بندی‌ پاسخ داشت.

منبع : مجله صنعت چاپ