درس‌هایی برای روز مبادا

براساس قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور مصوبه خرداد ۱۳۸۷، بحران شرایطی است که در اثر حوادث، رخدادها و عملکردهای طبیعی و انسانی (به جز موارد موضوعه در حوزه‌­های امنیتی و اجتماعی) به طور ناگهانی یا غیرقابل کنترل به وجود می­‌آید و موجب ایجاد مشقت و سختی به یک مجموعه یا جامعه انسانی می‌شود و برطرف کردن آن به اقدامات اضطراری، فوری و فوق‌العاده نیاز دارد...
‌ایران از نظر شیوع و مرگ و میر حوادث و بلایای طبیعی جزو ۱۰ کشور اول جهان است. سه حادثه زلزله، سیل و خشکسالی بیش از ۹۰ درصد حوادث کشور را شامل می‌شوند. زلزله‌های فاجعه بار بوئین زهرا، طبس، رودبار و منجیل و زلزله مهیب بم در ۴۰ سال اخیر از مرگ‌بارترین زلزله‌های جهان بوده‌اند. از طرفی، هشت سال دفاع مقدس نشان داد که موقعیت ژئوپولتیک جمهوری اسلامی ‌ایران و قرارگرفتن آن بر یکی از بزرگ‌ترین مخازن انرژی جهان به همراه بروز انقلاب عظیم اسلامی‌ به رهبری امام راحل (ره) و تفکر ضد استکباری و استقلال‌خواهی آن، می‌تواند عاملی برای جلب تهدیدات آمریکا و رژیم اشغالگر قدس و ایادی آنها و شروع بالقوه جنگ باشد. برهمین اساس، در قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور، مدیریت جامع بحران به این گونه تعریف شده است:
«فرآیند برنامه­‌ریزی، عملکرد و اقدامات اجرایی که به وسیله دستگاه‌های دولتی، غیردولتی و عمومی ‌پیرامون شناخت و کاهش سطح مخاطرات (مدیریت خطرپذیری) و مدیریت مقابله و بازسازی و بازتوانی منطقه آسیب‌دیده (مدیریت بحران) صورت می‌­پذیرد. در این فرآیند با مشاهده پیش نشانگرها و تجزیه و تحلیل آنها و منابع اطلاعاتی در دسترس تلاش می‌­شود به صورت یکپارچه، جامع و هماهنگ با استفاده از ابزارهای موجود از بحران­‌ها پیشگیری کرده یا درصورت بروز آنها با آمادگی لازم برای کاهش خسارات جانی و مالی به مقابله سریع پرداخته تا شرایط به وضعیت عادی بازگردد.»
وزارت بهداشت، به عنوان متولی نظام سلامت کشور، مسوول اداره بحران درکلیه حوادث طبیعی و جنگ است. طبق تعاریف علمی‌ و قوانین موضوعه، این مسوولیت فقط محدود به زمان ایجاد حادثه نیست و شامل اجزای زیراست:
● پیشگیری
مجموعه اقداماتی است که با هدف جلوگیری از وقوع حوادث و یا کاهش آثار زیان­‌بار آن، سطح خطرپذیری جامعه را ارزیابی کرده و با مطالعات و اقدامات لازم سطح آن را تا حد قابل قبولی کاهش می­‌دهد.
● آمادگی
مجموعه اقداماتی است که توانایی جامعه را در انجام مراحل متعدد مدیریت بحران افزایش می‌دهد که شامل جمع‌­آوری، اطلاعات، برنامه‌ریزی، سازماندهی، ایجاد ساختارهای مدیریتی، آموزشی، تأمین منابع و امکانات، تمرین و مانور است.
● مقابله
انجام اقدامات و ارایه خدمات اضطراری به دنبال وقوع بحران است که با هدف نجات جان و مال انسان­‌ها، تأمین رفاه نسبی برای آنها و جلوگیری از گسترش خسارات انجام می‌­شود. عملیات مقابله شامل اطلاع ­رسانی، هشدار، جست و جو، نجات و امداد، بهداشت، درمان، تأمین امنیت، ترابری، ارتباطات، فوریت­‌های پزشکی، تدفین، دفع پسماندها، مهار آتش، کنترل مواد خطرناک، سوخت‌­رسانی، برقراری شریان­‌های حیاتی و سایر خدمات اضطراری ذی­ربط است.
● بازسازی و بازتوانی
بازسازی شامل کلیه اقدامات لازم و ضروری پس از وقوع بحران است که برای بازگرداندن وضعیت عادی به مناطق آسیب دیده با در نظر گرفتن ویژگی­‌های توسعه پایدار، ضوابط ایمنی، مشارکت‌­های مردمی ‌و مسایل فرهنگی، تاریخی، اجتماعی منطقه آسیب دیده انجام می‌گیرد. بازتوانی نیز شامل مجموعه اقداماتی است که برای بازگرداندن شرایط جسمی، روحی، روانی و اجتماعی آسیب‌دیدگان به حالت طبیعی انجام می‌­شود.
از زمان دفاع مقدس، ایجاد تیم‌های اضطراری پزشکی به عنوان یک راهبرد اساسی در وزارت بهداشت مورد توجه بوده وگروهی از پزشکان و پیراپزشکان جان برکف، با برنامه‌ریزی مشخصی در جبهه حاضر می‌شدند و به ارایه خدمت مقدس امداد و درمان مجروحان می‌پرداختند.
در کشورهای متعدد جهان، تیم‌های اضطراری پزشکی برای نجات جان مجروحان و مصدومان در جریان بلایا وجنگ‌ها تشکیل شده‌اند. به طور مثال در کشور آمریکا، تیم‌هایی با عنوان
Disaster Medical Assistance Teams (DMAT) در وزارت بهداشت وجود دارند که دارای ساختار مشخص و تعریف شده‌ای هستند. این تیم‌ها در قالب یک سامانه به نام
National Disaster Medical System
(NDMS) در زمان بلایای طبیعی، تروریستی و جنگی با هماهنگی سازمان مدیریت بحران فدرال
(FEMA) فعال شده و به منطقه حادثه دیده اعزام می‌‌شوند. مشابه همین تیم‌ها در کشورهایی مانند کانادا، استرالیا، روسیه، چین، کوبا، ترکیه و چند کشور حوزه خلیج فارس وجود دارند.
بخشی از وظایف تیم‌های اضطراری پزشکی عبارتند از:
▪ تریاژ مصدومین در صحنه حادثه
▪ شروع اقدامات درمانی اولیه در صحنه حادثه
▪ کمک به انتقال مصدومان از صحنه حادثه به بیمارستان‌ها
▪ برپا کردن بیمارستان‌های صحرایی و انجام اقدامات درمانی جراحی طبق پروتکل‌های تعریف شده
(به طور مثال طبق دستورالعمل War Hospital در کمیته صلیب سرخ جهانی)
▪ پایش و سوروایلانس بهداشتی در مناطق حادثه دیده.
در کشور ما، سازمان بسیج جامعه پزشکی، با استفاده از تجربیات هشت سال دفاع مقدس، این تیم‌ها را در کل کشور سازماندهی کرده ودر جریان حوادث ملی و استانی به منطقه حادثه اعزام می‌کند. کمیته‌های امداد و درمان بسیج در استان‌ها دارای صدها تیم عمومی، تخصصی و بیمارستانی سازماندهی شده و آموزش دیده هستند. نمونه‌ای از فعالیت این تیم‌ها، در جریان زلزله فجیع بم بود که با هماهنگی جمعیت هلال احمر و وزارت بهداشت، تیم‌های اضطراری بسیج جامعه پزشکی به منطقه اعزام شدند و تا ماه‌ها به ارایه خدمات درمانی و بهداشتی مشغول بودند. در شرایط غیر بلایا نیز این تیم‌ها درچند سال اخیر به مناطق محروم کشور و به خصوص مناطق با دسترسی پایین به خدمات بهداشتی- درمانی، برای ارایه خدمات درمانی و بهداشتی اعزام شدند.
جهت سازماندهی مناسب‌تر این تیم‌ها بهتر است چند اقدام زیردرکشور انجام شود:
▪ توسعه سریع تخصص طب اورژانس در کشور،
▪ تقویت سامانه فرماندهی بحران حوزه سلامت در سطح ملی و استانی،
▪ آموزش و سازماندهی تیم‌های بسیج جامعه پزشکی در چارچوب سامانه فوق‌الذکر،
▪ اجرای رزمایش‌ها و مانور‌های کشوری واستانی،
تامین منابع مالی و تجهیزاتی لازم مانند کوله‌های امداد و درمان، پایگاه‌های اورژانس (کانکس یا اتوبوس) و بیمارستان‌های صحرایی توسط سازمان مدیریت بحران وزارت کشور و سازمان پدافند غیرعامل ستادکل نیروهای مسلح.

منبع : هفته نامه سپید