چرا رسانه‌‌ ملی خبرگزاری‌های داخلی را فراموش می‌کند؟

تاسیس خبرگزاری‌های غیر دولتی در كشور زمینه ایجاد رقابت فعال را میان رسانه‌های داخلی به وجودآورده و هم اكنون پوشش رسانه‌ای وسیع آنها موجب برآوردن نیازهای اطلاعاتی افكار عمومی شده است و نیاز كاذب به رسانه‌های خارجی را در كشور از بین برده است. رسانه‌های داخلی از جمله خبرگزاری ها آرام آرام به سمت خروج از مرزهای ملی گام برداشته و نقش مهمتری را در اطلاع رسانی منطقه‌ای به عهده می‌گیرند. این مسئله مهمی است كه امروز دیگر كمتر رسانه خارجی وجود دارد كه بدون نیاز به اخبار و گزارش های رسانه‌های داخلی بتواند گزارش و خبر از داخل ایران و حتی از سطح منطقه ارائه كنداما نبود آیین نامه نحوه فعالیت خبرگزاریهای غیر دولتی كه آن را ضابطه مند كند از جمله كاستی‌های فعالیت خبرگزاری‌ها است كه البته با اجرای آیین نامه جدید مصوب دولت، امیدواریهایی برای رفع كاستی ها و ضعفهای آن به وجود آمده است. مشكلات عمده خبرگزاری ها به دو دسته حقوقی و حرفه‌ای تقسیم می‌شود: فقدان قانون مشخص و عدم ذكر منبع خبرگزاری ‌ها در سایر رسانه ها. این مسئله را تلفنی با یكی از سردبیران خبری رسانه ملی در میان می گذاریم. او مایل به ذكر نام خود نیست اما می گوید: ذكر منبع خبری خبرگزاری‌ها انتقال پیام به مخاطب را با خستگی توام و آن را مختل می‌كند. علاوه براین قانونی كه رسانه‌های شنیداری_ دیداری را ملزم به استفاده از ذكر منابع خبری كند وجود ندارد، در عین حال وقتی از تلویزیون خبری بدون ذكر منبع پخش می‌شود مسئولیت آن نیز پذیرفته شده است در حالی كه خبرگزاری‌ها هیچ حكمی برای الزام دیگران به استفاده از ذكر منبع خبری صادر نكرده‌اند. وی معتقد است : ذكر نام یك خبرگزاری در اخبار پوششی برای سایر خبرگزاری‌ها سوالی را به وجود می‌آورد و حقی را برای خود خواهان می‌شوند. وی كه سردبیر یكی از بخش‌های خبری صدا وسیما است می افزاید: در برخی موارد به علت نبود اطمینان از صحت خبر، منبع خبری ذكر می‌شود تا مسئولیت بر عهده خبرگزاری باشد.
وی معتقد است :اگر خبرگزاری ها مانند خبرگزاری مهر در انتهای خبر خود خواستار امانت داری و اخلاق مداری در استفاده از خبر شوند قاعده اخلاقی و حقوقی برای صداو سیما به وجود می‌‌آورند و در آن صورت اگر منبع خبر ذكر نشود می توانند به صورت قانونی موضوع را پیگیری كنند . یكی دیگر از سردبیران خبر صدا و سیما كه او هم مایل نیست نامش ذكر شود درباره چگونگی ذكر منبع حقیقی و حقوقی در رسانه‌های دیداری_ شنیداری و مكتوب،می گوید: ذكر منبع در رسانه دیداری و شنیداری برخلاف رسانه مكتوب، زوایای جدیدی دارد كه در دانشكده خبر یا دیگر مراكز تدریس خبرنگاری مكتوب كشف نشده و مورد بررسی قرار نگرفته و اصلا لزومی برای پرداختن به آن دیده نشده است . وی اضافه می كند : قانونی كه رسانه‌های شنیداری_ دیداری را ملزم به استفاده از ذكر منابع خبری كند در كشور وجود ندارد و سردبیر بر اساس توانایی باید مقوله استفاده از منبع در رسانه دیداری و شنیداری را درك كند. این سردبیر بیان می كند:ارتباط زنده رسانه دیداری و شنیداری در ذهن مخاطب، منبع آخر را حفظ می‌كند بنابراین حتی اگر صداوسیما منبع خبری خود را ذكر كند مخاطب صداوسیما را می‌شناسد. وی همچنین درباره استثنائات ذكر منابع داخلی و خارجی در صدا و سیما را می‌گوید: درخواست خبرگزاری‌های داخلی و خارجی برای ذكر منبع الزام به وجود می‌آورد، همچنین برای اعتماد سازی در مخاطب، مثلا هنگام بیان اخبار ناهنجاری‌های داخلی آمریكا، بیان منابع خبری چون CNN ضرورت دارد. وی ادامه می دهد:به علاوه اخبار فلسطین اگر با استفاده ذكر منبع خارجی بیان شود اعتبار و اعتماد به آن خبر افزایش می‌یابد چون مخاطب می‌داند كه این اخبار را ما تولید نكرد‌ه‌ایم كه متهم به جانبداری از فلسطین شویم . اما كامبیز نوروزی، دبیر كمیته حقوقی انجمن روزنامه‌نگاران ایران در این باره می گوید: در نظام رسانه‌ای كشور اعم از مطبوعات، رادیو و تلویزیون آنچه كه حقوق مادی و معنوی مولف و مصنف است كمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و البته این نقیصه در رادیو و تلویزیون به دلیل حجم فعالیت گسترده آنها نسبت به مطبوعات بیشتر دیده می‌شود. وی می افزاید: طبیعی است كه یك رسانه مثل مطبوعات و خبرگزاری حق مادی و معنوی بر خبری كه تولید كرده را دارد البته در عرف رسانه‌ای و در مقرراتی كه وجود دارد بخش اعظم تولیدات خبرگزاری‌ها با ذكر منبع مجاز است و نیازی به پرداخت حقوق مادی نیست اما طبیعتا فراتر از اخلاق حرفه‌ای حتی در حوزه حقوق رسانه‌ها هم ذكر منبع ضروری است و در این زمینه قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان وهنرمندان وجود دارد. دبیر كمیته حقوقی انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران معتقد است: با ورود تكنولوژی اینترنت به جهان ارتباطات و رایگان قرار دادن تولیدات خبرگزاری‌ها برای استفاده عموم، حق معنوی خبرگزاری‌ها برای ذكر منبع خبری آنها نفی نمی‌شود و با توجه به بند ۱ ماده ۲ قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان حقوق معنوی اطلاعات و اخبار وجود دارد و می‌شود حتی حقوق مادی را هم به رسمیت شناخت. نوروزی ادامه می دهد: نقیصه بزرگ در آن است كه نه فقط در صنف خبرگزاری‌ها بلكه در سایر صنوفی كه تولیداتشان مورد استفاده‌های رسانه‌ها قرار می‌گیرد خود صاحبان اثر اقدام قانونی برای دفاع از حقوقشان نمی كنند و دفاع از این دسته حقوق در ایران بسیار كم اتفاق افتاده است به نحوی كه در طول تقریبا ۳۴ سالی كه از تصویب قانون حقوق مولفان و مصنفان می‌گذرد تعداد پرونده‌ها یا دعاوی كه به استناد این قانون در محاكم قضایی تشكیل شده به ۱۰ الی ۲۰ پرونده نمی‌رسد در حالی كه موارد نقض این قانون بسیار زیاد بوده است كه معتقدم در این زمینه گروههای صنفی علمی_فرهنگی و هنری دچار ضعف هستند. وی در مقایسه رعایت قوانین حقوق مو لفان و مصنفان كشورهای دیگر نسبت به ایران، آن را بسیار سخت‌گیرانه خواند و گفت: تولید كننده آثار مختلف علمی _فرهنگی و هنری و یا مصرف كنندگان بسختی مقررات را رعایت می‌‌كنند و در صورتی كه اثری بدون اجازه صاحب اثر مورد استفاده قرار گیرد فرد دارای مسئولیت كیفری و حقوقی است. مدرس حقوق مطبوعات می افزاید :كشورهایی كه تاریخ طولانی‌تری در فعالیت‌های رسانه‌ای دارند از قوانین صنفی فعالیت رسانه‌ای پیشرفته تری برخوردار هستند و البته در ایران كه اصولا فعالیت رسانه‌ای آن پر فراز و فرود بوده و استمراری در فعالیت رسانه‌ای نداشته طبیعی است انتظارپیشرفت نظام رسانه‌ای از هر حیث را نباید داشت.
نوروزی ضعف گروههای علمی‌_ فرهنگی و هنری را ناشی از شناخته نشدن كالای فرهنگی به عنوان كالای اقتصادی به طور كامل و نیز دوام پیدا نكردن گروههای صنفی حوزه‌های مختلف امور فرهنگی كه در برابر رسانه‌ها قدرت چندانی ندارند اعلام كرد. وی معتقد است : فرهنگ اینكه هر تولید فرهنگی و علمی دارای ارزش مادی و معنوی است و صاحب این ارزش تولید كننده و مالك آن است باید ترویج پیدا كند.

منبع : پایگاه‌اطلاع رسانی‌علوم ارتباطات‌ایران