اش ، اص ، اط ، اظ ، اع ، اف ، اق و اک

	اشتباه برمى‌گردد
		رک: اشتباه تا هندوستان مى‌رود و برمى‌گردد
	اشتباه تا هندوستان مى‌رود و برمى‌گردد يعنى اشتباه در حساب همواره قابل برگشت و جبران‌ناپذير است
		نظير: اشتباه برمى‌گردد
	اشتباه را آسيابان مى‌کند
	اشتر به قطار ديگران خوش مى‌نمايد٭
		رک: مرغ همسايه غاز مى‌نمايد
			٭ يا: شتر در قطار مردم رنگين مى‌نمايد
	اشتر به قطار مردمان رنگينه
		صورت ديگرى است از مَثَل پيشين
	اشتر را به کارد چوبين نکشند
		نظير: اشتر را به تيغ چوبين نتوان کشت
	اشتر را گفتند: از کجا مى‌آئى؟ گفت، از حمّام، گفتند: از پاشنهٔ پايت معلوم است! (از فيه‌مافيه)
		رک: به شتر گفتند: از کجا مى‌آئى؟...
	اشتر که چهار دندان شد از آواز جرس نترسد٭
		نظير: بيدى نيست که از اين بادها بلرزد
			٭ اصل اين مَثَل از تذکرةالاولياء عطار و به‌صورت زير نقل شده است: اشتر که چهار دندان شود از آواز جرس نهراسد.
	اشتر که علف مى‌خواهد گردن دراز مى‌کند (يا: اشتر که کاه مى‌خواهد...)
		رک: اشتر که علف مى‌خواهد...
	اشترم من تا توانم مى‌کشم، چون که گشتم زار به مُردن خوشم
		نظير:
		آن پير خرى که مى‌کشد بار	تا جانْشْ هست مى‌کند کار
		- آسودگى آن زمان پذيرد	کز زيستنى چنى بميرد
	اشترى در مرغزارى رفت، رفت (يا: اشترى در پنبه‌زارى رفت، رفت)
		نظير: ما را چه از اين قصه که گاو آمد و خر رفت!
	اشتها زير دندان است
		نظير: دهان مهربان است
	اشتها نيست بلکه اين مرض است٭
		نظير:
		کمترکى، نترَکي!
		- کاه از تو نيست کاهدان که از تو است
			٭ بشنو اين نکته را که بى‌غرض است	..................... (شيخ بهائى)
	اشک کباب مايهٔ طغيان آتش است٭
		رک: چوب نرم را موريانه مى‌خورد
			٭ اظهار عجز پيش ستمگر روا مدار	............................ (صائب)
	اصفهان نصف جهان ٭
			٭ ملک‌الشعرا بهار گويد:
			اصفهان نيمهٔ جهان گفتند	نيمى از وصف اصفهان گفتند
	اصل بازرگانى بر جهل نهاده‌اند و فرع آن بر عقل (قابوس‌نامه)
	اصلِ بد در خطا خطا نکند ٭
		رک: از مار نزايد جز بچه‌مار
			٭ .........................	بد گهر با کسى وفا نکند (نظامى)
	اصل سرمايهٔ تاجر به جهان امساک٭ است
			٭ در اين مَثَل کلمهٔ 'امساک' به معنى صرفه‌جوئى و قناعت به‌کار رفته است
	اصلش چيست که فرعش باشد
		نظير: مِهرش چيست که هشت يکش باشد
	اصلِ کاربَر و روست، کچلى زير موست! (عامیانه).
		نظير: حُسنم بَر و رو باشد، کچليم زير مو باشد! (عامیانه).
	اصلِ مردمى کم‌آزارى است (قابوس‌نامه)
		رک: مى‌ بخور منبر بسوزان مردم‌آزارى مکن
	اطاعت کردن بدان تا فرمان دادن بتوانى (قابوس‌نامه)
	اطلبوا العلم من‌المهد الى‌اللّحد (حديث)
		رک: ز گهواره تا گور دانش بجوي
	اطلبو العلم و لو بالصّين (حديث)
		نظير: در پى علم دين بيايد رفت	اگرت تا به چين بيايد رفت (اوحدى)
	اطلس اگر خوار شد پاپيچ چاروادار نشد
		رک:از اسب افتاده‌ايم از اصل که نيفتاده‌ايم
	اطلس کهنه مى‌شود اما پاتابه نمى‌شود
		ريشه و مأخذ اين مَثَل داستان زير است:
		'چون يزدگرد چهار سال مُلک راند عمربن‌خطاب سعد وقاص را به عجم فرستاد. يزدگرد چند کرت سپاه‌ها بفرستاد به حربِ عرب و شکسته شد و منهدم شدند. آخرالامر خود منهزم شد و به سيستان گريخت و از آنجا به مرو رفت. ماهويه به استقبال او آمد و خدمت کرد اما در نهان با او بد بود و بهانه مى‌طلبيد تا سر از فرمان او بکشد تا روزى با وى هم‌عنان مى‌رفت گفت: ملک بايد دختر خود را در حکم من آورد تا کمر خدمت در ميان بندم. يزدگرد از اين سخن برنجيد و گفت: ديبا کهن شود ولى پاتاوه نشود و گلاب ريزد اما بوى از بوى نريزد (جوامع‌الحکايات)
		رک: از اسب افتاده‌ايم از اصل نيفتاده‌ايم
	اظهار دوستى به زبان نوعى از رياست (رفيق اصفهانى)
	اعتراف به نادانى دانائى و اقرار به ناتوانى توانائى است
		نظير: عجز از درکِ ادراک، ادراک است
	اعتماد تو بر چماق امير	بيش باشد که بر خداى کبير! (اوحدى)
	اعمال مؤمن را بايد حمل به صحت کرد
		نظير:
		هر که را جامه پارسا بينى	پارسادان و نيک‌مرد انگار٭
		- نديده‌اى پاک است
			٭ ... ور ندانى که در نهادش چيست	محتسب را درون خانه چه‌کار (سعدى)
	اغراق اصل را هم از ميان مى‌برد
	افاده‌اش به نوّاب مى‌رسد گدائيش به عباس‌دوس! ٭
		رک: آدم گدا اين همه ادا؟
			٭ عباس‌دوس: نام گداى معروفى از قبيلهٔ دوس در يمن قديم که در حيله‌هاى گدائى استاد بوده است و در کتب ادبى و داستانى شهرت فراوان دارد.
	افاده‌ها طبق طبق، سگ‌ها به دورش وقّ وقّ! (عامیانه).
		رک: شکم خالى و باد فندقي!
	افتادگى آموز اگر طالب فيضى	هرگز نخورد آب زمينى که بلند است(پورياى ولى)
		رک: درخت هر چه بارش بيشتر است سرش خميده‌تر است
	افتادن ديوار کهن نو شدن اوست٭
			٭ جز مرگ کسى در پى آبادى من نيست	.......................(حکيم‌باشى)
	افروختن توان ز يکى شمع صد چراغ٭
		رک: از چراغى بسيار چراغ‌ها توان افروخت
			٭ آموختن توان ز يکى خويش صد ادب	............................ (قطران)
	افسار خر لايق خر!
		رک: سر خر و دندان سگ!
	افسانه چو از حد گذرد دردسر آرد٭
			٭ طالب، گلهٔ اهل وفا مختصر اولى	......................(طالب آملى)
	افسرده‌دل افسرده کند انجمنى را ٭
		نظير:
		همدميِ مرده دهد مردگي	صحبت افسرده‌دل افسردگى (جامى)
		- تا نبايد غم و نکاهد عمر	روى غمگين و روى مرده مبين
		- پريشان دل پريشان مى‌کند هم‌صحبت خود را (ميرزا باقر اصفهانى)
			٭ در محفل خود راه مده همچو منى را	ک.......(مخلص‌ خان هندوستانى؟ بنداررازى؟)
			يک نوگل پژمرده بسوزد چمنى را	ک....................(محمدحسين شهريار)
	افسرده‌دلان را به خرابات چه‌کار است ٭
			٭ آتش نفسان قيمت ميخانه شناسند	.....................(ناصر بخارائى)
	افسوس که ديگر امام حسينى نيست وگرنه شمر بسيار است!
	افسونگر زمينِ ماردار را مى‌شناسد ٭
			٭ تمثل:
			فسونگر داند آن خاکى که از وى بوی مار مى‌آيد	شناسم بوى زلفت را اگر در مشک ترپيچى(ملاّ رشيد)
	افعى به زمّرد نگردد کور شود
		هر چيز با مخالف و ضد خود برخورد کند آسيب مى‌بيند
	افعى کشتن و بچه نگاه داشتن کار خردمندان نيست (سعدى)
		نظير: آتش نشاندن و اخگر گذاشتن کار خردمندان نيست (سعدى)
	افعى گزيده مى‌رمد از شکل ريسمان٭
		رک: مار گزيده از ريسمان سياه و سفيد مى‌ترسد
			٭ سنبل اسير زلف تو را دام وحشت است	.............................. (سليم)
	افکنده بوَد شاخ که بيش آرد بار (عثمان مختارى)
		رک: درخت هر چه بارش بيشتر است سرش خميده‌تر است
	افلاس عنان از کف تقوى بربايد٭
		نظير:
		شکم گرسنه ايمان ندارد
		- گردى چو مفلسى پيش آيد (از جامع‌التمثيل)
			٭ با گرسنگى قوت پرهيز نماند	.......................... (سعدى)
	اقبال اگر ندارى تيغت بُرش ندارد (سالک)
		رک: يک جو بخت بهتر از صد خروار هنر است
	اقرار به نادانى عين دانائى است
		نظير: آنکس که نداند و بداند که نداند	آخر خرکِ لنگ به منزل برساند
	اقرار مدّعى بِهْ از صد شاهد عادل است
	اکبر ندهد، خداى اکبر بدهد٭
		نظير:
		احمد نباشد يار من، خدا بسازد کار من
		- اگر محمود زوالى در خواب است، محمود بى‌زوال بيدار است
		- خدا روزى‌رسان است.
			٭ براى اطلاع از ريشهٔ اين مَثَل رک: داستان‌هاى امثال، نگارش اميرقلى امينى (چاپ سوم)، صص ۴۴ - ۳۹.
	اَکّش چيست که پکّش باشد! (عامیانه).
		رک: مورچه چيست که کلّه پاچه‌اش باشد.

	اشتباه برمى‌گردد
		رک: اشتباه تا هندوستان مى‌رود و برمى‌گردد
	اشتباه تا هندوستان مى‌رود و برمى‌گردد يعنى اشتباه در حساب همواره قابل برگشت و جبران‌ناپذير است
		نظير: اشتباه برمى‌گردد
	اشتباه را آسيابان مى‌کند
	اشتر به قطار ديگران خوش مى‌نمايد٭
		رک: مرغ همسايه غاز مى‌نمايد
			٭ يا: شتر در قطار مردم رنگين مى‌نمايد
	اشتر به قطار مردمان رنگينه
		صورت ديگرى است از مَثَل پيشين
	اشتر را به کارد چوبين نکشند
		نظير: اشتر را به تيغ چوبين نتوان کشت
	اشتر را گفتند: از کجا مى‌آئى؟ گفت، از حمّام، گفتند: از پاشنهٔ پايت معلوم است! (از فيه‌مافيه)
		رک: به شتر گفتند: از کجا مى‌آئى؟...
	اشتر که چهار دندان شد از آواز جرس نترسد٭
		نظير: بيدى نيست که از اين بادها بلرزد
			٭ اصل اين مَثَل از تذکرةالاولياء عطار و به‌صورت زير نقل شده است: اشتر که چهار دندان شود از آواز جرس نهراسد.
	اشتر که علف مى‌خواهد گردن دراز مى‌کند (يا: اشتر که کاه مى‌خواهد...)
		رک: اشتر که علف مى‌خواهد...
	اشترم من تا توانم مى‌کشم، چون که گشتم زار به مُردن خوشم
		نظير:
		آن پير خرى که مى‌کشد بار	تا جانْشْ هست مى‌کند کار
		- آسودگى آن زمان پذيرد	کز زيستنى چنى بميرد
	اشترى در مرغزارى رفت، رفت (يا: اشترى در پنبه‌زارى رفت، رفت)
		نظير: ما را چه از اين قصه که گاو آمد و خر رفت!
	اشتها زير دندان است
		نظير: دهان مهربان است
	اشتها نيست بلکه اين مرض است٭
		نظير:
		کمترکى، نترَکي!
		- کاه از تو نيست کاهدان که از تو است
			٭ بشنو اين نکته را که بى‌غرض است	..................... (شيخ بهائى)
	اشک کباب مايهٔ طغيان آتش است٭
		رک: چوب نرم را موريانه مى‌خورد
			٭ اظهار عجز پيش ستمگر روا مدار	............................ (صائب)
	اصفهان نصف جهان ٭
			٭ ملک‌الشعرا بهار گويد:
			اصفهان نيمهٔ جهان گفتند	نيمى از وصف اصفهان گفتند
	اصل بازرگانى بر جهل نهاده‌اند و فرع آن بر عقل (قابوس‌نامه)
	اصلِ بد در خطا خطا نکند ٭
		رک: از مار نزايد جز بچه‌مار
			٭ .........................	بد گهر با کسى وفا نکند (نظامى)
	اصل سرمايهٔ تاجر به جهان امساک٭ است
			٭ در اين مَثَل کلمهٔ 'امساک' به معنى صرفه‌جوئى و قناعت به‌کار رفته است
	اصلش چيست که فرعش باشد
		نظير: مِهرش چيست که هشت يکش باشد
	اصلِ کاربَر و روست، کچلى زير موست! (عامیانه).
		نظير: حُسنم بَر و رو باشد، کچليم زير مو باشد! (عامیانه).
	اصلِ مردمى کم‌آزارى است (قابوس‌نامه)
		رک: مى‌ بخور منبر بسوزان مردم‌آزارى مکن
	اطاعت کردن بدان تا فرمان دادن بتوانى (قابوس‌نامه)
	اطلبوا العلم من‌المهد الى‌اللّحد (حديث)
		رک: ز گهواره تا گور دانش بجوي
	اطلبو العلم و لو بالصّين (حديث)
		نظير: در پى علم دين بيايد رفت	اگرت تا به چين بيايد رفت (اوحدى)
	اطلس اگر خوار شد پاپيچ چاروادار نشد
		رک:از اسب افتاده‌ايم از اصل که نيفتاده‌ايم
	اطلس کهنه مى‌شود اما پاتابه نمى‌شود
		ريشه و مأخذ اين مَثَل داستان زير است:
		'چون يزدگرد چهار سال مُلک راند عمربن‌خطاب سعد وقاص را به عجم فرستاد. يزدگرد چند کرت سپاه‌ها بفرستاد به حربِ عرب و شکسته شد و منهدم شدند. آخرالامر خود منهزم شد و به سيستان گريخت و از آنجا به مرو رفت. ماهويه به استقبال او آمد و خدمت کرد اما در نهان با او بد بود و بهانه مى‌طلبيد تا سر از فرمان او بکشد تا روزى با وى هم‌عنان مى‌رفت گفت: ملک بايد دختر خود را در حکم من آورد تا کمر خدمت در ميان بندم. يزدگرد از اين سخن برنجيد و گفت: ديبا کهن شود ولى پاتاوه نشود و گلاب ريزد اما بوى از بوى نريزد (جوامع‌الحکايات)
		رک: از اسب افتاده‌ايم از اصل نيفتاده‌ايم
	اظهار دوستى به زبان نوعى از رياست (رفيق اصفهانى)
	اعتراف به نادانى دانائى و اقرار به ناتوانى توانائى است
		نظير: عجز از درکِ ادراک، ادراک است
	اعتماد تو بر چماق امير	بيش باشد که بر خداى کبير! (اوحدى)
	اعمال مؤمن را بايد حمل به صحت کرد
		نظير:
		هر که را جامه پارسا بينى	پارسادان و نيک‌مرد انگار٭
		- نديده‌اى پاک است
			٭ ... ور ندانى که در نهادش چيست	محتسب را درون خانه چه‌کار (سعدى)
	اغراق اصل را هم از ميان مى‌برد
	افاده‌اش به نوّاب مى‌رسد گدائيش به عباس‌دوس! ٭
		رک: آدم گدا اين همه ادا؟
			٭ عباس‌دوس: نام گداى معروفى از قبيلهٔ دوس در يمن قديم که در حيله‌هاى گدائى استاد بوده است و در کتب ادبى و داستانى شهرت فراوان دارد.
	افاده‌ها طبق طبق، سگ‌ها به دورش وقّ وقّ! (عامیانه).
		رک: شکم خالى و باد فندقي!
	افتادگى آموز اگر طالب فيضى	هرگز نخورد آب زمينى که بلند است(پورياى ولى)
		رک: درخت هر چه بارش بيشتر است سرش خميده‌تر است
	افتادن ديوار کهن نو شدن اوست٭
			٭ جز مرگ کسى در پى آبادى من نيست	.......................(حکيم‌باشى)
	افروختن توان ز يکى شمع صد چراغ٭
		رک: از چراغى بسيار چراغ‌ها توان افروخت
			٭ آموختن توان ز يکى خويش صد ادب	............................ (قطران)
	افسار خر لايق خر!
		رک: سر خر و دندان سگ!
	افسانه چو از حد گذرد دردسر آرد٭
			٭ طالب، گلهٔ اهل وفا مختصر اولى	......................(طالب آملى)
	افسرده‌دل افسرده کند انجمنى را ٭
		نظير:
		همدميِ مرده دهد مردگي	صحبت افسرده‌دل افسردگى (جامى)
		- تا نبايد غم و نکاهد عمر	روى غمگين و روى مرده مبين
		- پريشان دل پريشان مى‌کند هم‌صحبت خود را (ميرزا باقر اصفهانى)
			٭ در محفل خود راه مده همچو منى را	ک.......(مخلص‌ خان هندوستانى؟ بنداررازى؟)
			يک نوگل پژمرده بسوزد چمنى را	ک....................(محمدحسين شهريار)
	افسرده‌دلان را به خرابات چه‌کار است ٭
			٭ آتش نفسان قيمت ميخانه شناسند	.....................(ناصر بخارائى)
	افسوس که ديگر امام حسينى نيست وگرنه شمر بسيار است!
	افسونگر زمينِ ماردار را مى‌شناسد ٭
			٭ تمثل:
			فسونگر داند آن خاکى که از وى بوی مار مى‌آيد	شناسم بوى زلفت را اگر در مشک ترپيچى(ملاّ رشيد)
	افعى به زمّرد نگردد کور شود
		هر چيز با مخالف و ضد خود برخورد کند آسيب مى‌بيند
	افعى کشتن و بچه نگاه داشتن کار خردمندان نيست (سعدى)
		نظير: آتش نشاندن و اخگر گذاشتن کار خردمندان نيست (سعدى)
	افعى گزيده مى‌رمد از شکل ريسمان٭
		رک: مار گزيده از ريسمان سياه و سفيد مى‌ترسد
			٭ سنبل اسير زلف تو را دام وحشت است	.............................. (سليم)
	افکنده بوَد شاخ که بيش آرد بار (عثمان مختارى)
		رک: درخت هر چه بارش بيشتر است سرش خميده‌تر است
	افلاس عنان از کف تقوى بربايد٭
		نظير:
		شکم گرسنه ايمان ندارد
		- گردى چو مفلسى پيش آيد (از جامع‌التمثيل)
			٭ با گرسنگى قوت پرهيز نماند	.......................... (سعدى)
	اقبال اگر ندارى تيغت بُرش ندارد (سالک)
		رک: يک جو بخت بهتر از صد خروار هنر است
	اقرار به نادانى عين دانائى است
		نظير: آنکس که نداند و بداند که نداند	آخر خرکِ لنگ به منزل برساند
	اقرار مدّعى بِهْ از صد شاهد عادل است
	اکبر ندهد، خداى اکبر بدهد٭
		نظير:
		احمد نباشد يار من، خدا بسازد کار من
		- اگر محمود زوالى در خواب است، محمود بى‌زوال بيدار است
		- خدا روزى‌رسان است.
			٭ براى اطلاع از ريشهٔ اين مَثَل رک: داستان‌هاى امثال، نگارش اميرقلى امينى (چاپ سوم)، صص ۴۴ - ۳۹.
	اَکّش چيست که پکّش باشد! (عامیانه).
		رک: مورچه چيست که کلّه پاچه‌اش باشد.