آموزش ریاضی، چند راهکار ساده

اطلاعات: درس رياضي عموماً براي بچه‌ها مشكل و حتي همراه با ترس و وحشت است. اين در حالي است كه رياضي يكي از چند درسي است كه در باز كردن ذهن دانش‌آموز و آموزش چگونه انديشيدن نقش درجه اول دارد. بسياري از معلمان فرهيخته كه هم به آموزش رياضي علاقمندند و هم اشتياق آموختن آن را به بچه‌ها دارند، همواره دنبال راه و روش‌هايي هستند كه اين درس را شيرين و فهميدني كنند و در واقع بچه‌ها را با رياضيات آشتي دهند.

بيش از 50 درصد دانش‌آموزان مقاطع مختلف معمولاً‌ در درس رياضي مشكلات اساسي دارند. بسياري از دانش‌آموزان حتي در ساده‌ترين مطالب رياضي مربوط به سال‌هاي قبل اشكال دارند. در ابتداي سال تحصيلي معمولاً مشكلات يادگيري رياضي به دليل فراموشي مطالب پايه بسيار زياد است و دانش‌آموزان كشش لازم براي يادگيري رياضي را ندارند و وقتي كه مطالبي را تدريس مي‌كنيم نمي‌فهمند و با دهان باز و چشماني گرد شده به معلم و تخته سياه مي‌نگرند! وقتي كه از چند نفرشان درس مي‌پرسيم به ندرت كسي جواب درستي مي‌دهد و دائم هراسناك بوده و چشمانشان را به زمين مي‌دوزند! اگر يك امتحان پايه از آنها بگيريم ميانگين نمرات امتحاني پايين خواهد بود. علل بسياري در پايين بودن نمرات امتحاني نقش دارند. از جمله آنها:

1ـ پايه ضعيف در درس رياضي از سال‌هاي قبل.

2ـ قبولي با استفاده از تك‌ماده در خرداد سال قبل.

3ـ قبولي با استفاده از تقلب و گفته شدن سؤالات قبل از امتحانات.

4ـ كم‌هوشي و ديرآموزي بعضي از دانش‌آموزان.

5 ـ نداشتن اعتماد به نفس در درس رياضي.

6 ـ مشكلات جسمي بعضي از دانش‌آموزان،‌ سوءتغذيه، ضعف چشم.

اقدام‌هايي كه براي چنين دانش‌آموزاني مي‌توان انجام داد به قرار زير است:

ابتدا بايد در چند جلسه اعتماد به نفس دانش‌آموزان را تقويت كرد. برگزاري امتحانات به صورت كتاب باز (open book) مي‌تواند انجام شود تا دانش‌آموزان اعتماد به نفس پيدا كنند. بايد آنها را تشويق كرد كه خودشان مطالب را ياد بگيرند و تمرين‌ها را حل كنند و زود نااميد نشوند. اگر دانش‌آموزي تمريني را حتي ناقص حل كند، بايد او را تشويق كرد و نمرات بيش از حقش به او داد. هر بار كه با كوچكترين مطلبي يك نمره خوب براي دانش‌آموز گذاشته شود، كم‌كم اين دانش‌آموز از درس رياضي و معلم رياضي خوشش مي‌آيد. بايد سعي كرد ضعف‌هاي دانش‌آموز را به رويش نياورد.

با هم مطالعه كردن يكي از روش‌هاي شناخته شده و موثر يادگيري در ميان دانش‌آموزان است. پژوهش‌هايي كه درباره اثربخشي از روش مطالعه مشاركتي انجام گرفته است نشان داده‌اند، دانش‌آموزان و دانشجوياني كه به اين طريق مطالعه مي‌كنند، از كساني كه مطالب را براي خودشان خلاصه مي‌كنند يا صرفاً به مطالعه مطالب مي‌پردازند، بيشتر مي‌آموزند و آموخته‌ها را براي مدت طولاني‌تري در ياد نگه مي‌دارند.

به همين جهت گروه‌بندي دانش‌آموزان در كلاس كه متشكل از دانش‌آموزان ضعيف و قوي و متوسط باشد، در رفع اشكالات درسي آنان بسيار موثر است. نوشتن چركنويس هم در بسياري از دانش‌آموزان كمك‌كننده است. تمرين و تكرار در زمان‌هاي متفاوت هم در به خاطرسپاري و يادگيري مطالب رياضي نقشي اساسي دارند كه معمولاً دانش‌آموزان ضعيف از آن غافل هستند.

البته مي‌توان از راه‌هاي مختلف ديگر به يادگيري رياضي در سطح مدارس كمك كرد كه عبارتند از:

الف: ايجاد امكانات لازم براي افزايش سطح فرهنگي خانواده كه بتواند بسياري از مشكلات درسي فرزند خود را برطرف كند.

ب: آموزش روش‌هاي جديد تدريس به معلمان و حذف روش‌هاي سنتي.

ج: تهيه وسايل كمك آموزشي در زمينه تدريس.

و: طرح درس معلم.

اگر معلم براي خود طرح درس داشته باشد يعني يقيناً بداند كه در هر جلسه چه مطالبي مي‌خواهد درس بدهد و اين موضوع چه مشكلاتي دارد و در ضمن سعي كند كه با استفاده از تجربيات گذشته در حداقل زمان و كمترين كلام، حق درس را ادا نمايد. نخستين گام اين است كه دبير تعداد صفحات كتاب را به تعداد جلسات مفيد نوبت يا سال تقسيم كند و ببيند در يك جلسه دقيقاً چند صفحه بايد تدريس كند و اگر لازم شد ابزار و وسايل كمك‌آموزشي از قبل تهيه شده را به كلاس برده و مورد استفاده قرار گيرد.

قسمتي از همكاري و همياري بچه‌ها در خارج از كلاس يا در منزل صورت پذيرد. مثلاً بچه‌ها در منزل اشكالي را روي مقوا بكشند يا اجسامي بسازند يا اشكالي ببرند يا جدول‌هايي را تنظيم كنند منتهي با پرسش و سؤال در كلاس دانش‌آموز را فعال كرد. بايد توجه داشت تا زماني كه معلم رو به تابلو و پشت به بچه‌ها تندتند فرمول نوشته، تخته را سياه كرده و پاك كند و در آخر درس رو به كلاس برگر دانده و بگويد: بچه‌ها درس براي روز بعد از فلان صفحه تمرين حل كنيد. همواره بچه‌ها در رياضي ضعيف خواهند ماند. تا زماني كه معلمان رياضي مخصوصاً‌ در مقاطع ابتدايي هنوز از روش‌هاي قديمي حفظي براي تدريس رياضي استفاده مي‌كنند، بيشتر دانش‌آموزان ابتدايي از رياضي گريزان خواهند شد.

ارائه نكردن مفاهيم از ساده به پيچيده

بيشتر شكوه‌هايي كه دانش‌آموزان از نحوه تدريس ما معلمان دارند،‌به اين دليل است كه هنگام تدريس، هنوز يك مفهوم براي آنان جا نيفتاده است، به مثال‌هاي مشكل روي مي‌آوريم و به حل آنها مي‌پردازيم و دانش‌آموز را درگير محاسبات پيچيده و طولاني مي‌كنيم. در صورتي كه بايد براي جا انداختن مفاهيم مشكل، از سئوالات ساده‌تر شروع كنيم.

ضعف در برقراري ارتباط

براي نفوذ در مخاطب، بايد سازوكار يادگيري او را شناخت و با او ارتباط برقرار كرد. بعضي انسان‌ها از طريق تصوير و بعضي از طريق شنيدن بهتر ياد مي‌گيرند. اغلب، نشان دادن يك شكل همراه با يك مثال شهودي مي‌تواند، به تفهيم بهتر و بيشتر مطالب كمك كند. اگر ارتباط درستي با دانش‌آموز برقرار نشود، زمان زيادي از تدريس صرف آموزش يك مفهوم خواهد شد. برخي از نمودهاي ارتباط صحيح نداشتن با دانش‌آموز را در زير مي‌آوريم:

*سخن گفتن با تخته و ديوارها و كف اتاق و سقف، به جاي نگاه كردن به دانش‌آموزان هنگام سخن گفتن.

*استفاده كردن از برخي جمله‌ها،‌نظير: اين مطلب ساده است، بديهي است و واضح است.

*نشان ندادن هيجان.

*دائم به ساعت نگاه كردن.

*به خاطر نسپردن نام دانش‌آموزان.

*تشويق نكردن دانش‌آموزان.

*داشتن رفتار اهانت‌آميز و تحقيركننده.

سپردن كارها به نحو غيرمؤثر

الف ـ اغلب ما معلمان ترجيح مي‌دهيم تمام قسمت‌هاي آموزش را خودمان انجام دهيم، حتي بعضي از معلمان ترجيح مي‌دهند، تمامي تمرين‌ها را خودشان حل كنند. چرا كه معتقدند، دانش‌آموزان تسلط كافي ندارند و اگر آنان تمرين‌ها را حل كنند، بخشي از وقت كلاس گرفته مي‌شود. در صورتي كه به جاي اين‌گونه صرفه‌جويي‌ها در زمان، بايد راهكارهاي ديگري يافت.

دراين رابطه مي‌توان به برخي از موارد راهگشا اشاره كرد: معرفي يك كتاب تمرين در كنار درس مي‌تواند، زمان زيادي براي آموزش بهتر ذخيره كند. اين كه بدانيم كدام تمرين‌ها را در كلاس حل كنيم خود مسأله‌اي مهم است كه از راه تجربه به آن مي‌رسيم. ولي پرداختن به برخي سؤالات و آنها را بهتر و كامل توضيح دادن و راهنمايي كردن و دادن جواب نهايي به تمرين‌ها، مي‌تواند در زمان تدريس صرفه‌جويي كند. در مورد حل تمرين‌ها بايد توجه داشت كه مدت تمرين كوتاه باشد، و در صورت لزوم با فاصله تكرار شود. كار تمرين به صورت عادي ممكن است كسالت‌آور شود و اگر طولاني نيز باشد، علاقه به مطلب را از بين مي برد. تأكيد بر درستي جواب مسأله باشد، نه بر سرعت به دست آوردن آن.

بي‌توجهي به سؤالات دانش‌آموزان

يك سؤال حساب شده و مناسب مي‌تواند، زمينه‌ساز يادگيري يك مفهوم باشد، مي‌تواند انگيزه دانش‌آموزان را نسبت به آنچه به او آموزش داده مي‌شود بالا ببرد و همچنين، ذهن كنجكاو را با مسأله درگير كند. از فرمايشات معصومين ماست كه «حسن السؤال نصف‌العلم» نيمي از علم و يادگيري در خوب سؤال كردن است. ولي بعضي از اوقات در ارتباط با موضوع سؤال كردن برخوردهايي در كلاس مي‌شود كه ظاهراً براي صرفه‌جويي در زمان تدريس است ولي در باطن سرعت آموزش و ياددهي را كاهش مي‌دهد

محبت به دانش‌آموزان

معلمان بايد علاقه و محبت خود را هم به صورت كلامي و هم از طريق ابزارهاي غيركلامي چون: توجه تمام و كمال به دانش‌آموزان، حفظ و تداوم ارتباط چشمي با آنان، لبخند زدن و ايماء و اشاره نشان دهند.

ما اغلب فراموش مي‌كنيم كه بيشتر دانش‌آموزان براي معلماني كه محبت مي‌كنند و معلماني كه آنها را مورد احترام قرار مي‌دهندهر كاري را انجام مي دهند، حاضرند هر كاري بكنند تا تأييد چنين معلماني را به‌دست آورند. آشكار است كه معلمان بايد در ابراز علاقه و محبت خويش نسبت به دانش‌آموزان صادق باشند و هرگونه، احترام آنان، نزد دانش‌آموزاني كه رياكاري و دو رنگي مي‌بينيد، رو به افول مي‌گذارد.

نتيجه‌گيري

بايد آموزش و پرورش در دوران ابتدايي و راهنمايي بر عملكرد معلمان رياضي بيشتر نظارت داشته باشد و صرفاً به درصد قبولي اكتفا نكند بايد براي معلمان رياضي هر سال كلاس‌هاي مؤثر ضمن خدمت برگزار شود و نهايتاً معلمان بايد تصميم بگيرند كه در مورد تدريس و نحوه يادگيري دانش‌آموزان در درس رياضي تغييراتي ايجاد كنند و از روش‌هايي استفاده كنند كه دانش‌آموزان در كلاس فعال باشند و در آنها ايجاد انگيزه شود. نبايد دانش‌آموزان به حفظ طوطي‌وار فرمول‌ها و مطالب وادار شوند. معلمان بدون آگاهي از روان‌شناسي، جامعه‌شناسي روش‌هاي آموزشي، اصول يادگيري، نحوه ارزشيابي و طرح درس و استفاده از وسايل كمك آموزشي، نمي‌توانند وظيفه خطير خود را در عصر كنوني به نحو شايسته انجام دهند.