کی فسقلی روی دوپا می ایستد؟ (2)

وب سایت سلامت کودک: از بدو تولد، والدين مشتاقانه در انتظار رسيدن روزي هستند كه فرزندشان شروع به غلتيدن كند، چهار دست و پا برود و روي دو پا بايستد و راه بيفتد. برخلاف تكامل كلامي و زباني، بررسي مراحل مربوط به تكامل جسمي قابل ارزيابي و سنجش است.

تكامل جسمي كودك شامل بخش هاي جداگانه اي است كه در هر يك از آنها كودك مي تواند به شيوه اي خاص، كاري را انجام دهد. از زماني كه كودك راه رفتن را فرا مي گيرد، ارزيابي چگونگي راه رفتن او اهميت دارد. آيا او يكي از پاها را در مقابل پاي ديگر قرار مي دهد؟ طرز راه رفتن او چگونه است؟ آيا قدم هايش را محكم بر مي دارد؟

از زماني كه كودك ياد مي گيرد با مداد شمعي نقاشي كند، شيوه نقاشي كردن او بايد مورد توجه قرار گيرد. چگونه مداد شمعي را روي كاغذ مي كشد؟ چگونه آن را به دست مي گيرد؟ آيا مي تواند فشاري به آن وارد كند و اثري بر روي كاغذ به جا بگذارد؟

براي اين كه بتوانيم پاسخ پرسش هاي مذكور را بيابيم بهتر است كه با مراحل تكامل جسمي كودك آشنا شويم.

تكامل جسمي كودك را مي توان به دو بخش تقسيم كرد:

 

1) تكامل حركتي درشت (حركت هاي اصلي)

2) تكامل حركتي ظريف

علاوه بر اين دو، بخش هاي ديگري نيز وجود دارد كه كودك را متأثر مي سازد و انجام برخي از كارهاي جسمي را دشوار مي كند.

مهارت هاي توجهي

مهارت هاي تلفيقي حسي

1) تكامل حركتي درشت (حركت هاي اصلي)

 

اين بخش از تكامل جسمي كودك، در مرحله نخست مورد توجه والدين قرار مي گيرد. تكامل حركتي درشت يعني توانايي عمومي يا طبيعي كودك براي حركت كردن به اطراف و به كار گرفتن همه ي قسمت ها و اعضاي بدن خودش. فعاليت هايي مانند غلتيدن روي زمين، چهار دست و پا رفتن، راه رفتن، دويدن، پريدن، از جمله مهارت هاي حركتي درشت محسوب مي شوند.

 اين مهارت ها معمولاً در برگيرنده ي همه بدن هستند يا با استفاده از بخش هاي متعددي از بدن در يك زمان به نمايش گذاشته مي شوند. هنگامي كه قرار است تكامل حركتي درشت فرزند خود را ارزيابي كنيم لازم است كه به نكته هاي زير توجه نماييم:

-مقدار سفتي(muscle tone) عضلاني: وضعيت عضلاني بدن چگونه است؟ آيا عضلات شل هستند؟ يا اين كه درهم پيچيده و فشرده؟ اگر تون عضلاني كم باشد و عضلات شل باشند حركت هاي بدن كودك بدون قدرت و نيرو خواهد بود. اگر تون عضلاني زياد باشد و عضلات بدن كودك سفت باشند، حركت هاي ناپيوسته و منقطع خواهد داشت. البته ارزيابي صحيح اين بخش توسط متخصص كودكان صورت مي گيرد.

قدرت عضلاني: نيروي عضلاني كودك چقدر است؟ با كمك دست ها و پاهايش چه مقدار نيرو و فشار مي تواند وارد كند؟ در حالت ايستاده چه اندازه نيرو مي تواند وارد كند؟

چگونگي و كيفيت حركت هاي بدن: آيا كودك به نرمي جابجا مي شود يا با خشكي و سختي ، دست و پاهايش را حركت مي دهد؟ آرام حركت مي كند يا به سرعت؟ آيا براي اين كه به اطراف خود برود، تلاش مي كند؟

دامنه حركت كودك : يكي از مهمترين بخش هاي تكامل جسمي كودك اين است كه كودك به شكلي حركت كند كه همه بدن او را در بر بگيرد، يعني حركت بتواند از يك طرف بدن به طرف ديگر منتقل شود. مانند اين كه كودك بتواند شيئي يا توپي را از يك دست خود به دست ديگر خود بدهد.

2) تكامل حركتي ظريف

 

اين اصطلاح به حركت هايي گفته مي شود كه نياز به حركت هاي كوچكتر و مهارت ها و قابليت هاي پيچيده تر دارند. آنچه كه بيشتر معروف است اين است كه حركت هاي ظريف، مهارت هايي هستند كه كودك با دستان خود انجام مي دهد و مي تواند خيلي دقيق نباشد.

اغلب فعاليت هاي كودك براي استفاده صحيح از دستانش در اين گروه جاي دارد. به طور كلي هنگامي مي توان گفت يك كودك از مهارت هاي حركتي ظريف برخوردار است كه بتواند به خوبي از دستانش استفاده كند و آنها را متناسب با سن خود به كار ببرد.

مهارت هاي حركتي ديداري:

 

اين مهارت ها، توانايي كودك براي ديدن ( مهارت ديداري) و استفاده همزمان از دست ها است. در اوايل دوره كودكي مي توان به فعاليت هايي چون كنار هم چيدن تكه هاي پازل، ساختن اسباب بازي با مكعب هاي خانه سازي يا لِگو و ... اشاره نمود.

مهارت هاي حركتي نوشتاري:

 

هر كاري كه شامل استفاده از ابزار نوشتن باشد به عنوان يك مهارت نوشتاري محسوب مي شود مانند:

نقاشي كردن، رنگ آميزي كردن، به كار بردن قلم و... مهمترين نكته در اين نوع مهارت ها ، همكاري بين چشم و دست است . كودك با كمك چشمانش، حركت دست ها را كنترل مي كند كه چگونه بنويسند يا چگونه نقاشي بكشند.

برنامه ريزي حركتي

 

برنامه ريزي حركتي يعني ايجاد ارتباطي موفق با محيط فيزيكي اطراف خود، به عبارت ديگر كودك بتواند فعاليت ها و حركت هاي خود را برنامه ريزي و سازمان دهي كرده و انجام دهد. زماني كه كودك مي خواهد قطعه هاي يك پازل را كنار يكديگر قرار دهد، يك بار نگاه كردن به آن كافي نيست ؛ بلكه او بايد بتواند فعاليت خود را سازمان دهي كند تا به موفقيت دست يابد.

يعني بداند كه با كدام قطعه شروع كند و با كدام قطعه پازل را تمام كند، قطعات همرنگ را در كنار يكديگر قرار دهد و ... نكته مهم اين است كه تشخيص دهيم آيا كودك به دليل وجود مشكل جسمي نمي تواند فعاليتي داشته باشد يا اين كه از نظر سازماندهي كردن فعاليت با مشكل رو به روست؟

والدين مي توانند مهارت هاي ظريف حركتي كودك را از روزهاي نخست ارزيابي كنند. البته تعيين كردن مرز بين مهارت هاي حركتي ظريف و مهارت هاي حركتي درشت دشوار به نظر مي رسد. در دوره نوزادي و شيرخوارگي كودك نمي تواند به شكلي هماهنگ از دست هاي خود استفاده كند و حتي تشخيص مرزهاي بين مراحل تكامل جسمي دوره هاي نوزادي، شيرخوارگي و نوپايي ساده به نظر نمي رسد.

اما از سن دو تا سه سالگي تفاوت هاي موجود بين مراحل تكامل جسمي بيشتر قابل مشاهده خواهد بود، و مي توان به فعاليت هايي كه كودك با دشواري آنها را انجام مي دهد توجه نمود.

روند رشد گفتار

 

از زمانی که نوزاد شما در لحظه تولد گریه می کند، درواقع روند رشد گفتار خود را آغاز کرده است. در روزها و ماه های اول، به تدریج از گریه او کم شده و بر صداسازی هایش افزوده می شود. کم کم فرزند شما اصطلاحا قان و قون می کند و بعد یاد می گیرد از هجاهای یکسان کلماتی مثل دد، قاقا بسازد که او را به آنچه می خواهد برساند.

در یک سالگی کودک دستورهای ساده (مثل بده، بگیر، ببر، بنداز، بردار و...) را می فهمد و انجام می دهد. سعی می کند صداهایی مثل آنچه از شما می شنود، بگوید. اسم چیزهای آشنا را (مثل بابا، مامان، ماشین، چشم، پا، گوشی، کلید و...) می داند. در حدود 10 کلمه ساده به کار می برد و می داند که برای جلب توجه بزرگترها به جای گریه کردن باید از گفتار یا صداهای دیگر استفاده کند.

در دو سالگی می تواند تعدادی از اشیا معمولی اطرافش را نام ببرد و بین 100 تا 200 کلمه می گوید. گفتارش از عبارت های یک یا دو کلمه ای تشکیل شده و حداقل دو حرف اضافه (مثل تو، رو، زیر) به کار می برد. از ضمیر من و تو به درستی استفاده می کند. سوالاتی مثل توپ کو؟ یا این چیه؟ می پرسد و می تواند به درخواستهای چند کلمه ای (مثل چشماتو نشونم بده) پاسخ دهد. 

در این دوره کودک از گوش کردن داستان های ساده لذت می برد و دوست دارد آن را چندین بار تکرار کنید. در این دوره شما و دیگر افرادی که با فرزند شما صحبت کنند حدود 70 درصد حرف های او را متوجه می شوید.

در سه سالگی کودک بسیار کنجکاو می شود و با سوالاتی که از شما می پرسد تعداد کلماتش را تا حدود 1000 کلمه افزایش می دهد. اغلب از عبارت های دو یا سه کلمه ای استفاده می کند. حداقل سه حرف اضافه را به کار می برد. اعضای اصلی بدن را می شناسد و اگر نام نبرد، باید بتواند آنها را نشان دهد.

دستورات دومرحله ای شما را (مثل جورابتو دربیار، بذار توی سبد) می فهمد و انجام می دهد. می تواند نام، سن و جنسیت خود را بگوید. مفهوم تضاد و تشابه را متوجه می شود. می تواند به سوالاتی از قبیل وقتی خوابمون میاد/ گرسنه ایم/ سردمونه/ گرممونه/ تشنه ایم باید چه کار کنیم؟، جواب قانع کننده بدهد. در این دوره حدود 90 درصد آنچه کودک می گوید قابل فهم است.

در چهار سالگی کودک در حدود 1500 کلمه دارد و عبارت های چهار تا شش کلمه ای می سازد. سوالات زیادی مثل چرا...؟ و یا کجا...؟ و... می پرسد و دوست دارد درباره آنچه انجام داده صحبت کند. با خودش و اسباب بازی هایش حرف می زند، شعر می خواند، داستان تعریف می کند.

اسم حیوانات، میوه ها و ماشین ها را می داند و اشیا معمولی در عکس کتاب ها و مجلات را نام می برد. حداقل چهار حرف اضافه را می شناسد. از فعل های مرکب استفاده می کند و تقریبا همه فعل ها را درک می کند. گفتار معمولا به طور کامل قابل فهم است.

در پنج سالگی کودک شما توانایی ساختن جملات طولانی و دارای جزییات زیاد با حدود 2000 کلمه اش را به دست می آورد. کل گفتارش باید کاملا قابل فهم و از نظر دستوری صحیح باشد. می تواند تا 10، به صورت ریتمیک بشمارد و حداقل مفهوم اعداد تا چهار را دارد. می تواند دستورات سه مرحله ای را بدون وقفه پیروی کند. متضادهای معمولی را نیز می شناسد (مثل بزرگ و کوچک، نرم و سخت، سبک و سنگین و...)

در صورتی که کودک شما نسبت به سیر طبیعی رشد گفتار، تاخیر نشان می دهد و یا هنوز به بسیاری از توانایی های متناسب با سن خود دست پیدا نکرده، در اولین فرصت به آسیب شناس گفتار و زبان مراجعه کرده و از پیشنهادهای کارشناسانه او برای کمک به فرزند خود استفاده نمایید.