زندگی با هوگوچاوز

هوگو چاوز, منافع امریكا را تهدید می كند بین كارشناسان در مورد میزان این تهدید, اختلاف نظر وجود دارد همراه با افزایش درآمد نفت ونزوئلا و صدمه ای كه به نفوذ امریكا در عراق خورده و در كنار نابرابری های موجود در منطقه, چاوز هم در حالی كه صدمات شدیدی به امریكا می زند با موفقیت به گسترش نفوذ خود مشغول است

گزارشی باعنوان "زمان نگرشی تازه به ایران" توسط گروه كاری شورای روابط خارجی امریكا به مدیریت برژینسكی و رابرت گیتس در شماره ۳۲ نشریه چشم‌انداز ایران درج شده بود. اكنون همان نهاد امریكایی، گزارشی را در مورد ونزوئلا و چاوز باعنوان "زندگی با هوگوچاوز" تهیه كرده است. از آنجا كه مشابهت‌هایی بین ایران و ونزوئلا به لحاظ نفت‌خیز بودن و درگیری امریكا با این دو كشور و... وجود دارد. همچنین شیوه برخورد نهاد امریكایی فوق با ونزوئلا و چاوز می‌تواند تا حدی ما را به شیوه برخورد امریكا با ایران رهنمون كند، بر آن شدیم كه برگردان این گزارش راهبردی را تقدیم خوانندگان كنیم، باشد كه این ترجمه مورد استفاده دانش‌پژوهان و طراحان راهبردی قرار گیرد.

● اشاره شورای روابط خارجی امریكا

شورای روابط خارجی(CFR=Council on Foreign Relations) كه یك سازمان ملی، مستقل و بی‌طرف است، در سال ۱۹۲۱، برای انتشار عقاید دانشمندان تأسیس شده، به‌طوری‌كه افراد، اعضا، سیاست‌پردازان، روزنامه‌نگاران و علاقه‌مندان در امریكا و كشورهای دیگر بتوانند درك بهتری از جهان و مسائل سیاست خارجی كه امریكا و دولت‌های دیگر دارند، داشته باشند. این شورا از راه برگزاری اجلاس، برنامه‌های مطالعاتی گسترده، انتشار نشریه مسائل خارجی؛ كه دربرگیرنده مسائل مهم بین‌المللی و سیاست خارجی امریكا در وب سایت شوراست، آخرین اطلاعات را در مورد جهان و سیاست خارجی امریكا ارائه می‌دهد.

شورا عقیده خاصی در مورد روش كار و یا وابستگی به دولت امریكا ندارد و نویسندگان، مسئول عقاید خود هستند.

گزارش‌های مخصوص شورا، برای شناخت اجمالی مسائل و واكنش سریع نسبت به یك بحران و درك عمومی مشكلات كنونی است. نویسندگان ممكن است از اعضای شورا یا كارشناسان مورد تأیید آن باشند كه در رابطه با كمیته مشورتی كار می‌كنند و انتشار آثار آنان دست‌كم ۶۰ روز طول كشیده. كمیته مانند گروهی صالح كار می‌كند تا جواب گزارش را تهیه نماید. كمیته دو بار تشكیل می‌شود، پیش و پس از انتشار اثر، ولی برخلاف اعضای گروه كار، از گروه مشاوره نمی‌خواهند كه آن را تأیید یا تكذیب نمایند. گزارش‌های ویژه پس از چاپ به وب‌سایت شورا فرستاده می‌شود.

‌● مقدمه ریچارد هاس

هوگو چاوز، منافع امریكا را تهدید می‌كند بین كارشناسان؛ در مورد میزان این تهدید، اختلاف نظر وجود دارد. همراه با افزایش درآمد نفت ونزوئلا و صدمه‌ای كه به نفوذ امریكا در عراق خورده و در كنار نابرابری های موجود در منطقه، چاوز هم در حالی كه صدمات شدیدی به امریكا می‌زند با موفقیت به گسترش نفوذ خود مشغول است. بنابراین جای تعجب نیست كه گذشته از جدی‌بودن مسئله، امریكا نیز واكنش‌هایی از خود نشان دهد. "زندگی با هوگو" درحقیقت یك چارچوب راهبردی برای امریكا در مقابل ونزوئلا، تعیین می‌كند كه به احتمال قوی در درازمدت موجب كاهش نفوذ چاوز می‌شود و از مقابله مستقیم با او بهتر است. نویسنده ریچارد لپر معتقد است كه هدف او در اینجا، بزرگ جلوه‌دادن تهدید نیست، بلكه توصیه انتخاب سیاستی است كه در آن امریكا علاقه خود را به همكاری با كاراكاس در مسائل عملی و منافع دوجانبه روشن می‌سازد، باوجود لاف و گزاف‌های چاوز، این سیاست دنبال می‌شود در عین حال، برای تعدادی از رهبران امریكای لاتین هم معلوم می‌كند كه اگر چاوز در سیاست‌های داخلی و خارجی خود خطوط قرمز را رعایت نكند آنها باید چه واكنشی نشان دهند؟

بدین‌ترتیب ملاحظه می‌فرمایید كه این گزارش موجب مشاركت عملی و آگاهی بسیار لازم در مورد مسئله‌ای می‌شود كه به‌تدریج داغ‌تر و مهم‌تر می‌شود.

ریچارد هاس Richard N.Haass

رئیس شورای روابط خارجی ـ نوامبر ۲۰۰۶

□□□

مقدمه

شهرت مدل اقتصادی و سیاسی جدیدی كه در ونزوئلا در دست تهیه است، برای دولت امریكا تهدیدی دائمی به‌شمار می‌‌رود. هوگو چاوز از نخستین پیروزی خود در انتخابات رئیس‌جمهوری كه در دسامبر ۱۹۹۸ صورت گرفت توانسته تا امروز با پیروزی‌های پی‌درپی انتخاباتی و اصلاح‌ بنیادی قانون‌اساسی بر دولت ونزوئلا و نهادهای عمومی مسلط شود. او بی‌اعتنا به مخالفت شدید امریكا، به اقدامی دست زده كه از آن به‌عنوان "انقلاب بولیواری" نام می‌برد كه برگرفته از نام "بولیوار" رهبر جنگ‌های استقلال امریكای لاتین در قرن نوزدهم است.

چاوز، نقش دولت را در اقتصاد ونزوئلا تعیین كرد و با اجرای برنامه‌های اجتماعی قوی، علیه سرمایه‌داری امریكا دست به یك جنگ صلیبی شدید زده است. مهم‌تر این‌كه اتحاد جدید و محكمی با دشمنان امریكا ایجاد نموده كه موجب بین‌المللی شدن اهداف او شده است. آنچه بیشتر از همه دموكراسی ونزوئلا را به خطر افكنده، این است كه چاوز و متحدان او، قدرت سیاسی را به قوه مجریه سپرده‌اند و این موجب كاهش قدرت قوه قضایی، شده است. از سوی دیگر با بی‌اعتنایی به انتقادات داخلی، به‌طور آشكار در انتخابات دولت‌های همسایه، نیز دخالت می‌كند.

به همین دلیل است كه سیاست‌پردازان امریكایی نتوانسته‌اند تاكنون در دولت چاوز نفوذ كنند. جنگ عراق و شكست فاحش اصلاحاتیِ بانك جهانی كه در دهه ۱۹۹۰ موفق بود، موجب محدودیت نفوذ امریكا در عرصه‌های مختلف امریكای لاتین شد. در مقابل، چون چاوز از افزایش زیاد درآمد نفت در مبارزه با فقر و بیماری و دیگر مشكلات زندگی استفاده نموده است این مسئله سبب نفوذ سیاسی او در منطقه شد. در عین حال، روابط امریكا و ونزوئلا نیز به علت شكست‌هایی كه در مشاركت امریكا در یك كودتای نظامی كوچك در سال ۲۰۰۲ علیه چاوز وجود داشت، به‌شدت صدمه دید.

اما با وجود فحاشی شدید چاوز به رهبران امریكا و دامن‌زدن به احساسات ضدامریكایی، امریكا و ونزوئلا متقابلاً به هم وابسته هستند، زیرا تقریباً ۶۰درصد نفت ونزوئلا به امریكا صادر می‌شود. ازسوی دیگر، تهدید ونزوئلا، در مورد صدور نفت به چین به‌جای امریكا هم در كوتاه‌مدت میسر نیست، زیرا به هزینه‌های زیربنایی و حمل‌ونقل فوق‌العاده زیادی نیاز دارد.

با این حال، كشورهای آرژانتین، برزیل و مكزیك موازنه‌های مهمی مقابل پوپولیسم ونزوئلا، به شمار می‌روند. شكست "هومالا اولانتا" (Ollanta Humala) كه مورد حمایت چاوز در انتخابات ۲۰۰۶ ریاست‌جمهوری "پرو" بود، محدودیت‌ چاوز را در امریكای لاتین مشخص نمود. شكست اخیر ونزوئلا برای داشتن یك كرسی موقت در شورای امنیت سازمان ملل نیز به حیثیت منطقه‌ای چاوز صدمه زد. از این گذشته، وابستگی كنونی ونزوئلا در تجارت با تعدادی از شركای منطقه‌ای امریكای لاتین، قدرت چاوز را در تغییر اساسی موازنه قدرت در نیمكره محدود می‌كند.

امریكا می‌تواند در حفظ این موازنه نقشی داشته باشد، اما سیاستمداران امریكا، هنوز مهم‌ترین درسی را كه از به قدرت‌رسیدن چاوز گرفته‌اند فراموش كرده‌اند. زیرا سیاست امریكا، همیشه مهم‌ترین مشكلات اقتصادی، اجتماعی امریكای لاتین، یعنی فقر و محرومیت گسترده آنجا را نادیده گرفته است. طبق برآورد كمیسیون اقتصادی سازمان ملل (ECLAC)،۴۰درصد مردم امریكای لاتین و جزایر كارائیب، یعنی حدود ۵۰۰ میلیون نفر در فقر زندگی می‌كنند.(۱) هر چند برنامه‌های اجتماعی "چاویستا" كمتر توانسته یك راهبرد بلندمدت ماندگار را ارائه دهد، اما چاوز توانسته برنامه‌ای ارائه دهد كه روش‌های ریاضت‌كشانه و ثبات اقتصاد كلان، نتوانسته است؛ اما برنامه چاوز موجب بهبود عمده زندگی مردم فقیر شده است. در حال حاضر این موفقیت موجب محبوبیت او و بی‌اعتباری امریكا شده است.

با این حال، ونزوئلا، نقطه‌ضعف‌های بسیاری هم دارد. شكست ونزوئلا در متنوع‌نمودن اقتصاد خود و سرمایه‌گذاری كافی در صنعت هیدروكربن، موجب شده كه رشد كوتاه‌مدت، وابسته به بهای نفت شود كه در صورت كاهش قیمت نفت، ونزوئلا و كشورهای وابسته، با مشكلات شدید اقتصادی روبه‌رو خواهند شد. حتی اگر بهای نفت هم بالا بماند، برای ایجاد مشاغل كافی جهت نیروی كار در حال رشد و بهبود استانداردهای ماندگار در زندگی، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های خارجی بیشتری است. به هر حال، تا ونزوئلا نتواند بخش عمومی خود را شفاف‌تر كند، احتمال نمی‌رود كه دولت بتواند سرمایه‌گذاری خارجی را به میزان كافی جلب كند.

چون احتمال می‌رود چاوز در انتخابات ریاست‌جمهوری سوم دسامبر ۲۰۰۶ پیروز شود، مسئولان امریكایی باید بی‌اعتنا به لاف و گزاف‌های او، نقاط ضعف وی را بررسی كرده و بعد برای مقابله با او به‌طور راهبردی فكر كنند. مناسبت‌ترین روش در این مورد این است كه از "دیو" نشان دادن چاوز كه فقط موجب كاهش اعتبار امریكا شده و به دست او بهانه برای فحاشی و تهمت می‌دهد خودداری شود. به‌جای این كار مادام كه چاوز، منافع امریكا را به‌طور جدی در امریكای لاتین مورد تهدید قرار نداده، امریكا باید نشان دهد كه مایل است در مسائل عملی مانند مبارزه با مواد مخدر و انرژی با او همكاری كند. در عین حال امریكا باید با قدرت‌های دیگر منطقه مانند برزیل، آرژانتین، مكزیك و شیلی و كشورهای دیگر مانند اسپانیا كه در منطقه بستگی‌های تاریخی دارند توافق كند ـ چنانچه كاراكاس دست به اعمال غیرقابل قبولی بزند، مانند اصلاح قانون اساسی برای ماندن درازمدت در قدرت و متزلزل نمودن دولت‌های دیگر امریكای لاتین ـ آن اقدامات لازم را انجام دهند. بالاخره مناسب‌ترین واكنش امریكا در بلندمدت برای مقابله با چاوز باید این باشد كه در سیاست خود در امریكای لاتین تجدیدنظر كند. بدین‌ترتیب كه مسائلی چون فقر و نابرابری كه خوراك لازم را برای جذابیت چاوز فراهم می‌كند، مورد توجه قرار دهد.

● ظهور هوگو چاوز

در بخش اعظم دوران قرن بیستم، زیاد احتمال نمی‌رفت كه ونزوئلا دچار بحران‌های سیاسی ـ اقتصادی شود. این كشور، به خاطر برخورداری از منابع سرشار انرژی و فقدان دشواری‌های جدی قومی ـ منطقه‌ای و تفاوت‌های فرهنگی كه بسیاری از كشورهای امریكای لاتین را گرفتار كرده بود، از رفاه و ثبات نسبی برخوردار بود.

در سال ۱۹۵۸، هفت سال پس از حكومت دیكتاتوری "ماركوس پرز جیمز"(General Marcos Perez Jimenez) دو حزب سیاسی عمده ونزوئلا موافقت كردند كه به نتایج انتخابات رئیس‌جمهوری احترام گذاشته و یك برنامه مشترك در حداقل میزان مربوطه ارائه دهند. حاصل كار، یك دموكراسی توافقی بود كه به دو حزب اقدام دموكراتیك و دموكرات‌های مسیحی امكان می‌داد به نوبت به ریاست‌جمهوری برسند. این توافق كه بین احزاب مهم و گروه ذی‌نفع صورت گرفت به نوعی به صنعتی‌شدن به رهبری دولت، بخصوص در منطقه مهم نفتی كشور منجر شده است.

در سال ۱۹۶۰، ونزوئلا در تلاش برای تثبیت بهای نفت بین كشورهای اوپك (OPEC) پیشتاز بود. بین سال‌های ۱۹۷۳ و ۱۹۷۸ به شكرانه تحریم نفتی اعراب، بهای نفت و منافع آن افزایش یافت كه به خاطر افزایش منابع مالی كه ناشی از مالیات‌ها و حق امتیازهای مربوط به شركت‌های نفتی خارجی بود، موجب پیدایش دیوانسالاری وسیع دولتی شد.

لیكن، دموكراسی ونزوئلا به‌‌تدریج به خاطر بی‌اعتنایی صاحبان قدرت به مردم فاسد شد. زیرا به خاطر برخورداری احزاب "اقدام دموكرات‌های ملی"، "دموكرات‌های مسیحی" و "كارگران شهری خوب سازمان‌یافته" وابسته به آن احزاب از منابع دولتی و مزایای چشمگیری كه به آنها تعلق گرفته بود، اعتماد مردم به سیستم سیاسی از بین رفت.

كاهش بهای بین‌المللی نفت در اوایل دهه ۱۹۸۰، جلب حمایت مردم و برنامه‌های اجتماعی را كه شالوده ثبات سیاسی را تشكیل می‌دادند، مشكل كرد. كسری بودجه كشور به ۹/۹ درصد محصول ناخالص ملی و تورم به ۳۰درصد رسید، درنتیجه ذخایر بین‌المللی منفی ۲/۶ میلیارد دلار شد طبق برآورد رسمی ونزوئلا بیشتر مردم یعنی ۵/۱۹ میلیون نفر در فقر نسبی یا شدید به سر می‌بردند.(۲)

برای جلوگیری از فشار مالی، دولت كارلوس آندرس پرز(Carlos Andres Perez) با حمایت صندوق بین‌المللی پول، به اقدامات ساختاری تعدیلی نامطلوبی دست زد. افزایش كرایه اتوبوس، همراه با قطع یارانه‌های بنزین داخلی در فوریه ۱۹۸۹، به شورش‌های وسیع و كشته‌شدن صدها نفر از مردم انجامید. این حوادث پر فاجعه كه با‌عنوان "كاراكازو" (Caracazo) معروف است، زمینه را برای رشد گروه‌های ملی‌گرا و چپ‌گرا آماده نمود. درنتیجه سرلشكر هوگو چاوز(Hugo Chavez) تصمیم گرفت كه قدرت را با یك كودتا به دست گیرد. هر چند در فوریه ۱۹۹۲ كودتا شكست خورد، اما چون چاوز توانست بلافاصله پس از دستگیری، سخنرانی تلویزیونی كوتاهی كند، به محبوبیت ملی دست یافت.

طی سال‌های ۹۴ـ۱۹۹۲ كه چاوز در زندان بود در عقیده خود نسبت به موثربودن كودتا تجدیدنظر كرد و در سال ۱۹۹۶ تصمیم گرفت هدف‌های سیاسی خود را از طریق انتخابات دنبال كند. بدین ترتیب بود كه با حمایت احزاب سنتی، با دولت به مخالفت پرداخت و به موفقیت درخشانی دست یافت و در دسامبر ۱۹۹۸ با نتیجه چشمگیری در انتخابات ریاست‌جمهوری موفق شد. چاوز در دوم فوریه ۱۹۹۹ به قدرت رسید و قول داد قانون‌اساسی را اصلاح و نظام فاسد دو حزبی را حذف كند و مبارزه با فقر را شدت بخشد. بعد از آن‌كه چاوز به قدرت رسید، برای مبارزه با فقر و انجام طرح‌های زیربنایی به سرعت واحدهای ارتش را به مناطق مربوطه ارسال كرد و سپس برای شركت‌های نفتی خارجی جمع‌آوری مالیات را ممنوع كرد. وی در سال‌های اول بر تهیه قانون‌اساسی جدید تأكید داشت. در ژوئن ۱۹۹۹، ونزوئلا اعضای مجلس قانون‌گذاری جدید را انتخاب نمود و در دسامبر ۱۹۹۹ از طریق یك همه‌پرسی، قانون‌اساسی به شكل مترقیانه‌ای اصلاح شد.

نویسنده: ریچارد لپر (Richard Lapper*)

تهیه‌كننده: شورای روابط خارجی امریكاwww.CPR.org

برگردان: منوچهر بصیر

پی‌نوشت‌ها:

* ریچارد لپر Lapper)) از ماه مه ۱۹۹۸ سردبیر مسائل امریكای لاتین در تایمز مالی است كه در مورد امریكای لاتین در نشریه اصلی و اینترنتی، مقالاتی می‌نویسد. در ضمن با نشریه‌های مجله جنوبی بینش كارائیب هم همكاری دارد. نویسنده هم‌اكنون ساكن سائوپلوی برزیل شده، اما مرتب به امریكای لاتین و امریكا مسافرت می‌كند. ریچارد لپر كه خود عضو كمیته ۱۶ نفری مشورتی، مركز اقدامات پیش‌گیرانه در شورای روابط خارجی امریكا بوده است، مسئول تنظیم گزارش از بررسی‌های انجام شده توسط كمیته درخصوص "نحوه مقابله با ونزوئلا و چاوز" شد. متنی كه می‌خوانید برگردان گزارشی است كه در سایت شورا منتشر شده است.

۱ـ Eclac بررسی ابتدایی و اجمالی امریكای لاتین و جزایر كارائیب ۲۰۰۵ (سازمان ملل، دسامبر ۲۰۰۵)، صفحه ۱.

۲ـ ‌آمار از جورج دبلیو شویلر. "چشم‌انداز دموكراسی ونزوئلا"، "چشم‌انداز امریكای لاتین" (تابستان ۱۹۹۶)، صفحه ۲۱. جاناتان دی جون اقتصاد سیاسی، آزادسازی اقتصادی در ونزوئلا، مقاله پژوهشی شماره ۴۶، ناشر: مركز گسترش پژوهش‌ها. ناشر موسسه اقتصاد لندن، ژوئن ۲۰۰۴، ص ۴

۳ـ مصاحبه مولف با نمایندگان فدراسیون دامداران ونزوئلا.

۴ـ ایندیرا. آ.آر. لاك شمانا "حركات نیروی نظامی چاوز زیر نظر است" بوستون گلوب، ۱۷ جولای ۲۰۰۵.

۵ـ جوآن فورِ رو و بریان الس و ورث: ونزوئلا به وابستگی نظامی خاتمه می‌دهد و افسران امریكایی را بیرون می‌كند، نیویورك تایمز، ۲۵ آوریل ۲۰۰۵.

۶ـ سیمون رومرو. مطبوع برای ونزوئلا و ناخوشایند چون مسئله تجاری برای رشد امریكا، نیویورك تایمز، ۱۶ آگوست ۲۰۰۶.

۷ـ درستی این اتهام هنوز دقیقاً ثابت نشده. ونزوئلا استدلال می‌كند حضور سازمان فارس در ونزوئلا را باید به علت عملكرد درازمدت دولت دانست. دولت‌های ونزوئلا برای حفظ امنیت كشور با سازمان یادشده تماس داشت. رهبران سازمان فارس انقلاب چاوز را تحسین می‌كردند و برای كلمبیای جدید حركت سیاسی او را چون حركت بولیوار رهبر انقلابی امریكا لاتین تلقی می‌كنند، ولی سازمان فارس عضو رسمی حركت چزی چاویستا نیست، زیرا عضویت در این گروه محدود به سازمان‌هایی می‌شود كه به شیوه مسالمت‌آمیز از راه انتخابات درصدد كسب قدرت سیاسی هستند.

۸ـ كری دمب باف و مارسالیوان: "علاقه فزاینده چین به امریكا لاتین" گزارش مخصوص برای كنگره (كتابخانه كنگره، ۲۰ آوریل ۲۰۰۵) ص ۲.

۹ـ "برناردو آلوار زهرا"سفیر ونزوئلا در امریكا، ۹ سپتامبر ۲۰۰۶.

۱۰ـ اداره بازرسی وزارت امورخارجه امریكا، "بررسی سیاست امریكا مقابل ونزوئلا."

۱۱ـ رامسفلد، چاوز را به هیتلر تشبیه نمود و رژیم او را پوپولیستی نامید. آسوشیتدپرس، ۳ فوریه ۲۰۰۶.

۱۲ـ آمار بانك جهانی، شاخص‌های توسعه جهان (واشنگتن دی سی، ۲۰۰۶)

۱۳ـ فیل گانسون، چاوز و ونزوئلا، تاریخ معاصر، فوریه ۲۰۰۶.

۱۴ـ "مأموریت غیرممكن"اثر یك اقتصاددان ونزوئلایی.

۱۵ـ مصاحبه نویسنده، ماه مه ۲۰۰۶.

۱۶ـ وزارت امورخارجه امریكا: گزارش در مورد تروریسم، آوریل ۲۰۰۶ ـ گزارش برای وزیر امورخارجه ـ تصمیم رئیس‌جمهور برای ترانزیت موادمخدر و پیام به كشورهای مهم تولیدكننده این مواد در سال مالی ۲۰۰۷ انتشار در مطبوعات ۲۴ سپتامبر ۲۰۰۶ و ۱۵ سپتامبر همان سال، گزارش وزارت امورخارجه در مورد حقوق‌بشر كه در سال ۲۰۰۶ منتشر شد.

---