علت دیر حرف افتادن کودکان

تبیان: پسرتان دو ساله است و هنوز نمي‌تواند صحبت كند. او قادر به بيان تعدادي كلمه است اما شما تصور مي‌كنيد كه در مقايسه با همسالانش عقب‌تر است. شما به ياد مي‌آوريد كه خواهر او در اين سن مي‌توانست يك جمله كامل را بيان كند. به اميد اين كه او بزودي بهبود خواهد يافت، مشورت با متخصصان را به تاخير مي‌اندازيد. شما به خود مي‌گوييد «برخي بچه‌ها سريع شروع به راه رفتن مي‌كنند و برخي سريع‌تر صحبت مي‌كنند، پس جاي نگراني نيست»! اين نگراني در بين والدين فرزنداني كه در صحبت كردن تاخير دارند،‌رايج است. اگرچه ممكن است والدين آهسته بودن رشد را در جنبه‌هاي ديگري از فرزند خود نيز مشاهده كنند اما در مشورت با متخصصان ترديد داشته و آن را به تاخير مي‌اندازند. برخي حتي براي خود دليل‌‌هايي نيز مي‌آورند مثلا درخصوص دير زبان باز كردن كودك خود مي‌گويند «او بزرگ‌تر خواهد شد و مشكلش رفع مي‌شود» يا «او به كارهاي فيزيكي بيشتر از صحبت كردن علاقه دارد.»دانستن اين كه در صحبت كردن و مهارت‌هاي كلامي چه چيز معمول و نرمال است و چه چيز نيست، ‌مي‌تواند به شما كمك كند كه بدانيد كودكتان واقعا نياز به كمك دارد يا خير.

خصوصيات يك كودك با توانايي گفتار سالم و بدون تاخير: در يافتن مشكل فرزندتان در توانايي ايجاد ارتباط و اطمينان پيدا كردن از نياز او به توجهات و درمان‌هاي خاص پزشكي، حائز اهميت و البته كمي سخت است. البته مي‌توان با دانستن قوانين كلي در مورد خصوصيات يك كودك سالم و مقايسه فرزند خود با اين خصوصيات تا حدودي به مشكل او پي برد.
قبل از 12 ماهگي
كودكان در اين سن بايد بتوانند نشانه‌هايي را از خود بروز بدهند كه نشان‌دهنده استفاده از صداها براي ايجاد ارتباط با محيط اطراف باشد. اولين مراحل پيشرفت گفتاري، ايجاد صداهاي نامفهوم توسط كودك است. همين‌طور كه كودك بزرگ‌تر مي‌شود (حدود 9 ماهگي)‌ او شروع رديف كردن صداها مي‌كند و سعي دارد تا آواهاي مختلف را به هم پيوند بدهد و كلماتي مثل «ماما» و «بابا» را (بدون اين‌كه واقعا معناي دقيق اين كلمات را بداند)‌ بيان كند. قبل از 12 ماهگي،‌ كودك بايد به صداها هم توجه نشان دهد. كودكاني كه نسبت به صداها عكس‌العمل نشان نمي‌دهند ممكن است دچار مشكلات شنوايي باشند.
12 تا 15 ماهگي
كودكان در اين سنين بايد محدوده وسيعي از اصوات كلامي را به كار ببرند و حداقل يك يا چند كلمه صحيح را بيان كنند (نه فقط «ماما» و «بابا»)‌. كلماتي مثل «توپ» از كلمات ابتدايي‌ است كه كودك قادر به گفتن آن است. فرزند شما بايد همچنين قادر به فهم و انجام دستورات باشد (مثلا «لطفا آن اسباب‌بازي را به من بده.»)‌
18 تا 24 ماهگي
كودك بايد تا 18 ماهگي دامنه لغاتي در حد 20 كلمه داشته باشد و تا 2 سالگي قادر باشد حدود 50 كلمه يا بيشتر را بيان كند؛ به كودك بايد ياد داده شود كه دو كلمه را با هم تركيب كند مثل «بابا رفت.» يك كودك 2 ساله قادر به انجام دستورات دو قسمتي مي‌باشد (مثلا لطفا عروسكت را بردار و ليوانت را به من بده.)‌
2 تا 3 سالگي
در اين سن،‌ والدين اغلب شاهد يك تحول اساسي در صحبت كردن كودك خود هستند. دامنه لغات كودك شما به يكباره افزايش مي‌يابد و او مي‌تواند 3 كلمه يا بيشتر را با هم تركيب كرده و جمله بسازد. درك كودك نيز در اين سنين افزايش مي‌يابد. تا سن 3 سالگي كودك شروع به فهم اين مطلب مي‌كند كه «آن را روي ميز قرار بده» يا «آن را زير تخت بگذار» چه تفاوتي با هم دارند. در اين دوران كودك شما همچنين بايد شروع به تشخيص رنگ‌ها و درك صفت‌ها كند (مثل «بزرگ» در مقابل «كوچك»)‌.
اختلاف بين گفتار و زبان
اغلب «گفتار» و «زبان» با هم اشتباه مي‌شوند اما يك فرق اساسي بين آن دو وجود دارد: «گفتار» بيان كلامي زبان است و شامل تلفظ شمرده كلمات مي‌شود. اما «زبان» وسيع‌تر است و به كل سيستم بيان و دريافت اطلاعات به روشي قابل فهم، مربوط مي‌شود. زبان چيزي است كه طي يك ارتباط، فهميده و فهمانده مي‌شود؛ به صورت كلامي، غيركلامي يا نوشتاري.
اگرچه مشكلات در گفتار و زبان با هم متفاوت است،‌ اما اين دو اغلب با هم همپوشاني دارند. كودكي كه مشكلات زباني و تكلمي دارد شايد قادر به تلفظ صحيح كلمات باشد اما نتواند بيش از دوتاي آنها را دركنار هم بياورد. در مورد كودك ديگر ممكن است فهم گفتارش سخت باشد اما او قادر به استفاده از لغات و اصطلاحات براي بيان نظراتش باشد و ديگري ممكن است بتواند خوب صحبت كند اما در انجام دستورات و فهم آنها مشكل داشته باشد.
نشانه‌هاي وجود مشكل احتمالي
اگر شما در مورد گفتار و تكلم كودك خود نگران هستيد، در اينجا به چند نكته اشاره شده كه با توجه به‌ آنها مي‌توانيد درخصوص مشكل داشتن فرزندتان مشكوك شويد. بايد نسبت به كودكي كه به صداها پاسخ نمي‌دهد يا نمي‌تواند با در‌آوردن صدا، منظور خود را برساند، دقيق باشيد. بين 12 تا 24 ماهگي اگر در كودكتان موارد زير را مي‌بينيد آن را پشت گوش نينداخته و پيگير باشيد:

• استفاده نكردن از اشاره و ادا مثل تكان دادن دست در هنگام خداحافظي تا 12 ماهگي.
• استفاده از ايماء و اشاره در ارتباطات به جاي به كارگيري كلمات تا 18 ماهگي.
• داشتن مشكل در تقليد صدا تا 18 ماهگي.
• داشتن مشكل در فهم درخواست‌هاي كلامي ساده و انجام آنها.

اگر كودك بزرگ‌تر از 2 سال مشكلات زير را داشت، حتما او را توسط متخصص مورد سنجش و بررسي قرار دهيد:

• اگر او فقط مي‌تواند كلمات و عكس‌العمل‌ها را تقليد كند و خود قادر به توليد كلمات يا اصطلاحات به طور خودآگاهانه نيست.
• اگر فقط قادر به بيان صداها و كلمات خاصي كه تكرار مي‌شوند مي‌باشد و نمي‌تواند از گفتار براي ارتباط بيشتر استفاده كند.
• نمي‌تواند دستورات ساده را بفهمد و اجرا كند.
• اگر تن صداي نامتعارفي دارد (مثلا صداي خشن و گوشخراش يا صداي تو دماغي دارد)‌.
• اگر گفتار كودك نسبت به سنش، قابل فهم نباشد. والدين بايد حدود نيمي از گفتار كودك خود را در 2 سالگي متوجه شوند و در 3 سالگي حدود سه چهارم آن را بفهمند. تا 4 سالگي كلام كودك بايد تقريبا به طور كامل فهميده شود حتي به وسيله افرادي كه او را نمي‌شناسند.

دلايل تاخير كلامي و زباني: عوامل زيادي مي‌تواند باعث تاخير كلامي و زباني كودك شود. مثلا يكي از آن عوامل،‌ معيوب بودن سيستم تكلم كودك مثل مشكل در زبان يا سقف دهانش است. تا خوردن زير زبان مي‌تواند حركت زبان را در توليد كلام، محدود كند.
بيشتر كودكاني كه تاخير كلامي دارند ممكن است مشكلاتي در مغز داشته باشند به طوري كه ارتباط كافي در مغز براي ايجاد و توليد كلام وجود نداشته باشد. اين نوع كودكان با مشكل در استفاده از لب‌ها، زبان و فك براي توليد آوا مواجه هستند.
مشكلات گفتاري مي‌تواند تنها مشكل حاصله باشد يا شايد با مشكلات ديگري مثل مشكل در بلع هم همراه باشد. تاخير در گفتار همچنين مي‌تواند نشاندهنده يك تاخير كلي در همه زمينه‌هاي رشد كودك باشد.
مشكلات شنيداري نيز معمولا به تاخير در سخن گفتن ارتباط دارد. پس اگر كودكي دچار مشكل گفتاري است حتما بايد از نظر شنيداري آزمايش شود. چنين كودكاني احتمالا در فهم، تقليد و گفتار مشكل دارند.
عفونت گوش،‌ خصوصا عفونت‌هاي مزمن مي‌تواند روي قدرت شنيداري تاثير بگذارد. بايد به عفونت‌هاي ساده ‌گوش (كه مي‌تواند يك تهديد باشد)‌ اهميت داد اگرچه شايد تاثيري روي گفتار نداشته باشد.
گفتار درماني
اگر خودتان يا پزشك كودكتان درخصوص مشكل‌دار بودن كودك مشكوك شديد، يك آزمايش و بررسي مقدماتي توسط متخصص گفتار درماني، بسيار ضروري است. متخصص گفتار درماني، ابتدا به مهارت‌هاي كلامي و زباني كودك توجه كرده و آن را با توجه به جنبه‌هاي ديگر رشد كودك بررسي مي‌كند. او تست‌هاي استانداردي را انجام مي‌دهد و به دنبال نكته برجسته‌اي درخصوص پيشرفت گفتاري و زباني كودك مي‌گردد. او بررسي مي‌كند كه كودك چقدر مي‌فهمد، چه مي‌تواند بگويد، آيا كودك سعي در برقراري ارتباط به روش‌هاي ديگر مثل اشاره كردن و تكان دادن سر و غيره به جاي گفتار دارد، او وضوح كلام كودك را بررسي مي‌كند، وضعيت دهان او (زبان، دهان و سقف آن) و عملكرد بخش‌هاي مختلف دهان براي صحبت كردن و حتي غذا خوردن و بلع را مورد بررسي دقيق قرار مي‌دهد. اگر او تشخيص داد كه كودكتان نياز به درمان دارد، نقش شما در اين زمينه بسيار حياتي است. او به شما مي‌آموزد كه چگونه در خانه با كودك خود تمرين كنيد تا مهارت‌هاي گفتاري او را بهبود ببخشيد.
اقدامات والدين
مانند بسياري چيزهاي ديگر، پيشرفت در گفتار نيز مخلوطي از طبيعت و ذات كودك و آموخته‌ها و تربيت او است. ژنتيك مي‌تواند در اين ميان موثر باشد و هوش و استعداد كودك در يادگيري گفتار به او كمك كند اما به هر حال محيط اطراف هم بسيار تاثيرگذار است و نحوه تربيت كودك در توانمندي‌هاي او نقش مهمي ايفا مي‌كند.وقتي در گفتار، زبان، شنوايي يا در رشد كودك مشكلاتي وجود داشته باشد، مداخله سريع والدين كودك مي‌تواند به او كمك كند. وقتي شما فهم بهتري از دليل حرف نزدن كودك خود داشته باشيد، مي‌توانيد راه‌هايي را براي بهبود رشد گفتاري او ياد بگيريد. در اينجا چند نكته كلي كه در اين زمينه مي‌توانيد در منزل به كار برده و توسط آن به رشد گفتاري فرزندتان كمك كنيد، آورده شده است:
زمان زيادي را به برقراري ارتباط با كودكتان اختصاص دهيد حتي در دوران نوزادي او. با او حرف بزنيد، برايش شعر بخوانيد و او را تشويق كنيد تا صداها و اشارات را تقليد كند.
براي كودك خود كتاب بخوانيد. اين كار را از 6 ماهگي يا حتي زودتر آغاز كنيد. حتما لازم نيست كه همه كتاب را براي او بخوانيد، كتاب‌هايي كه مناسب سن اوست و داراي تصاويري است كه او را تشويق به تماشاي آنها مي‌كند تهيه كنيد. كم‌كم سعي كنيد به تصاوير اشاره كنيد و نام آنها را بيان كرده و او را به اين كار تشويق كنيد. سپس مي‌توانيد به صورت شعروار براي او كتاب بخوانيد.
از موقعيت‌هاي روزانه براي تقويت گفتار كودك استفاده كنيد. به عبارت ديگر با او در طي روز صحبت كنيد. مثلا اسم ميوه‌ها را در مغازه ميوه فروشي به او بگوييد، به او توضيح دهيد كه در حين درست كردن غذا يا تميز كردن خانه چه مي‌كنيد، به اشياء منزل اشاره كنيد و در حين رانندگي نظر او را به صداهاي اطراف خود جلب كنيد. از او سوالاتي بپرسيد و پاسخ‌هاي او را تصديق كنيد (حتي اگر فهم آنها سخت باشد.) منظور خود را به صورت ساده بيان كنيد اما هرگز از «كلام بچگانه» استفاده نكنيد و سعي نداشته باشيد تا با لحن يك كودك صحبت كنيد.هر چه زودتر به مشكلات گفتاري كودك خود پي ببريد، بهتر مي‌توانيد او را درمان كنيد. شما در قبال فرزند خود مسوول هستيد. با كمك گرفتن بموقع از متخصص و وقت گذاشتن، كودك شما در آينده قادر به برقراري ارتباط مناسب با شما و دنياي اطراف خواهد بود.