مدارس کشور، آینده سازان فعال تحویل جامعه دهند

سایت دکتر داور نیا: براي اينكه دانش‌آموزان به افراد مفيدي در آينده تبديل شوند بايد متفكر، خلاق، نقاد وداراي بينش علمي باشند.

و اين تنها در سايه انتقال اطلاعات به ذهن شاگردان حاصل نمي‌شود بلكه در برنامه‌هاي مدارس بايد روش‌هايي گنجانده شود كه از طريق آنها دانش‌آموزان قابليت‌هاي چگونه آموختن را از طريق نظم فكري بياموزند و در زندگي روزمره خود به كار برند. براي اين منظور محيط‌هاي آموزشي و روش‌هاي حاكم بر آنها، بايد به صورتي سازماندهي شوند كه دانش‌آموزان را به جاي ذخيره‌سازي حقايق علمي با مسائلي كه در زندگي واقعي با آنها مواجه مي‌شوند درگير سازند.

جان ديويي در كتاب چگونه فكر مي‌كنيم درباره مفهوم تفكر مي‌گويد: عملي است كه در آن موقعيت موجود، موجب تاييد يا توليد واقعيت‌هاي ديگر مي‌شود، يا روشي است كه در آن باورهاي آينده براساس باورهاي گذشته پايه‌گذاري مي‌شود. (شعباني،1382، ص44)

 ويژگي‌هاي ذهن متفكر

در آموزش سنتي فعاليت اصلي كلاس برعهده معلم است و معلم فعالانه به ارائه اطلاعات و دانش سازمان يافته مي‌پردازد و درصدد است تا آنها را به ذهن شاگردان منتقل كند و دانش‌آموزان منفعلانه بايد اطلاعات مورد نظر را حفظ كرده و در زمان ارزشيابي به خاطر آورده و پاسخ دهند. در اين روش تاكيد بر محتواي درس است و اغلب كتاب درسي و معلم منبع اطلاعاتي محسوب مي‌شوند، ولي در آموزش براي متفكر بار آمدن دانش‌آموز، معلم نقش راهنما و تسهيل‌گرا را دارا بوده و دانش‌آموزان فعالند و در پي كسب اطلاعات از منابع ديگري علاوه بر معلم و كتاب درسي هستند. همچنين به جاي تاكيد بر محتوا بيشتر بر روش تاكيد دارند و حجم اطلاعات دريافتي در درجه اول قرار ندارد و لزومي به حفظ كردن مطالب درس بدون درك و فهم آنها نيست(سيف، 1379)

عوامل بستر ساز تفكر

دانش: اگر فرد درباره چيزي كه مي‌خواهد بينديشد، ادراك يا دانشي نداشته باشد قادر به تفكر و تجزيه و تحليل آن موضوع نخواهد بود، به همين دليل درباره هر موضوعي كه مي‌خواهيم در مورد آن از اين روش استفاده كنيم بايد دانش‌آموزان راجع به آن اطلاعاتي داشته باشند و در غير اين صورت لازم است اين اطلاعات يا منابع و راه‌هاي كسب آنها را به شاگردان بگوييم و با آنها آشنا كنيم.

منش يا مشرب: دانش‌آموزان كم‌كم بايد به اين روحيه وديد برسند كه بايد با ترديد منطقي به مسائل نگاه كنند و درباره هر موضوعي بدون تعصب و گرايش خاصي عمل كنند.
اقتدار:  گرايش انتقادي معمولا مورد توجه يا پذيرش قرار نمي‌گيرد. متفكران منتقد، اهل مباحثه و پر سر و صدا هستند. آنان در واقع ماشين جامعه را به حركت در مي‌آورند و به سختي مي‌توانند بين خطوط كاوشگري و خطر كردن گام بردارند. (شعباني، 1382، ص89) در كلاس درس هم بايد براي شاگردان اين اطمينان حاصل شده باشد كه اگر مطلبي را برخلاف نظر معلم يا كل كلاس ابراز داشتند و از آن حمايت كردند مشكلي براي آنان به وجود نمي‌آيد. آنها بايد در بحث همه شاگردان به صورت منطقي به ارائه نظرها و ديدگاه‌هاي خود بپردازند و كسي به خاطر عقيده يا نظري مورد ملامت قرار نگيرد بدين‌ترتيب كم‌كم شاگردان ياد مي‌گيرند كه اگر در جمعي نظري مخالف آنها داشتند ابراز كنند و با دليل از آن دفاع كنند.
 سازماندهي كلاس درس براي  انديشيدن

ايجاد تعادل بين محتوا و كنش متقابل: اگر تلاش معلمان در فرآيند ياددهي – يادگيري تمام كردن كتاب درسي و آماده كردن شاگردان براي آزمون نهايي باشد اين روش از ديگر فعاليت‌هاي آموزشي از جمله پرورش تفكر در كلاس جلوگيري مي‌كند.

ايجاد تعادل بين سخنراني و كنش متقابل: معلم بايد از طريق تشويق مباحثه و پرسش و با استفاده از ديگر روش‌هاي مناسب براي تبادل انديشه در كلاس درس، بين سخنراني خود و كنش متقابل دانش‌آموزان تعادل ايجاد كند.

طراحي فضاي كلاس: فضاي آموزش در پرورش مهارت‌هاي تفكر انتقادي نقش بسيار ارزنده‌اي دارد. سازماندهي و آرايش كلاس درس به منظور ايجاد فضايي براي تعامل بسيار دشوار اما مفيد و موثر است.  در ذيل به پنج نكته اساسي كه براي موثرتر شدن اين امر اشاره دارد پرداخته مي‌شود:

1 - هر جلسه را با طرح يك مسئله شروع كنيد:در ابتداي شروع هر درس تدريس را با يك سؤال يا مسئله جذاب شروع كنيم كه باعث جلب توجه دانش‌آموزان به درس مورد نظر شود.

2 - براي تشويق شاگردان به تعمق، از سكوت استفاده كنيد:علاوه بر روش‌هاي حل مسئله، بحث و گفت‌و گو و حتي تبادل پرشور عقايد، سكوت هم مي‌تواند به رشد تفكر انتقادي كمك كند.

3 - فضاي كلاس طوري مرتب شود كه باعث كنش متقابل شود: شرايط فيزيكي كلاس درس در ايجاد محيطي مناسب براي تفكر انتقادي بسيار حائز اهميت است. فضاي كلاس درس بايد طوري طراحي شود كه تبادل انديشه را تسهيل كند. قرار دادن صندلي‌ها و ميزها در صف مستقيم و پشت سر هم، تبادل انديشه و تفكر جمعي دانش‌آموزان را غيرممكن مي‌سازد. معلم‌ها با استفاده از تخيل و اندكي تلاش مي‌توانند وضعيت فيزيكي كلاس درس را اصلاح و فضايي ايجاد كنند كه باعث تبادل افكار دانش‌آموزان شود. در كلاس‌هاي كوچك و كم جمعيت مي‌توان ميزها و صندلي‌ها را به صورت نيم‌دايره، دايره، چهارگوش يا به شكل «U» يا «نعل اسبي» مرتب كرد و در كلاس‌هاي بزرگتر هم مي‌توان شاگردان را به گروه‌هاي كوچك تقسيم كرد. در اين گونه سازماندهي كلاس، هدف اصلي اين است كه دانش‌آموزان يكديگر را ببينند و با يكديگر به مباحثه و فعاليت بپردازند.

4 - به وقت كلاس بيفزاييد:تفكر زماني پرورش مي‌يابد كه دانش‌آموزان فرصت كافي براي تعمق و تفكر داشته باشند. كلاس درس با زمان محدود، براي پرورش تفكر مفيد و موثر نخواهد بود و كلاس‌هاي طولاني براي آموزش فنون تفكر انتقادي بسيار بهتر و موثرتر از كلاس‌هاي كوتاه مدت هستند، از اين‌رو، معلمان بايد در صورت كمبود وقت تلاش كنند بر وقت كلاس بيفزايند تا دانش‌آموزان فرصت بررسي، تبادل انديشه و تجزيه و تحليل اطلاعات را بيابند.

5 - محيطي پذيرا ايجاد كنيد: تلاش براي تشويق دانش‌آموزان به بحث و تبادل انديشه به محيطي پذيرا نياز دارد، يعني جايي كه هم دانش‌آموزان در آن احساس امنيت كنند و هم معلمان بتوانند به يكديگر اعتماد و اطمينان داشته باشند. معلمان بايد با دقت و احترام به اظهارنظرهاي دانش‌آموزان گوش دهند. آنان مي‌توانند به طور مستند و معقول اظهارات نادرست دانش‌آموزان را رد كنند، اما هرگز نبايد خود دانش‌آموزان را طرد كنند يا مورد سرزنش قرار دهند. معلمان بايد براي اظهارات غلط يا درست دانش‌آموزان در فرآيند بحث و تبادل انديشه ارزش يكساني قائل شوند چون محصول انديشه آنان است و زمينه‌اي براي انديشه مجدد فراهم مي‌كند.