علائم بیماری پروستات، و انواع آن

پروستات از جمله غددی است که فقط در بدن آقایان یافت می‌شود. این غده گردومانند، درست زیر مثانه و جلوی راست‌روده (بخش انتهایی روده بزرگ) قرار دارد و از بیرون بدن قابل‌مشاهده یا لمس نیست.

 

مجرای ادرار نیز از میان پروستات عبور می‌کند و بعد به آلت تناسلی ختم می‌شود. پروستات وظیفه تولید مایع شیری‌رنگ منی را برعهده دارد که خود مسوول حمل اسپرم است، به این ترتیب که هنگام انزال، پروستات به‌وسیله عضلات فشرده شده و مایع داخل آن وارد مجرا می‌شود.

 

در همین حین، بیضه‌ها نیز اسپرم تولید می‌کنند که به این مایع اضافه می‌شود و در نهایت مایع از مجرای آلت تناسلی خارج خواهد شد. این توضیحات گویای عملکرد غده‌ای است که اگر دچار اختلال شود، مشکلات و بیماری‌های مختلفی برای آقایان در سنین مختلف ایجاد می‌کند. بعضی از این بیماری‌ها بدون علامت‌اند و بعضی دیگر علائم خاصی دارند که در صفحه «مردان» این هفته به آنها اشاره می‌شود.

 

1. پروستاتیت

پروستاتیت همان التهاب پروستات است که بیشتر در دوران جوانی دیده می‌شود. این اختلال عامل مراجعه 8 درصد از بیماران به متخصصان اورولوژی و 1 درصد از بیماران به مراکز بهداشتی-درمانی است بنابراین به‌عنوان شایع‌ترین مشکل دستگاه ادراری در آقایان زیر 50 سال شناخته می‌شود. پروستاتیت انواع مختلفی دارد؛ پروستاتیت حاد عفونی، پروستاتیت مزمن عفونی و پروستاتیت مزمن غیرعفونی.

 

پروستاتیت حاد عفونی:

این بیماری به‌دلیل عفونت در پروستات ایجاد می‌شود و بسیار جدی است. ورود میکروب‌های روده به پروستات از راه مجرای ادراری از شایع‌ترین عوامل بیماری محسوب می‌شود. عفونت ادراری، داشتن سوند ادراری، ضعف سیستم ایمنی بدن، رابطه جنسی نامتعارف و عفونت‌های مقاربتی نیز از دیگر عوامل مستعدکننده این بیماری هستند.

 

علائم پروستاتیت حاد عفونی معمولا شامل تکرر ادرار، احساس فوریت در ادرار کردن، تب و لرز، سوزش ادرار، بدن درد، تهوع و استفراغ، جریان ادرار ضعیف، انزال دردناک، درد در ناحیه تناسلی، کشاله ران، تحتانی شکم و تحتانی پشت و گاهی احتباس ادرار می‌شود.

 

این نوع پروستاتیت را می‌توان از راه علائم بالینی، معاینه و بررسی‌های آزمایشگاهی و رادیولوژیک تشخیص داد. بیماری طی 4 تا 6 هفته با کمک آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود اما اگر شدید باشد، فرد باید برای دریافت آنتی‌بیوتیک تزریقی و سرم در بیمارستان بستری شود و بعد درمان را با آنتی‌بیوتیک خوراکی ادامه دهد.

 

پروستاتیت مزمن عفونی:

 این نوع پروستاتیت بسیار شایع است اما شدت علائم آن کمتر از پروستاتیت حاد عفونی است. تقریبا 10 درصد از آقایان طی دوره‌ای در زندگی خود علائم آن به‌خصوص عفونت‌های عودکننده ادراری را تجربه می‌کنند.

 

این بیماری با تب همراه نیست و بیشتر با سوزش ادرار، فوریت ادرار، تکرر ادرار، شب‌بیداری برای ادرار کردن، انزال دردناک، درد پشت و درد میاندوراه تظاهر پیدا می‌کند. همچنین اگر بیمار آزمایش ادرار بدهد، عفونت در آن مشخص خواهد شد. پروستاتیت مزمن عفونی با استفاده از آنتی‌بیوتیک طی 4 تا 6 هفته درمان می‌شود. البته بعضی افراد باید مدت طولانی‌تری دارو دریافت کنند. آلفا بلاکرها (داروهای شل‌کننده پروستات) نیز در بهبود علائم تاثیرگذارند.

 

پروستاتیت مزمن غیرعفونی:

شایع‌ترین نوع پروستاتیت، نشانگان درد لگنی مزمن یا پروستاتیت مزمن غیرعفونی است. بیماران مبتلا به این بیماری نشانه‌های پروستاتیت مزمن را تجربه می‌کنند اما در آزمایش ادرار و ترشحات پروستات خود میکروب ندارند. از جمله عوامل پروستاتیت مزمن غیرعفونی می‌توان به مجموعه‌ای از علل هورمونی، التهابی، ایمونولوژیک و عصبی اشاره کرد.

 

از طرفی، احتمال ابتلا تحت استرس و اضطراب شدید روانی بیشتر می‌شود. برای درمان معمولا از داروهای شل‌کننده عضلات پروستات، داروهای ضدالتهابی و دیگر شل‌کننده‌های عضلانی استفاده می‌شود اما باید یادآور شد درمان این نوع پروستاتیت دشوار است.

 

2. بزرگی خوش‌خیم پروستات

علل و علائم:

بزرگی خوش‌خیم پروستات از بیماری‌های شایع دستگاه تناسلی در آقایان با سنین بالاست. اندازه این غده به‌طور طبیعی در 2 دوره از زندگی بزرگ می‌شود. اولین بار در دوران بلوغ این اتفاق می‌افتد و طی آن پروستات 2 برابر می‌شود. دوره بعدی از حدود 25 سالگی آغاز می‌شود و تا پایان عمر ادامه دارد. درواقع، طی این دوره است که می‌گوییم پروستات به صورت خوش‌خیم بزرگ می‌شود.

 

این افزایش اندازه تا قبل از 40 سالگی معمولا علامتی ایجاد نمی‌کند اما تقریبا نیمی ‌از افراد 51 تا 60 ساله و 90 درصد از مردان بالای 80 سال دچار علائم می‌شوند. علاوه بر سن، عواملی مانند سابقه فامیلی، چاقی، بیماری قلبی، دیابت و نداشتن فعالیت بدنی نیز در بروز این بیماری نقش دارند.

 

بزرگی خوش‌خیم پروستات باعث فشار آمدن به مجرای ادرار و تنگ شدن آن می‌شود بنابراین به دنبال آن علائمی مانند تکرر ادرار، تاخیر در شروع جریان ادرار، جریان ادرار ضعیف، زور زدن هنگام ادرار، نیاز به ادرار کردن در زمان خواب، درد حین ادرار، قطع و وصل شدن ادرار و درد هنگام انزال بروز پیدا می‌کند. البته در بعضی موارد تا زمانی که احتباس ادرار اتفاق نیفتد، فرد متوجه بیماری خود نمی‌شود.

 

راه تشخیص:

این بیماری را می‌توان با گرفتن شرح حال، معاینه بالینی و رادیولوژی تشخیص داد. تست‌های آزمایشگاهی و سیستوسکوپی (مشاهده مجرا، پروستات و مثانه با کمک لوله باریک مجهز به دوربین) نیز برای رد علل دیگر و انتخاب نوع جراحی به کار می‌روند. اگر بزرگی خوش‌خیم پروستات تحت درمان قرار نگیرد باعث عوارضی مانند نارسایی کلیه‌ها (به علت برگشت ادرار از مثانه به حالب‌ها)، سنگ مثانه، عفونت ادراری و خونریزی ادراری خواهد شد.

 

درواقع، انسداد ادراری حاصل از بزرگی پروستات باعث می‌شود مثانه برای بیرون دادن ادرار تحت فشار قرار بگیرد بنابراین پس از مدتی مثانه نیز دچار اختلال می‌شود.

 

راه درمان:

بزرگی خوش‌خیم پروستات در بعضی موارد به درمان نیاز ندارد و فقط باید تحت نظر باشد. در صورت نیاز به درمان ابتدا از دارو استفاده می‌شود اما برای بازگرداندن پروستات به اندازه اولیه خود هیچ داروی قطعی‌ای وجود ندارد بلکه داروها بیشتر باعث بهبود علائم و جریان ادرار می‌شوند.

 

از جمله این داروها می‌توان به آلفا بلاکرها (شل‌کننده‌های عضلات صاف پروستات) و مهارکننده‌های گیرنده‌های هورمون مردانه اشاره کرد که گروه دوم 20 درصد از حجم پروستات را کم می‌کنند اما با قطع دارو، پروستات دوباره بزرگ می‌شود. اگر هم احساس ناراحتی فرد با وجود درمان دارویی ادامه پیدا کند یا عوارض ایجاد شود، نیاز به جراحی مطرح خواهد شد. در این رابطه روش‌های مختلفی وجود دارد و انتخاب روش مناسب به شرایط بیمار بستگی خواهد داشت.

 

اگر اندازه پروستات خیلی بزرگ باشد، جراحی باز انتخاب می‌شود. برای پروستات‌های کوچک‌تر نیز روش تراش اندوسکوپیک پروستات به کار می‌رود که از طریق مجرا و بدون شکاف جراحی انجام می‌شود. روش‌های دیگر از جمله روش لیزری نیز تاکنون نتوانسته‌اند جایگزین 2 روش یاد شده شوند.

 

3. سرطان پروستات

علل و علائم:

سرطان پروستات یکی دیگر از بیماری‌های شایع تناسلی در سنین بالا و دومین سرطان شایع سیستم ادراری-تناسلی میان آقایان در ایران شناخته شده است. طی این بیماری توموری بدخیم معمولا از قسمت خارجی غده پروستات شروع به رشد می‌کند و با گذشت زمان بزرگ‌تر می‌شود. سپس به‌تدریج به قسمت داخلی پروستات و بعد سایر نقاط بدن انتشار پیدا می‌کند.

 

علت بروز این سرطان مشخص نیست اما بعضی عوامل احتمال ابتلا به آن را بالا می‌برند؛ افزایش سن، سابقه خانوادگی و ژنتیک، نژاد آفریقایی، رژیم غذایی حاوی چربی بالا، مصرف کم انواع میوه و سبزی و تماس با کادمیوم.

 

این سرطان ابتدا علامتی از خود نشان نمی‌دهد اما به‌تدریج با بزرگ شدن تومور، روی پیشابراه فشار وارد می‌کند و علائم ادراری ایجاد خواهد کرد. از جمله این نشانه‌ها می‌توان به تکرر ادرار به‌خصوص شب‌ها، مشکل در دفع ادرار، درد یا سوزش حین ادرار، مشاهده خون در ادرار، جریان ادراری ضعیف (طوری که زمان بیشتری طول می‌کشد تا مثانه تخلیه شود)، تاخیر در شروع ادرار و احساس نیاز فوری به دفع ادرار اشاره کرد.

 

اگر هم سرطان به نواحی دیگر بدن گسترش یابد، می‌تواند باعث بروز علائمی‌ مانند استخوان‌درد شود زیرا شایع‌ترین محل برای گسترش آن، استخوان‌ها به‌خصوص در ناحیه لگن و ستون مهره‌ها هستند.

 

راه تشخیص:

در مراحل اولیه سرطان پروستات فقط می‌توان از راه معاینات منظم و دوره‌ای بیماری را تشخیص داد. یکی از این معاینات، لمس سطح پروستات با انگشت از طریق مقعد است. اندازه‌گیری آزمایشگاهی سطح PSA در خون (آنتی‌ژن اختصاصی پروستات) نیز می‌تواند به تشخیص سرطان کمک کند.

 

اگر معاینه با انگشت نتیجه غیرطبیعی داشته باشد و در عین حال میزان PSA بالا باشد، به احتمال 60 درصد فرد به سرطان پروستات مبتلا شده است. در این صورت باید آزمایش‌های تشخیصی بیشتری انجام شود از جمله نمونه‌برداری سوزنی از پروستات.

 

در این آزمایش، قسمت کوچکی از پروستات با سوزن مخصوص برداشته می‌شود و زیر میکروسکوپ قرار می‌گیرد. اگر جواب نمونه‌برداری از لحاظ وجود سرطان مثبت باشد باید برای بررسی گسترش بیماری به دیگر نقاط بدن، آزمایش‌هایی مثل سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی انجام شود.

 

راه درمان:

سرطان موضعی پروستات را می‌توان با جراحی و رادیوتراپی درمان کرد. در این روش جراحی کل غده پروستات، کیسه‌های منی و غدد لنفاوی ناحیه‌ای از بدن خارج می‌شوند. با کمک رادیوتراپی نیز ناحیه درگیر تحت تابش اشعه قرار می‌گیرد. البته اگر بیمار مسن و در مراحل اولیه سرطان باشد، شاید هیچ درمانی برای او تجویز نشود و فقط تحت کنترل قرار بگیرد زیرا روند پیشرفت سرطان پروستات کند است. در بعضی موارد نیز فرد باید از هورمون‌درمانی به تنهایی یا همزمان با رادیوتراپی بهره گیرد.

 

نکته مهم:

بزرگی خوش‌خیم پروستات و التهاب آن معمولا همراه با علامت است اما سرطان پروستات در مراحل اولیه نشانه‌ای از خود بروز نمی‌دهد بنابراین تنها از راه غربالگری پزشکی و معاینات منظم مشخص می‌شود. از طرفی، اگر پدر یا برادر فرد در سنین زیر 60 سال به سرطان پروستات مبتلا شوند، احتمال ابتلا به این بیماری برای او بسیار افزایش می‌یابد.