جمعه, ۱۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 3 May, 2024
ارزش کار در نظام اخلاقی اسلام
یکی از مباحثی که همواره مورد تاکید دین اسلام قرار گرفته، بحث کار و کوشش و پرهیز از بطالت و مبنا قرار دادن کار برای شکوفایی استعدادهای انسان و تربیت اوست و این امر هم در قرآن و هم در روایات قابل مشاهده است. استاد مرتضی مطهری در کتاب تعلیم وتربیت در اسلام، یکی از بهترین راه‌های تربیت افراد را "کار" می‌داند و حدیث شریفی از نبی اکرم(ص) نقل می‌کند که: "النفس ان لم تشغله شغلک؛ یعنی اگر تو خودت را متوجه کاری نکنی، نفس تورا مشغول به خودش می‌کند"(۱).
در قرآن مجید، آیات زیادی درباره ارزش کار و تاکید بر عمل صالح وجود دارد. قرآن به شدت انسان را از حرف‌زدن‌های بی‌عمل منع و همواره تاکید می‌کند که فضل خدا نصیب کسانی خواهد شد که اهل جهد وکوشش و تلاش باشند. در آیات ۳۹ تا ۴۱ سوره نجم آمده است: "و اینکه برای انسان بهره‌ای جزسعی و کوشش او نیست و سعی او بزودی دیده می‌شود و سپس به او جزای کافی داده خواهد شد". در یکی دیگر از آیات آمده است: "آن کسی‌که سرای آخرت را بطلبد و سعی و کوشش خود را برای آن انجام دهد، در حالی که ایمان داشته باشد، سعی و تلاش او پاداش داده خواهد شد"(اسراء: ۱۹)
براساس یکی دیگر از آیات قرآن، هر کسی‌مسئول کاری است، که انجام داده و باید عکس‌العمل آن را چه خوب و چه بد پذیرا باشد. در آیه ۳۸ سوره مدثر به صراحت این موضوع مطرح شده است که هر کسی در گرو اعمال خویش است. آیه ۹۷ سوره نحل بیانگر این‌مطلب است که هر کس عمل صالح کند، خواه مرد باشد، خواه زن، به او حیات پاکیزه می‌بخشیم و پاداش آنها را به بهترین اعمالی که انجام داده‌اند، خواهیم داد.
در حدیثی آمده است: "وقتی که پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ازجنگ تبوک برمی‌گشتند،(سعد) یکی از انصار به استقبال ایشان آمد و با وی مصافحه کرد. حضرت دیدند که دست‌های او زبر و خشن شده و پینه‌بسته است، از وی سئوال فرمودند چه کار کردی که‌دست‌هایت این قدر خشن شده است؟ سعد عرض کرد یا رسول‌ا... زیاد بیل زده‌ام. چون مجبور بودم برای نان زن و بچه‌ام کار کنم. حضرت دست‌های سعد را گرفتند و بوسیدند و فرمودند: این دستی است که در آتش نخواهد سوخت"(۲). نظیر این مطالب در زندگی پیامبر و ائمه‌اطهار زیاد است. این نشان می‌دهد که کار وکارگری در نزد اولیای خدا چقدر ارزش و عظمت دارد. رسول اکرم (ص) می‌فرمایند: "کسی که برای‌تامین زندگی خانواده‌اش زحمت می‌کشد، همچون کسی است که در راه خدا جهاد می‌کند"(۳). نیز می‌فرمایند: "خداوند متعال دوست دارد هنگامی که یکی از شما مسلمانان کاری را انجام می‌دهد با دقت لازم کارش را ارائه دهد"(۴). از امیرالمؤمنین علی (ع) نیز روایات متعددی در خصوص کار و ارزش آن بیان شده است که به چند روایت اشاره می‌کنیم. حضرت می‌فرمایند: "برترین کار آن است که‌رضای خدا در آن خواسته شود"(۵)؛ "خداوند انسان دارای شغل و حرفه که‌امانتدار باشد را دوست می‌دارد"(۶)؛ "هیچ کس از شما در راه خدا شب را به صبح نرسانید که با ارزشتر از کسی که برای رفع نیازهای خود و خانوده‌اش تلاش می‌کند"(۷). از امام صادق (ع)
نیز روایت شده: "ملعون است کسی که بار زندگی خودرا بر دوش دیگران افکنده باشد. در طلب روزی‌خود سستی نورزید، زیرا پدران شما زحمت‌می‌کشیدند و تلاش می‌کردند تا آن را به دست‌آورند"(۸)
در مکتب اسلام تعالیم متعددی وارد شده که از مجموعه آنها می‌توان دیدگاه ارزشی اسلام را نسبت به کار مشخص کرد که به برخی از آنها اشاره می نماییم:
۱) محبوب بودن و قداست شغل
انجام کار اقتصادی، مطلوب خداوند و همچون عبادت و جهاد در راه خدا مقدس است. پیامبر اکرم (ص) فرمود: "عبادت هفتاد جزء و برترین آن، طلب روزی حلال است"(۹). از امام کاظم (ع)
روایت شده است: "آن که در پی کسب روزی حلال برای تامین معاش خود و خانواده برآید، مانند مجاهد در راه خداست"(۱۰).
۲ منفور بودن بیکاری
در مکتب اسلام، بیکاری و نیازمند دیگران بودن، امری ناپسند شمرده شده است. به همان میزان که دین به مؤمن دارای شغل حلال احترام می‌گذارد، از فرد بیکار ابراز انزجار می‌کند. امام صادق (ع) می‌فرماید: "خداوند متعال زیاد خوابیدن و بیکاری را دشمن می‌دارد"(۱۱) نیز می‌فرمایند: "آن کسی که در امر تامین معاش خود سستی کند، خیری از او برای دنیایش انتظار نیست"(۱۲). اولیای دین ترک تلاش و کار را عامل بی‌خردی و بی‌اعتباری و پیروی از شیطان دانسته‌اند. معاذ بن کثیر از یاران امام صادق (ع)، پارچه فروش بود. به حضرت گفت: تصمیم دارم بازار را ترک کنم، زیرا به اندازه کافی مال دارم. امام فرمودند: "با این عمل بی‌اعتبار می‌شوی. آیا توان تجارت را از دست داده‌ای یا به آن بی رغبت شده‌ای؟ معاذ گفت: منتظر برقراری دولت شما هستم و مال فراوان دارم و بدهکار کسی هم نیستم و گمان نمی‌کنم حتی تا وقت مرگ تمام شود. حضرت فرمود: تجارت را رها نکن که زمینه نابودی خرد است. برای خانواده‌ات بکوش و آنان را بر خود با این عمل تحریک مکن"(۱۳).
۳) وظیفه اجتماعی انسان و خدمت رسانی به جامعه
مسئولیت اجتماعی شخص مؤمن، رفع نیازهای جامعه در حدّ توان است. برآوردن نیازهای جامعه واجب کفایی است و شخص باید در برآوردن آن بکوشد. افراد جامعه با کار می‌توانند نیازهای همدیگر را تامین سازند، زیرا هر یک به تنهایی نمی‌تواند تمام نیازهای خود را برطرف کند. با کار، بر توان اقتصادی جامعه افزوده می‌شود و در برابر دیگر جوامع توان مقابله می‌یابد. رفع فقر و تامین اجتماعی نیازمندان، از آثار مهم کار است. در روایات بسیاری آمده است که حضرت امیرالمؤمنین علی (ع)
با کار خود، باغ و چاه و قنات پدید می‌آورد و آنها را برای مردم و کمک به نیازمندان وقف می‌کرد(۱۴). امام باقر (ع) می فرماید: "هر کس برای بی‌نیازی از مردم و تلاش برای رفاه خانواده و مهربانی و خیرخواهی به همسایه در طلب مال و امکانات زندگی برآید، روز قیامت در حالی که صورتش همچون ماه شب چهارده درخشان است، خداوند را ملاقات می‌کند"(۱۵).
۴) گسترش اخلاق اجتماعی و کاهش مفاسد
یکی از انگیزه‌های مهم برای کسب درآمد، توانایی شخص در کمک به دوستان و دعوت از آنها و ارتباط با بستگان و همسایگان است، هر چند نیازمند و فقیر نباشند. اگر شخص توان مالی نداشته باشد، برای او امکان پذیرایی دوستان نیست و نمی‌تواند با بذل هدیه بین آنان که اختلاف دارند، دوستی برقرار کند و از درآمد در جهت گسترش اخلاق اجتماعی بهره برد. افزون بر آن شرکت در کار جمعی، باعث تقویت روحیه تعاون و همکاری شخص می‌شود، یاری کردن به دیگران را در محیط کار فرا می‌گیرد، و ایثار و از خود گذشتگی و کمک به زیردست را می‌آموزد و روحیه کبر و خودخواهی او در برخورد با افراد تعدیل می‌شود.از سوی دیگر، بیکاری منشاء بحران اخلاقی در فرد و اجتماع است. در فرد بیکار، زمینه تمایل به فساد فراهم است. نفس آدمی اگر به کاری مشغول نشود، انسان را به خودش مشغول می‌کند و در پی افکار و خیالات باطل می‌کشاند. از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده است: "سستی و تنبلی، کلید غم و بدبختی است و نیازمندی و فقر با ناتوانی و تنبلی همراه و ثمره آن نابودی و بدبختی است. آن که طلب و تلاش نکند چیزی نمی‌یابد و به فساد کشانده می‌شود"(۱۶).
منابع و پی‌نوشتها در دفتر روزنامه موجود است.
علی مهدوی
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
انتخابات احمد وحیدی عراق حسن روحانی مجلس شورای اسلامی حجاب دولت نیکا شاکرمی مجلس روز معلم رهبر انقلاب شهید مطهری
ایران سیل هواشناسی تهران آتش سوزی شهرداری تهران قوه قضاییه پلیس آموزش و پرورش معلم فضای مجازی سلامت
قیمت خودرو سهام عدالت قیمت طلا سازمان هواشناسی مالیات دولت سیزدهم بازار خودرو قیمت دلار خودرو بانک مرکزی حقوق بازنشستگان ایران خودرو
مهران غفوریان موسیقی تلویزیون سریال ساواک عمو پورنگ سینمای ایران مهران مدیری تبلیغات مسعود اسکویی سینما عفاف و حجاب
رژیم صهیونیستی فلسطین اسرائیل غزه آمریکا جنگ غزه روسیه ترکیه حماس نوار غزه انگلیس اوکراین
استقلال فوتبال پرسپولیس سپاهان باشگاه استقلال علی خطیر لیگ برتر جواد نکونام بازی لیگ برتر ایران تراکتور رئال مادرید
هوش مصنوعی اپل فناوری خودروهای وارداتی گوگل آیفون ناسا
فشار خون کبد چرب