پرندگان وقت شناس

باد و توفان, توکای قهوه ای را از بازگشت بموقع به لانه, در مسیر مهاجرتش, باز نمی دارد

تحقیقات دانشمندان بتازگی نشان داده است که پرندگان آوازخوان بر مبنای یک برنامه زمان‌بندی خیلی دقیق مهاجرت می‌کنند. پرندگان آوازخوان زیر رده گنجشک‌سانان محسوب می‌شوند. حدود ۴۰۰۰ گونه از آنها در سراسر جهان شناخته شده‌اند. این نوع از پرندگان با اغلب زیستگاه‌های جهان سازگاری دارند، البته دریاها و آب‌های شیرین از این قاعده مستثنا هستند. آنها برخلاف سایر پرندگان که با صدا، مکان مناسب برای تولیدمثل یا تغذیه را به یکدیگر خبر می‌دهند یا پرنده جنس مخالف را به خود جلب می‌کنند، برای برقراری ارتباط با یکدیگر اصواتی آهنگین ایجاد می‌کنند.

محققان دانشگاه یورک در تحقیقی که بتازگی انجام داده‌اند، دریافتند این پرندگان در زمان مهاجرت از یک برنامه زمانی کاملاً منظم و خدشه‌ناپذیر پیروی می‌کنند. برخی از گونه‌ها هر ساله در تاریخ مشخصی مهاجرت خود را آغاز و در تاریخ مشخصی هم به محل اولیه رجعت می‌کنند. این تحقیق که در مجله پولوس وان چاپ شده، نخستین ردیابی مهاجرتی از این نوع است که در آن ظرف چند سال متوالی به طور دقیق مهاجرت پرندگان آوازخوان مورد مطالعه قرار گرفته است.

● ویژگی‌های ظاهری

توکای قهوه‌ای با نام علمی Hylocichla mustelina پرنده‌ای ساکن آمریکای شمالی است. پرهای پشت این پرنده به رنگ قهوه‌ای است و در ناحیه سینه پرها سفیدرنگ و همراه با خال‌خال‌های قهوه‌ای است. این مرغ آوازخوان به وفور در آمریکای شمالی یافت می‌شود، اما برای زمستان‌گذرانی به آمریکای مرکزی و جنوبی مهاجرت می‌کند.

محققان با استفاده از دستگاه‌های موقعیت‌یاب خیلی کوچک توانستند هر گونه جابه‌جایی را در این پرندگان به طور دقیق ثبت کنند. یافته‌ها نشان داد این پرندگان هر ساله در زمان مشخصی از سال مهاجرت بهاره خود از مناطق استوایی به سمت نواحی شمالی‌تر قاره آمریکا را آغاز می‌کنند. میانگین تغییرات این دوره تنها سه روز است. اما مهاجرت پاییزه تا حدودی متغیر است.

معمولاً تعیین زمان دقیق مهاجرت پاییزه کمتر امکان‌پذیر است. جالب اینجاست پرندگانی که برای نخستین‌بار مهاجرت می‌کنند همواره تابع پرواز پرندگانی هستند که بیش از یک بار این کار را انجام داده‌اند. آنها با پرواز در ارتفاعات کمتر توسط پرندگان مسن‌تر حمایت می‌شوند. در ضمن پرندگان نر نسبت به پرندگان ماده سریع‌تر مهاجرت خود را آغاز می‌کنند.

● دستگاه‌های تعیین موقعیت

دستگاه‌های موقعیت‌سنجی که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفت کوچک‌تر از یک سکه ۱۰ سنتی است. این دستگاه‌ها در کوله‌های کوچکی که به همین منظور تعبیه شده است، بر پشت مرغان آوازخوان‌سوار و تسمه‌های آنها نیز به دور پای این پرندگان بسته شد. طراحی این ابزار به گونه‌ای است که برای پرواز پرندگان مشکلی ایجاد نمی‌کند. از آنجا که وزن این کوله‌ها خیلی سبک است، لذا محققان می‌توانند طول و عرض جغرافیایی را در زمان طلوع و غروب خورشید به دقت اندازه‌گیری کنند.

کوین فریزر، نویسنده این مقاله یکی از محققان دپارتمان بیولوژی در دانشگاه یورک است. وی می‌گوید تبعیت مرغان آوازخوان از چنین برنامه منظمی بسیار جالب است. حتی گاهی دیده شده که زمان ورود و خروج آنها از یک سایت مشخص طی چند سال متمادی تغییر نکرده است. برخی از آنها درست در همان تاریخ سال‌های پیش به محل موعود بازگشته‌اند.

نکته: توکاهای قهوه‌ای برای بازگشت بموقع به لانه‌ خود متحمل فشارهای زیادی می‌شوند و همه این سختی‌ها برای به دست آوردن یک قلمرو خوب و امن است تا هم خودشان و هم جوجه‌ها در‌آسایش باشند

مهاجرت پرندگان همانند پرواز هواپیماها از عوامل متعددی تاثیر می‌پذیرد. اوضاع جوی در این رابطه یک‌فاکتور مهم است، اما این که پرندگانی به این کوچکی چگونه می‌توانند همه این شرایط را پیش‌بینی کنند و در یک زمان مشخص در محلی دیده شوند، جای تعجب دارد. باید به‌خاطر داشت در طول مسیر گاهی شرایط در سطحی بسیار گسترده و به طور غیرقابل پیش‌بینی تغییر می‌کند.

در برخی موارد شرایط جوی باعث می‌شود که پرنده به ناچار مسیر طولانی‌تری را در پیش بگیرد. مواردی بوده که در آن جابه‌جایی مسیر حتی به صدها کیلومتر هم رسیده است. تمام فاکتورها در زمان مهاجرت لحاظ می‌شود، حتی توکاهای قهوه‌ای برای گذر از پهنه آبی وسیع خلیج مکزیک هم تدابیری دارند که به طور دقیق برای بشر شناخته‌شده نیست. هنگام بهار آنها باید آنقدر زود به محل‌های لانه‌گذاری برگردند که بتوانند در برهه زمانی مشخصی تخمگذاری کنند. اما این زمان نباید آنقدر زود باشد که غذایی برای جوجه‌ها پیدا نشود.

● پرندگان دقیق‌تر قلمرو بهتری دارند

پروفسور فریزر می‌گوید توکاهای قهوه‌ای برای بازگشت بموقع به محل‌های لانه‌گذاری متحمل فشارهای زیادی می‌شوند و علت آن هم به دست آوردن یک قلمرو خوب و امن است تا هم خودشان و هم جوجه‌ها در آسایش باشند.

پرندگانی که زودتر می‌رسند، موقعیت مکانی بهتری را به دست می‌آورند. حتی جوجه‌های آنها بهتر و سریع‌تر از سایرین رشد می‌کنند. هرچند که باید این نکته را هم به خاطر داشت که در اوایل بهار وضع جوی هوا ناپایدار و سردتر است و این امر کاهش غذا را به دنبال دارد. جوجه‌هایی که زودتر از موعد مقرر و در شرایط ناپایدار جوی به دنیا می‌آیند، احتمال مرگشان هم بیشتر است.

پروفسور فریزر هشدار داد که این زمان‌بندی دقیق حتی برای پرندگان هزینه‌هایی هم به دنبال خواهد داشت. نگرانی عمده این است که این پرندگان نتوانند خودشان را با شرایط کنونی که بدون هیچ تردیدی تحت تاثیر تغییرات اقلیمی است، هماهنگ کنند. پروفسور فریزر چنین ادامه داد که تیم تحقیقاتی درصدد است این موضوع را نیز مورد بررسی قرار دهد. پرندگانی که تیم پروفسور فریزر ردیابی کرده، در پنسیلوانیا و کاستاریکا نیز مشاهده شده‌اند.

پروفسور بریجیت استاچ بری محققی است که برای چند‌دهه روی رفتار پرندگان تحقیق کرده است. وی در کتاب خود با نام «سکوت مرغان آوازخوان» که در سال ۲۰۰۷ به چاپ رسید به جزئیات خطراتی نظیر تغییرات جوی و نابودی زیستگاه‌ها که این گونه‌ها را تهدید می‌کند، اشاره کرده است. در شانزدهم فوریه سال ۲۰۰۹ مقاله‌ای چاپ شد مبنی بر این که در طول یک روز توکاهای قهوه‌ای می‌توانند به طور متوسط ۵۰۰ کیلومتر را طی کنند. پروفسور استاچ‌بری و همکارانش در آن زمان مسئولیت تحقیقات را به عهده داشتند، اما در تحقیق اخیر پروفسور استاچ بری همکار پژوهشی پروفسور فریزر است.

وی چنین نتیجه‌گیری می‌کند که از دهه ۱۹۶۰ تاکنون جمعیت توکاهای قهوه‌ای در کانادا حدود ۵۰ درصد کاهش پیدا کرده است. ادامه این روند از نظر او به معنای اختلال در کل اکوسیستم خواهد بود.

sciencedaily

مترجم: فرناز حیدری