تمایز صنایع‌دستی از کاردستی

صنایع‌دستی کاری است که در آن لوازم تزئینی و کاربردی تنها با استفاده از دست یا ابزار ساده ساخته می‌شود. معمولا این کلمه به روش‌های سنتی ساختن کالاها اطلاق می‌گردد. استادکاری …

صنایع‌دستی کاری است که در آن لوازم تزئینی و کاربردی تنها با استفاده از دست یا ابزار ساده ساخته می‌شود. معمولا این کلمه به روش‌های سنتی ساختن کالاها اطلاق می‌گردد. استادکاری مخصوص هر یک از این موارد مهم‌ترین ملاک است. چنین چیزهایی اغلب از لحاظ فرهنگی یا مذهبی فوق‌العاده هستند. لوازمی که به‌صورت تولید انبوه یا با ماشین‌آلات مختلف ساخته می‌شوند جزء صنایع‌دستی نیستند. آنچه مقوله صنایع‌دستی را از هنر کاردستی متمایز می‌سازد، هدف از ساخت آنهاست. صنایع‌دستی لوازمی هستند که قرار است مورد استفاده قرار گرفته و کهنه و پوسیده شوند. مورد استفاده آنها بیش از یک تزئین ساده‌است. صنایع‌دستی اغلب کارهای فرهنگی و رسومی‌تری تلقی می‌شوند زیرا به عنوان بخشی از ملزومات زندگی روزمره مطرح هستند. درحالی که هنر و کاردستی بیشتر یک فعالیت سرگرمی‌گونه و یک ارائه بی‌نقص از یک تکنیک خلاقیت است. از جنبه‌های عملی انواع مختلف صنایع‌دستی به دلیل شباهت مورد استفاده همپوشانی زیادی دارند. صنایع‌دستی معروف ایرانی: گلیم، فرش، گبه، قلمزنی، شیشه‌گری، منبت‌کاری، میناکاری، سفال، چوب و... ترمه

یکی از صنایع‌دستی نساجی نفیس ایران است. ترمه با طرح‌های بسیار متنوعی در نقاط مختلف ایران بافته می‌شود و ترمه اصفهان به زیبایی بسیار معروف است. نقش‌های منحنی مانند بته جقه و گل‌های شاه عباسی در رنگ‌های مختلف در ترمه به کار می‌رود. برای ترمه بافی از ابریشم و پشم مرغوب با الیاف بلند استفاده می‌کنند. نخ‌ها با رنگ‌های گیاهی و مواد مصنوعی طبیعی و بیشتر به رنگ‌های عنابی، قرمز، سبز، نارنجی و مشکی رنگرزی می‌شوند. برخی از نقش‌های متنوع ترمه‌بافی عبارتند از بته جقه، گل‌های شاه عباسی، بته خرقه، شاخ گوزنی، امیری، راه راه (محرمات)، بته سروی و بته بادامی.

خاتم‌کاری

هنر خاتم‌کاری یکی از مهم‌ترین هنرهای دستی ایران است. این صنعت ارزش هنری فوق‌العاده زیادی دارد. سابقه خاتم‌کاری در ایران از زمان‌های خیلی قدیم بوده است. به طورکلی ابتدا باید دید خاتم چیست و خاتم‌ساز یا خاتم‌کار چه کسی است. خاتم، ترکیبی است از چندضلعی‌های منظم با تعداد اضلاع متفاوت که با استفاده از مواد اولیه گوناگون در رنگ‌های مختلف تشکیل می‌شود. خاتم از هنرهای دستی دقیق و پرکار است که تولید و ساخت آن احتیاج به دقت و حوصله زیاد دارد. چندضلعی‌هایی که در خاتم‌سازی به کـــار می‌آید. پنج، شش، هفت، هشت یا ۱۰ ضلعی است. در لغت‌نامه دهخدا خاتم‌ساز چنین معنی شده است: «آنکه پاره‌های استخوان را در چوب با نقش و نگار بنشاند. خاتم‌سازی عمل خاتم‌ساز را گویند.»

گبه

گـَبه یا قالیچه خِرسک‌فرشی از جنس قالی است که معمولا در اندازه کوچک توسط عشایر لر و قشقایی بافته می‌شود. گبه پرزهای بلند دارد و در بافت آن شمار پود بیشتری به کار می‎رود که تاثیر چشمگیری بر نرمی گبه می‎گذارد. تعداد پود برخی از گبه‌ها گاهی از سه تا هشت پود در هر رج و بلندی پرزها گاهی تا یک سانتی‌متر هم می‌رسد.

مینیاتور(نگارگری ایرانی)

نگارگری ایرانی که به اشتباه مینیاتور نیز خوانده می‌شود شامل آثاری از دوره‌های مختلف تاریخ اسلامی ایران است که بیشتر به صورت مصورسازی کتب ادبی (ورقه و گلشا، کلیله و دمنه، سمک عیار و...)، علمی و فنی(التریا، الادویه المفرده، الاغانی و...)، تاریخی(جامع التواریخ و...) و همچنین برخی کتب مذهبی همچون خاوران نامه می‌باشد. به منظور درک و توضیح بهتر تأثیر و تأثرات نگارگری ایرانی آن را در دوره‌های مختلف حکومتی سلسله‌های ایرانی یا پایتخت‌های همین حکومت‌ها، همچون مکتب سلجوقی، عباسی، شیراز یا برای مثال هرات دسته‌بندی می‌کنند.

چیق بافی

چیق، چیغ، چیت یا نی‌چی پوشش دیواره چادر عشایر ایران است. چیق از نی که به صورت خودرو در محل زندگی عشایر می‌روید و موی بز بافته می‌شود و از ورود گرما، سرما، باد، باران و خاک به درون چادر پیشگیری می‌کند. از آنجا که نی‌ها توخالی هستند، عایق حرارتی محسوب می‌شوند. هنگام باران نیز به دلیل بالارفتن رطوبت هوا، نی‌ها منبسط می‌شوند و به هم می‌چسبند؛ به این ترتیب در برابر ورود آب به داخل مقاومت می‌کنند. همچنین، موی بز به دلیل داشتن لایه چربی مانع نفوذ آب می‌شود. هنگام گرما و خشکی هوا نی‌ها منقبض می‌شوند و هوا می‌تواند وارد و خارج شود و تهویه هوای ملایمی در چادر به وجود می‌آید. همچنین، تحقیقات نشان داده است که مار و جانوران دیگر نمی‌توانند از موی بز عبور کنند و وارد چادر شوند. در چیق‌بافی برای تزئین چیق از پشم و کامواهای رنگی استفاده می‌کنند. نقش‌های به کار رفته روی چیق هندسی و ذهنی است.