مفهوم علم دینی

بعضی ها گفته اند اسلامی كردن علم یعنی این كه كشفیات علمی را به قرآن و حادیث برگردانید یا از قرآن و حدیث چگونگی آزمایش كردن را بیاموزیم اساسا چنین مطلبی در مبحث علم دینی مطرح نیست و این یك تهمت به طرفداران و معتقدان علم دینی است مساله در یك سطح بسیار بنیادی تر مطرح است

بعضی‏ها گفته‏اند اسلامی كردن علم یعنی این كه كشفیات علمی را به قرآن و حادیث‏برگردانید. یا از قرآن و حدیث چگونگی آزمایش كردن را بیاموزیم اساسا چنین مطلبی در مبحث علم دینی مطرح نیست و این یك تهمت‏به طرفداران و معتقدان علم دینی است. مساله در یك سطح بسیار بنیادی‏تر مطرح است. در سال‏های اخیر، اسلامی كردن علم و اسلامی كردن دانشگاه‏ها به شدت مورد مناقشه و تشكیك قرار گرفته و بعض افراد در محافل و مجلات آشكارا آن را بیان می‏كنند. بنده به عنوان نمونه دو تا از آن‏ها را برایتان قرائت می‏كنم. یكی از اساتید دانشكده الهیات دانشگاه تهران، در مقاله‏ای كه در (مجله راهبرد) داشتند آورده‏اند: این جانب از همه صاحب‏نظران دینی كه چنان تعبیراتی را به كار می‏برند تقاضا می‏كنم، به صراحت اعلام كنند منظورشان از چسباندن پسوند اسلامی به اموری كه به وضوح اموری عقلانی و برنامه‏ای هستند چیست؟ امروز تا این مطلب دقیقا روشن نشود، صاحبان قرائت رسمی و قرائت نواندیشانه موفق به گفت‏وگو و بحث نتیجه‏بخش با یك‏دیگر نخواهند شد. و یكی از استادیاران علوم سیاسی دانشگاه تهران می‏گوید:نمی‏دانم دین و ایمان داشتن استادی كه می‏خواهد فیزیك درس بدهد، چقدر مهم است. بنده می‏خواهم به پاسخ این پرسش و مناقشه و تشكیك بپردازم. البته اگر این قبیل شبهات، بیست‏سال پیش یعنی قبل از انقلاب بیان می‏شد به دلیل وقایعی كه خارج از این مرز و بوم اتفاق افتاده چندان تعجب‏برانگیز نبود. بیست‏سال پیش در حوزه‏های علم، صحبت از دین جایز نبود. خوب به یاد دارم درست‏یازده سال پیش در كنفرانسی در یكی از كالج‏های لندن در باره «تعبیر فیزیكی نظریه نسبیت اینشتین شركت كردم.فیلسوفی مسیحی كه به نظریه‏های كیهان‏شناسی در باره پیدایش جهان اشاره می‏كرد، از خداوند نامی آورد، بلافاصله، یكی از استادان دانشگاه «استانفورد» آمریكا در مقام اعتراض گفت: در كنفرانس فیزیك نباید اسم خدا آورده شود. این وضع دیروز بود، اما امروز بر اساس نوشته مجله «نیوزسینتیس‏»، درس علم و دین، پر رشدترین بحث در دانشگاه‏ها است. تنها در دو سال اخیر، بیش از دویست دانشگاه در آمریكا درس علم و دین را ارائه كرده‏اند و در سال اخیر دانشگاه «لیتز» انگلیس، مركز مطالعات میان رشته‏ای در مورد تعامل علم و دین را ایجاد و از یكی، دو ماه پیش دوره فوق لیسانس علم و دین را دایر كرده است و دانشگاه «باستون‏»آمریكا دوره دكترای علم و دین و فلسفه را تاسیس كرده است. الان بزرگ‏ترین جایزه روز كه مبلغ آن حتی از جایزه نوبل بالاتر است‏به رشته علم و دین داده می‏شود، یعنی یك میلیون و دویست هزار دلار به كسانی كه در این حوزه مشترك كار كرده‏اند، جایزه می‏دهند. در سطح بین المللی وضع عوض شده و نگرش حوزه‏های فلسفه علم و حوزه‏های علم دگرگون شده است. متاسفانه اصلا نسیمی از این جریانات به گوش این آقایان [مدعی علم] نرسیده، لذا این مناقشات را بیان می‏كنند. بعضی‏ها گفته‏اند اسلامی كردن علم یعنی این كه كشفیات علمی را به قرآن و حادیث‏برگردانید. یا از قرآن و حدیث چگونگی آزمایش كردن را بیاموزیم اساسا چنین مطلبی در مبحث علم دینی مطرح نیست و این یك تهمت‏به طرفداران و معتقدان علم دینی است. مساله در یك سطح بسیار بنیادی‏تر مطرح است. مساله اسلامی كردن علم در جهان اسلام امر نوظهوری نیست. پیش از شروع قرن حاضر سید احمدخان در هندوستان، كالجی را برای آموزش علوم جدید به مسلمانان راه‏اندازی كرد. حدود ۸۰ سال پیش دستاورد این دانشگاه را ارزیابی كردند و متوجه شدند كه فارغ التحصیلان، اكثرا لائیك هستند، بنابر این از مرحوم «مودودی‏» و دیگران خواستند برای اسلامی كردن این دانشگاه آنان را یاری دهند. همان موقع مرحوم مودودی به رغم این كه فیلسوف نبود به خوبی به رخنه اساسی پی برد.مشكل اصلی آن دانشگاه این بود كه فلسفه الحادی و دروس دیگر به صورت عمده تدریس می‏شد و در كنار آن، یكی دو درس تعلیمات اسلامی گذاشته بودند كه نمی‏توانست در كنار آن تعلیمات الحادی تاثیر شایسته‏ای داشته باشد. دانشجویان با افكاری محشور بودند كه كمترین اثرش آن بود كه از خداوند غافل می‏ماندند یا آن را انكار می‏كردند. یك سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی كنفرانس عظیمی در مكه با نام «تعلیم و تربیت اسلامی‏» برگزار شد. سیصد و سیزده نفر از بزرگان جهان اسلام در آن حضور داشتند. از ایران نیز آقای دكتر نصر شركت كرده بود. تمام بحث این جمع آن بود كه علم اسلامی و علم دینی مفهوم دارد. در ده - بیست‏سال گذشته هم در اقطار عالم اسلام، كنفرانس‏هایی با نام «اسلامی كردن علم‏» برپا شده است.متاسفانه گزارشی كه از این كنفرانس‏ها در مطبوعات ما منعكس شده است، گزارشات درستی نیست و تحریف شده است. همین اواخر، یكی از استادان دانشگاه تهران همه مطالب این كنفرانس‏ها را در این نكته خلاصه كرده است كه منظور از اسلامی كردن یعنی، مطالب علمی را به قرآن و حدیث‏برگرداندن؟!! بنده به عنوان كسی كه چهارده سال پیش در یكی از بزرگ‏ترین این كنفرانس‏ها در كشور مالزی، شركت كرده‏ام، شهادت می‏دهم كه اصلا مساله اعجاز قرآن محوریت نداشته است. بحث در باره فلسفه علم و جایگاه اساسی كه علم اسلامی می‏تواند داشته باشد، بود. از آن موقع به بعد مرتب این تهمت زده می‏شد كه مگر فیزیك و شیمی، اسلامی و غیر اسلامی دارد، مگر علوم اجتماعی، اسلامی و غیر اسلامی دارد، علم، عینیت دارد، فرق نمی‏كند در كجا آموزش داده و تحقیق شود. البته حاضرین در این كنفرانس اعتنایی به این تهمت‏ها نكردند و كار خودشان را انجام دادند و ما هم باید كار خودمان را بكنیم، پشتوانه برهانی خیلی خوبی هم برای قضیه داریم كه عرض خواهم كرد.مساله اسلامی كردن علم، منحصر به جهان اسلام نیست. دینی كردن علم در جهان غرب هم مطرح بوده است. در همین تابستان سال اخیر كنفرانس عظیمی در كانادا با نام «علم در یك زمینه خداباورانه‏» بر پا شد و دستاورد آن این بود كه علم در یك زمینه خداباورانه كاملا با مفهوم است و این چیزی است كه بنده می‏خواهم به بیان آن بپردازم.

---