وقت انسان سازی

ماه مبارک رمضان از جمله ماه های بسیار پربرکتی است که در آیات متعدد قرآن کریم و نیز در روایات معصومین ع بر فضیلت و ثواب آن بسیار تاکید شده است

ماه مبارک رمضان از جمله ماه‏‌های بسیار پربرکتی است که در آیات متعدد قرآن کریم و نیز در روایات معصومین(ع)‌ بر فضیلت و ثواب آن بسیار تاکید شده است؛ به‌گونه‏ای که خواندن یک آیه از قرآن در این ماه، بر خواندن کل قرآن در سایر ماه‏ها برتری ملموسی دارد و در احادیث نیز به آن اشاره شده است.

همچنین خواب افراد روزه‏دار در این ماه نیز عبادت محسوب شده و همه اینها نشان از اهمیت خاص و ویژه این ماه و برتری محسوس آن بر سایر ماه‏ها دارد. اما آنچه این نوشتار قصد دارد به‌ آن بپردازد، بحث از دستاوردها و نتایجی است که این ماه می‏تواند برای روزه‏داران در برداشته باشد.

با نگاهی اجمالی به احادیث ائمه اطهار(ع)‌ در رابطه با روزه و روزه‏داری می‏توان به دستاوردهای این عبادت مهم خداوند برای بندگان اشاره کرد. یکی از دستاوردهای اساسی روزه‏داری، بحث انسان‏سازی و ساخته‌شدن انسان است.

شاید در نگاه اول، این مساله چندان مورد توجه قرار نگیرد و عده‏ای گمان کنند که صرف نخوردن و نیاشامیدن در این ماه و احیانا شب‏زنده‏داری، کفایت کرده و آنها جزو روزه‏داران حقیقی الهی محسوب خواهند شد، اما این نگاه، نگاهی اشتباه است که در احادیث و سخنان بزرگان دینی نیز بر اشتباه بودن آن به شدت تأکید شده است؛ به‌گونه‏ای که برای نمونه، گفته شده اگر کسی در این ماه، شبانه‏روز از خوردن و آشامیدن امساک کند، اما روحش روزه نباشد و ساخته نشود، ثواب و بهره روزه‏داری را نخواهد برد.

اگر روزه‏داری را به نخوردن و نیاشامیدن تعبیر کنیم یا در حقیقت، به روزه جسمانی قائل باشیم، قطعا این روزه‏داری نخواهد بود و هرگز به آن ثواب روزه کامل تعلق نخواهد گرفت؛ چرا که روزه حقیقی، روزه روحانی است و روزه‏ای است که طی آن، قلب انسان، زبانش و کردارش روزه باشد و این گونه نباشد که در این ماه نیز مردم از دست و زبان او در امان نباشند.

خداوند متعال در قرآن کریم به فلسفه وجوب روزه اشاره کرده و به این مضمون می‏فرماید: روزه بر شما واجب شد برای این‌که در شما روح تقوا و ملکه تقوا پیدا بشود. اما این ملکه تقوا یعنی چه؟ استاد شهید مرتضی مطهری در باب ملکه تقوا بخصوص در ماه مبارک رمضان در کتاب انسان کامل، بیان زیبایی دارند که ذکر آن، خالی از لطف نیست.

نکته: برنامه ماه مبارک رمضان، برنامه تزکیه نفس است، برنامه اصلاح معایب و رفع نواقص است برنامه تسلط عقل و ایمان و اراده بر شهوات نفسانی است، برنامه دعاست، برنامه پرستش حق است، برنامه پرواز به سوی خداست، برنامه ترقی‌دادن روح است

او درباره ملکه تقوا می‏گوید: «اگر ما ماه رمضانی را گذراندیم، شب‏های احیایی را گذراندیم، روزه‏های متوالی را گذراندیم و بعد از ماه رمضان در دل خودمان احساس کردیم که بر شهوات خودمان بیش از پیش از ماه رمضان مسلط هستیم، بر عصبانیت خودمان از سابق بیشتر مسلط هستیم، بر چشم خودمان بیشتر مسلط هستیم، بر زبان خودمان بیشتر مسلط هستیم، بر اعضا و جوارح خودمان بیشتر مسلط هستیم و بالاخره بر نفس خودمان بیشتر مسلط هستیم و می‏توانیم جلوی نفس اماره را بگیریم، این علامت قبولی روزه ماست. اما اگر ماه رمضانی گذشت و تمام شد و حظ ما از ماه رمضان - آن‏طور که پیغمبر اکرم فرمود که بعضی از مردم حظشان از روزه فقط گرسنگی و تشنگی است- فقط این بوده که یک ماه یک گرسنگی‏هایی و یک تشنگی‏هایی کشیدیم (اغلب هم از بس که سحر و افطار می‏خوریم تشنه و گرسنه هم نمی‏شویم، ولی لااقل بدحال می‏شویم)، یک بدحالی پیدا کردیم و در نتیجه این بدحالی، قدرت ما بر کارکردن کمتر شد و بعد آمدیم روزه را متهم کردیم که روزه هم شد کار در دنیا؟! (برای مثال، آن که محصل و دانشجوست گفت من در تمام این ماه رمضان قدرت درس‌خواندنم کم شد و آن که اهل کار دیگری است گفت قدرت فلان کار من کم شد، پس روزه بد چیزی است)، این علامت قبول‌نشدن روزه ماست؛ در صورتی که اگر انسان در ماه رمضان روزه‏گیر واقعی باشد، اگر واقعا به خودش گرسنگی بدهد و همین‏طور که گفته شده است ۳ وعده غذا را تبدیل به ۲ وعده کند، یعنی قبلا یک صبحانه و یک ناهار و یک شام می‏خورد، حالا دیگر ناهار نداشته باشد، افطارش فقط به اندازه یک صبحانه مختصر باشد، بعد هم سحر نه خیلی زیاد بر معده تحمیل کند، بلکه یک غذای متعارف بخورد، بعد احساس می‏کند که هم نیروی بدنی‏اش بر کار افزایش پیدا کرده است و هم نیروی روحی‏اش بر کار خیر و برای تسلط بر نفس. این حداقل عبادت است.

اگر افراد، یک ماه رمضان را به صورت واقعی تجربه کنند و یک روزه واقعی به همان صورتی که پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع)‌ فرموده و دستور داده‏اند، بگیرند، بدین نحو که اولا به ظاهر روزه که ترک کردن مأکولات و مشروبات و یک عده مسائل دیگر است، عمل کنند، این کار را تقریبا همه روزه‏داران انجام می‏دهند، اما اگر افراد روزه‏دار، آن روزه‏ای که در حدیث به «روزه خاص» تعبیر شده است، را بگیرند؛ یعنی در این یک ماه، تنها دهانشان روزه نباشد، بلکه زبانشان هم روزه بگیرد و در این ماه رمضان تلاش کنند که زبانشان غیبت نکند، دروغ نگوید ولو این دروغ برایشان منافع زیادی داشته باشد؛ و به طور خلاصه، این‌که زبانشان افطار نکند، چون روزه تنها به نخوردن نیست؛ در این صورت این روزه خاص خواهد بود که ائمه اطهار(ع)‌ و شخص رسول اکرم بدان توصیه کرده و دستور داده‏اند. وگرنه افرادی که چنین نکنند و فقط جسمشان روزه باشد، مشمول این حدیث زیبای رسول خدا خواهند شد که: رُبَّ صائِمٍ لا حَظَّ لَهُ الَّا الْجوعُ وَ الْعَطَشُ؛ چه بسا روزه‏دارانی که حظّ و بهره‏ای ندارند، جز گرسنگی و تشنگی».

بنابراین می‏توان این گونه این بحث را نتیجه‏گیری کرد که اساسا برنامه ماه مبارک رمضان، برنامه انسان‏سازی است که انسان‏های معیوب در این ماه، خود را تبدیل به انسان‏های سالم و انسان‏های سالم، خود را تبدیل به انسان‏های کامل کنند. به عبارت دیگر، برنامه ماه مبارک رمضان، برنامه تزکیه نفس است، برنامه اصلاح معایب و رفع نواقص است، برنامه تسلط عقل و ایمان و اراده بر شهوات نفسانی است، برنامه دعاست، برنامه پرستش حق است، برنامه پرواز به سوی خداست، برنامه ترقی‌دادن روح است. اگر بنا باشد که ماه مبارک بیاید و انسان ۳۰ روز گرسنگی و تشنگی و بی‏خوابی بکشد و مثلا شب‌ها تا دیروقت بیدار باشد و به این مجلس و آن مجلس برود و بعد هم عید فطر بیاید و با روز آخر شعبان یک ذره هم فرق نکرده باشد، چنین روزه‏ای برای انسان اثر ندارد.

به تعبیر استاد مطهری، اسلام که نمی‏خواهد مردم بی‏جهت دهانشان را ببندند، بلکه با روزه‌گرفتن قرار است که انسان‏ها اصلاح شوند. خلاصه این‌که بستن دهان از غذای حلال برای این است که انسان در این ۳۰ روز تمرین کند که زبان خود را از گفتار حرام ببندد، غیبت نکند، دروغ نگوید، فحاشی نکند و به معنای حقیقی کلمه، خودسازی کند و انسان شود و این همان دستاورد واقعی روزه خاص است.

سید جواد میرخلیلی