اثر مكمل كشت مخمری بر وضعیت تولید و باروری گاوهای شیری در فصل تابستان

بیش از ۶۰ سال است كه توجه متخصصین تغذیه به استفاده از مكمل های میكروبی در تغذیه گاوهای شیری افزایش یافته است و بیشترین مكمل میكروبی استفاده شده, مخمر ساكارومایسزسرویسه ۱ بوده است

● مقدمه

بیش از ۶۰ سال است كه توجه متخصصین تغذیه به استفاده از مكمل‌های میكروبی در تغذیه گاوهای شیری افزایش یافته است و بیشترین مكمل میكروبی استفاده شده، مخمر ساكارومایسزسرویسه[۱] بوده است. تحقیقات انجام شده در مورد اثرات مصرف خوراكی مخمر، نتایج بسیار متفاوتی را در برداشته است. در برخی از این مطالعات كشت‌های مخمری موجب بهبود ماده خشك مصرفی(۲ ،۱۰ و۱۱) و تولید شیر(۷ ، ۹،۱۰ و ۱۱) شده در حالیكه مطالعات دیگر(۱، ۳ و۸) اثرات مفیدی از مصرف كشت مخمری مشاهده نكردند.

والت و همكاران(۱۹۹۱) پیشنهاد كردند، به منظور ارزیابی اثرات مكمل كشت مخمری، ضروری است كه مصرف مخمر قبل از زایمان شروع شده و در طی دوران اوج تولید شیر ادامه یابد(۱۱). در هیچیك از مطالعات قبلی اثر مخمر بر ویژگی‌های تولید مثلی گاوهای شیری ارزیابی نشده بود. بنابراین تحقیق حاضر، با هدف بررسی اثر مكمل كشت مخمری ساكارومایسزسرویسیه(سویه ۱۰۲۶) بر ویژگی‌های تولیدی و تولید مثلی گاوهای شیری در دوران تنش حرارتی انجام شد.

● مواد و روش‌‌ها

این مطالعه در گاوداری مؤسسه كشت و دام كنه بیست آستان قدس رضوی انجام شد. بدین منظور تعداد ۴۰ رأس گاو آبستن سنگین كه آبستنی آنها از سال قبل تنظیم شده بود، ۲۱ روز قبل از زایش، بطور یكنواخت براساس دوره شیردهی و تولید شیر دوره قبلی به دو گروه تقسیم شده و همراه با جیره قبل از زایش، مكمل كشت مخمری ساكارومایسزسرویسیه(سویه ۱۰۲۶ با جمعیت ۱۰۹?۲ سلول در هر گرم محیط كشت) را در سطح ۵/۷ گرم به ازای هر رأس در روز مصرف كردند. پس از زایمان گاوها به مدت ۱۵۰ روز تحت شرایط چهار گروه آزمایشی[۱]جایگاه نامناسب تابستانه(بالای آخورها سایبان و مه پاش وجود ندارد)، [۲]جایگاه نامناسب تابستانه + ۵ گرم مكمل كشت مخمری در روز به ازای هر رأس، [۳]جایگاه نامناسب تابستانه + ۱۰ گرم مكمل كشت مخمری در روز به ازای هر رأس در روز و [۴]جایگاه مناسب تابستانه(بالای آخورها سایبان و مه پاش وجود دارد) قرار گرفتند.

تمامی گاوها از جیره غذایی تنظیم شده براساس سیستم NRC(۲۰۰۱) و بصورت جیره مخلوط كامل( ۲۰%یونجه خشك، ۲۰% ذرت سیلو شده و ۶۰%كنسانتره) تغذیه شدند. مكمل كشت مخمری برای هر گروه آزمایشی در مقدار نیم كیلوگرم كنسانتره مصرفی رقیق شده و در یك وعده غذایی روی خوراك ریخته شد. در گروه آزمایشی دارای جایگاه مناسب تابستانه، آخور گاوها دارای یك سایبان به ارتفاع ۵/۲ متر و عرض ۳متر با شیب ۱۵ درجه به سمت بیرون بهاربند بوده و طی ساعت‌های ۱۰ تا ۱۸ روز، هر ساعت تمامی گاوها به مدت ۱۵ دقیقه با فشار مه‌پاش، خیس می‌شدند. نمونه‌ شیر سه وعده دوشش بطور هفتگی تهیه شد و مقدار ازت اوره شیر، درصد چربی و درصد پروتئین هر یك از نمونه‌ها تعیین گردید. میانگین شیر روزانه نیز برای هر گاو بطور هفتگی ثبت شد.

فحل‌یابی گاوها بصورت مشاهده‌ای در ساعات پایانی شب و ابتدای صبح كنترل می‌گردید و تمامی گاوها با اسپرم‌های خارجی تأیید شده(proved) تلقیح شدند. تعداد روزهای باز به عنوان شاخص میزان باروری برای هریك از دام‌ها محاسبه و رابطه آن با گروه‌‌های آزمایشی تعیین گردید. درجه حرارت بدن از طریق مقعد بطور هفتگی برای تمام گاوها از ساعت ۱۰ تا ۱۱ صبح اندازه‌گیری شد.

درجه حرارت حداكثر و حداقل محیط و نیز درصد رطوبت روزانه ثبت شد و براساس آنها شاخص THI[۲](۶) محاسبه گردید. اثر گروه‌های آزمایشی بر میزان شیر تولیدی، شیر تولیدی تصحیح شده(۴% چربی)، درصد چربی، درصد پروتئین ، مقدار ازت اوره شیر و درجه حرارت بدن با روش آماری اندازه‌گیری‌های مكرر(Mixed Model) نرم‌ افزار SAS(Ver.۸) ارزیابی شد. اثر هر یك از گروه‌های آزمایشی بر شاخص باروری(تعداد روز‌های باز) توسط آنالیز حیاتی مدل كوكس(Cox) نرم افزار JMP(Ver.۴)مقایسه شد. كلیه تجزیه تحلیل‌ها در دو وضعیت برای گروه‌های آزمایشی ۰، ۵ و ۱۰ گرم مصرف مكمل كشت مخمری و نیز برای گروه‌های دارای جایگاه مناسب و نامناسب تابستانه انجام شد.

● نتایج و بحث

بررسی مقادیر شاخص THI طی دوران آزمایش نشان داد كه گاوها مدت ۲ هفته قبل از زایش و نیز ۳ هفته بعد از زایش تحت تأثیر تنش حرارتی خیلی شدید[۳] و مدت یك هفته قبل از زایش و نیز ۱۱ هفته طی دوران شیردهی در وضعیت تنش حرارتی جدی قرار داشتند. هفته ۱۵ شیردهی همراه با شرایط تنش حرارتی خفیف بوده و بعد از آن طی ۵ هفته آخر آزمایش كه مصادف با فصل پاییز بود، دمای محیط تنش‌زا نبود.

تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از آزمایش برای گروه‌های آزمایشی مصرف كننده ۰، ۵ و ۱۰ گرم مكمل كشت مخمری نشان داد، در گروه آزمایشی مصرف كننده ۱۰ گرم مخمر تولید شیر بطور معنی‌دار(۰۵/۰P<) نسبت به دو گروه مصرف كننده ۰ و ۵ گرم مخمر بیشتر بود(۰۹۷/۱?۴۳/۳۹ در مقابل ۰۹۶/۱?۲۲/۳۶ و ۰۹۵/۱?۲۱/۳۶ كیلوگرم در روز)[۴]. مقایسه میانگین تولید شیر تصحیح شده ۴% چربی نیز بیانگر تفاوت معنی‌دار گروه آزمایشی مصرف كننده ۱۰ گرم مخمر نسبت به دو گروه دیگر بود(۰۲۴/۱?۰۱/۳۷ در مقابل ۰۲۳/۱?۵۶/۳۳ و۰۲۲/۱?۹۳/۳۳ كیلوگرم در روز).

درصد چربی شیر بین گروه‌های مصرف كننده ۰ ، ۵ و ۱۰ گرم مكمل كشت مخمری تفاوت معنی‌داری نداشت(به ترتیب ۱۱۲/۰?۵۱/۳، ۱۱۳/۰?۵۸/۳ و ۱۱۳/۰?۵۹/۳ درصد). مقایسه درصد پروتئین شیر بین گروه‌های آزمایشی مذكور نیز تفاوت معنی‌داری را نشان نداد(به ترتیب ۰۵۴/۰?۲۹/۳، ۰۵۵/۰?۲۰/۳ و ۰۵۵/۰?۲۳/۳ درصد). بررسی داده‌های حاصل از آزمایش ازت اوره شیر(MUN[۵]) بیانگر عدم وجود اختلاف معنی‌دار بین گروه‌های آزمایشی مصرف كننده ۰ ، ۵ و ۱۰ گرم مكمل كشت مخمری بود(به ترتیب ۳۸۷/۰?۸۶/۱۶، ۳۸۵/۰?۲۳/۱۷ و ۳۸۸/۰?۳۸/۱۷میلی‌گرم در دسی‌لیتر). یكی از نتایج جالب در این مطالعه از مقایسه درجه حرارت بدن گاوهای مورد بررسی در گروه‌های آزمایشی مصرف كننده ۰، ۵ و ۱۰ گرم مخمر بدست آمد.

مشخص شد كه درجه حرارت بدن گاوهای گروه مصرف كننده ۱۰ گرم مخمر بطور معنی‌دار(۰۵/۰P<) نسبت به گروه اول كمتر است(۱۱۱/۰?۱۵/۳۸ در مقابل ۱۱۱/۰?۵۴/۳۸ درجه سانتیگراد) ولی با گروه مصرف كننده ۵ گرم مخمر تفاوت معنی‌داری ندارد(۱۱۱/۰?۳۲/۳۸). یكی دیگر از نتایج مهم در این تحقیق در نتیجه بررسی اثرات گروه‌های آزمایشی مصرف كننده مخمر بر میزان باروری بدست آمد.

نتایج استفاده از روش آماری آنالیز حیاتی، مدل كوكس، نشان داد كه اثر واریانس كمكی ثابت دوره شیردهی بر باروری معنی‌دار نبوده‌ است. بنابراین پس از حذف آن از مدل آماری مذكور و مقایسه گروه‌های آزمایشی، مشخص شد كه میزان باروری در گروه مصرف كننده ۱۰ گرم مخمر به میزان ۴/۲ برابر بیشتر از گروه اول كه مخمر مصرف نمی‌كند بوده است. از مصرف ۵ گرم مخمر به ازای هر رأس در روز، اثر معنی‌داری بر میزان باروری مشاهده نشد.

تجزیه و تحلیل آماری داده‌های حاصل از آزمایش برای گروه‌های آزمایشی دارای جایگاه‌های نامناسب و مناسب تابستانه نشان داد كه بین دو گروه آزمایشی مذكور از نظر میزان تولید شیر(به ترتیب ۲۸/۱?۱۵/۳۶ و ۳۲/۱?۶۷/۳۴ كیلوگرم در روز)، تولید شیر تصحیح شده ۴% چربی(به ترتیب ۲/۱?۴۹/۳۳ و ۲۴/۱?۷/۳۲ كیلوگرم در روز)، درصد چربی شیر(به ترتیب ۱۱/۰?۵۱/۳ و ۱۱/۰?۶۲/۳ درصد)، درصد پروتئین شیر(به ترتیب ۰۵۴/۰?۲۹/۳ و ۰۶۴/۰?۳۴/۳ درصد) و مقدار ازت اوره شیر(به ترتیب ۶۴۷/۰?۸۷/۱۶ و ۶۷۷/۰?۴۸/۱۷ میلی‌گرم در دسی لیتر) تفاوت معنی‌داری وجود نداشت. تنها درجه حرارت بدن گاوهای دارای جایگاه مناسب تابستانه بطور معنی‌دار(۰۰۰۱/۰P<) نسبت به گروه جایگاه نامناسب تابستانه كمتر بود(۰۸/۰?۰۰/۳۸ در مقابل ۰۷۴/۰?۵۴/۳۸ درجه سانتیگراد).

استفاده از جایگاه مناسب تابستانه، میزان باروری را نسبت به گروه شاهد بطور معنی‌دار افزایش نداد. اثرات مثبت مصرف كشت مخمری بر تولید شیر كه در این مطالعه مشاهده شد، توسط برخی محققین دیگر نیز ثابت شده است. ولت و همكاران(۱۹۹۸) و دان وهمكاران(۲۰۰۰) نیز به اثرات مثبت مخمر بر تولید شیر و ماده خشك مصرفی گاوهای شیری پی برده‌اند(۲ و۱۲).

ظاهراً مكمل‌های مخمری بیشترین منفعت را طی ابتدای دوره شیردهی گاوهای پرتولید كه تحت تأثیر تنش تأمین مواد مغذی هستند، ایجاد می‌نمایند(۱۲). در زمینه اثرات جالب كشت مخمری بر درجه حرارت بدن، هابر(۱۹۹۰) در یك آزمایش با كشت مخمری مشاهده كرد كه بطور معنی‌دار درجه حرارت ركتومی برای گاوهای مصرف كننده مخمر كاهش یافته است(۴). احتمالاً كاهش درجه حرارت بدن توسط مخمر بیانگر اثر مستقیم و قوی‌تر آن بر فیزیولوژی حیوان نسبت به اثرات بعدی ناشی از تغییر در تخمیر شكمبه‌ای است(۵). بررسی‌های متعدد تا سال ۲۰۰۶، هیچ گونه گزارشی در زمینه بررسی رابطه مصرف كشت مخمری و ویژگی‌های تولید مثلی را نشان نداد.

● نتیجه‌گیری:

احتمالاً تحت شرایط این آزمایش می‌توان از مزایای مصرف مكمل كشت مخمری برای گاوهای تازه‌زای پرتولید، در جهت مبارزه با تنش حرارتی و جبران افت باروری در فصل تابستان حداكثر بهره را برد.

محمد نوروزی، محمد رئیسیان‌زاده، مهران اباذری، سید احمد میرهادی، مصطفی جامچی مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی خراسان