عبور از اقتصاد نفتی تجاربی از امارات

امارات متحدهء عربی متشكل از هفت امیرنشین است و در میان كشورهای خلیج فارس, ضعیف ترین رهبری و متفرق ترین نظام سیاسی را دارد زیرا قدرت سیاسی در هریك از امارات هفت گانه در دست خانواده های حاكم است آل نهیان در ابوظبی, آل مكتوم در دوبی, دو شاخه از قاسمی ها در شارجه و راس الخیمه, ال معلا در ام القوین, الشرقی در فجیره و آل نعیمی در عجمان قدرت را در دست دارند حكومت در این خانواده ها موروثی است

● نظام تصمیم‌گیری در امارات

امارات متحدهء عربی متشكل از هفت امیرنشین است و در میان كشورهای خلیج‌فارس، ضعیف‌ترین رهبری و متفرق ترین نظام سیاسی را دارد زیرا قدرت سیاسی در هریك از امارات هفت گانه در دست خانواده‌های حاكم است. آل نهیان در ابوظبی، آل مكتوم در دوبی، دو شاخه از قاسمی‌ها در شارجه و راس الخیمه، ال معلا در ام القوین، الشرقی در فجیره و آل نعیمی در عجمان قدرت را در دست دارند. حكومت در این خانواده‌ها موروثی است.

در هنگام تاسیس فدراسیون امارات عربی متحده در سال ۱۹۷۱ قرار شدكه شیخ زاید رئیس امارات ابوظبی ریاست فدراسیون را بر عهده گیرد و بعد از وی ریاست فدراسیون بر عهدهء رییس امارت دوبی باشد. بعد از _درگذشت شیخ زاید بن سلطان در سال ۲۰۰۴ فرزند وی به نام شیخ خلیفه بن زاید آل نهیان، ریاست فدراسیون را بر عهده گرفت. قدرت واقعی در این امیرنشین بین دو امیر نشین ابوظبی و دوبی تقسیم شده و سایر امارت‌ها قدرت چندانی ندارند. هم اكنون امیر ابوظبی(شیخ خلیفه بن زاید) امیر كشور نیزهست و برادر‌های وی سایر پست‌های ارشد را برعهده دارند. امیر دوبی (شیخ محمد بن راشد ال مكتوم) نیز نخست‌وزیر تلقی می‌شود و ولیعهد دوبی وزیر دفاع است. با این وجود در تحلیل نهایی این امیر كشور و امیر دوبی هستند كه همراه با تعداد محدودی از امیران و شاهزادگان دربارهء راهبردهای اصلی كشور تصمیم می‌گیرند.

امارات عربی متحده به عنوان دومین قدرت اقتصادی برتر كشورهای عربی جهان دارای جمعیتی در حدود چهار میلیون و ‌۳۵۰ هزار نفر است.دولت امارات تاكنون سرمایه‌گذاری‌های زیادی را برای توسعهء اقتصاد صنعتی و در نتیجه رشد ثروت مردم این كشور انجام داده است و اكنون رشد و توسعهء اقتصادی در حال نشان دادن آثار و نتایج خود در حوزه‌های مختلف زندگی مردم به ویژه در حوزه‌های اقتصاد اجتماعی، آموزش و سلامت، رفاه و گردشگری است.

در واقع اقتصاد امارات امروز با عبور از وابستگی صرف به تولید و فروش نفت، در سایر حوزه‌های اقتصادی نیز حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد.

● سهم نفت در اقتصاد امارات

تولید نفت امارات در سال ۲۰۰۶ حدود دو میلیون و ‌ ۷۰۰ هزار بشكه در روز یعنی ۱۳درصد تولید نفت خاورمیانه بوده است و قرار است تا پایان سال ‌ ۲۰۰۷ به ۳/۵ میلیون بشكه در روز برسد. این كشور طی دو سال گذشته هفت میلیارد دلار در بخش تولید نفت سرمایه‌گذاری كرده تا ظرفیت خود را به ‌ ۲/۷ میلیون بشكه در روز فعلی برساند. این كشور همچنین تلاش می‌كند تا سال ‌ ۲۰۱۵ تولید نفت خود را به چهار میلیون بشكه در روز برساند. امارات اكنون با توجه به كاهش تولید نفت نروژ، مقام سومین صادركنندهء نفت را در جهان پس از عربستان و روسیه به خود اختصاص داده است. ایران و نروژ دارای رتبهء چهارم و پنجم هستند. امارات در نظر دارد تولید نفت خام، گاز و انواع فرآورده‌های نفتی خود را در سال‌های آینده افزایش دهدو توسعه توان تولید نفت و گاز امارات، یكی از محورهای اصلی سیاست انرژی این كشور به شمار می‌آید. بنابر این به منظور ایجاد پویایی در تولید میدان‌های نفت و گاز، ده‌ها میلیارد دلار به پروژه‌های بزرگ در این زمینه اختصاص داده است. امارات می‌كوشد تا در سال جاری تولید نفت خام خود را به سه میلیون و ۵۰۰ هزار بشكه در روز افزایش دهد.

در حوزهء گاز، امارات عربی متحده قرار است تولید گاز طبیعی خود را تا سال ‌ ۲۰۰۸ به ‌۶/۵ میلیارد فوت مكعب در روز افزایش دهد امارات در ردهء پنجم ذخایر گاز طبیعی قرار دارد و در حال حاضر تولید روزانه گاز شركت گاز امارات ( ادنوك ‌ ۴/۵ میلیارد فوت مكعب در روز است.)

● تولید ناخالص داخلی_ ۱۸۸میلیارد دلاری

طبق پیش‌بینی‌ها ارزش تولید ناخالص داخلی امارات عربی متحده در سال۲۰۰۷ با ۱۵/۳ افزایش نسبت به سال گذشته میلادی از مرز ۱۸۸ میلیارد دلار خواهد گذشت. این در حالی است كه ا‌رزش تولید ناخالص داخلی امارات عربی متحده در سال ‌ ۲۰۰۶ حدود ‌۱۶۳ میلیارد دلار بوده است. وزارت اقتصاد امارات عربی متحده اعلام كرده: «افزایش شدید قیمت نفت در بازارهای بین‌المللی موجب بالا رفتن تولید ناخالص داخلی امارات عربی متحده در سال‌جاری میلادی شده است. بنابراین پیش‌بینی می‌شود كه به دلیل افزایش قیمت نفت مازاد حساب ذخایر ارزی كشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از جمله امارات در سال ۲۰۰۷ به بیش از سه تریلیون دلار برسد. در این میان رشد تولید ناخالص داخلی ابوظبی به عنوان مركز امارات، در سال‌جاری به ‌۲/۸ درصد می‌رسد. اتاق بازرگانی و صنایع ابوظبی در گزارشی اعلام كرده كه انتظار می‌رود طی سال ‌۲۰۱۰ تولید ناخالص داخلی این امیرنشین با ‌۱۳ درصد افزایش به ‌۵۸۴ میلیارد درهم برسد و انتظار می‌رود كه سهم بخش‌های غیر نفتی از مجموع تولید ناخالص داخلی ابوظبی در سال‌جاری میلادی به ‌۱۶۳ میلیارد درهم برسد كه نسبت به رقم ‌۱۳۸ میلیارد درهم در سال ‌۲۰۰۶ افزایش بالایی نشان می‌دهد.

● رونق بانكداری و بازار‌های مالی

در نشانه‌ای از این رونق اقتصادی، در حال حاضر۴۹ بانك و موسسهء مالی و اعتباری خصوصی داخلی و خارجی در امارات عربی متحده به ارایهء خدمات مالی مشغول هستند ومجموع سپرده‌های بانك‌های امارات عربی متحده در سه ماههء نخست امسال به ۲۴۲ میلیارد دلار رسیده است. در حالی كه ارزش سپرده‌های بانك‌های امارات در سال ۲۰۰۶ حدود ۱۲۸ میلیارد دلار بوده است. ارزش كل وام‌های پرداختی بانك‌های امارات نیز در سه ماههء نخست سال‌جاری میلادی ‌ ۱۳۷ میلیارد دلار بوده است، پیش‌بینی شده با ادغام بانك‌های ملی دبی و امارات وضعیت بخش بانكداری امارات عربی متحده تغییر خواهد كرد و رقابت بانك‌های در جذب سرمایه‌های مختلف به شدت افزایش خواهد یافت.

● رشد ۲۷ درصدی ترافیك هوایی

نشانه دیگر این رونق، افزایش آمد و شد‌های هوایی به امارات است. در حوزهء ترافیك هوایی نیز فرودگاه‌های دوبی و ابوظبی و نیز خط هوایی امارات ایرلاینز در حال تبدیل شده به قطب‌های جهانی هستند. صرفنظر از انتخاب امارات ایرلاینز به عنوان برترین شركت مسافربری هوایی جهان در چند سال اخیر و ترافیك و سپس توسعه فرودگاه دوبی، ترافیك مسافران در فرودگاه بین‌المللی ابوظبی نیز طی نیمهء اول سال‌جاری میلادی به ركورد جدید سه میلیون نفر رسیده است. آمار‌های منتشره نشان می‌دهد كه در شش ماههء اول سال ۲۰۰۷ در مجموع سه میلیون و ۷۱ هزار مسافر از طریق فرودگاه بین‌المللی ابوظبی جابه‌جا شده‌اند كه نسبت به رقم دو میلیون و ۴۱۴ هزار نفر در مدت مشابه سال گذشته افزایش ۲۷ درصدی نشان می‌دهد. در طول این مدت حركت هواپیما‌ها نیز با افزایش هفت درصدی به ۳۹ هزار و ۳۰۰ پرواز رسیده است و فرودگاه بین‌المللی ابوظبی به تنهایی در ماه ژوئن توانسته است ۵۵۲ هزار و ۷۹۷ مسافر را جابه‌جا كند كه نسبت به ژوئن ۲۰۰۶ افزایش ۲۶ درصدی نشان می‌دهد.

با چنین رونقی شركت هواپیمایی امارات در حال خرید هواپیماهی جدید و بیشتری از شركت‌های بویینگ و ایرباس است. شركت هواپیمایی امارات اخیراقرارداد ۳/۳ میلیارد دلاری با بوئینگ آمریكا برای خریداری ده فروند بوئینگ ۷۴۷ و ۷۴۸ به امضا رسانده است. امضای قرارداد ۳/۳ میلیارد دلاری با شركت امارات، نقش مهمی در افزایش درآمد و سود خالص این شركت خواهد داشت. اگر چه امضای این قرارداد یك شكست بزرگ برای ایرباس رقیب جدی بوئینگ به شمار می‌رود. زیرا مشكلات تولید ایرباس ای ۳۸۰ موجب به تعویق افتادن قرارداد شركت امارات با ایرباس شد.

● سرمایه‌گذاری دوبی برای توسعه و بازسازی بزرگراه‌ها

توسعهء بزرگراه‌ها نیز به عنوان یك سرمایه‌گذاری زیربنایی مورد توجه حكام امارات بوده و هست. در این چارچوب قرار است امیرنشین دوبی تا سال ۲۰۲۰ میلادی برای بازسازی و توسعهء راه‌ها و بزرگراه‌ها بیش از ۴۵ میلیارد درهم سرمایه‌گذاری ‌كند. تا سال ۲۰۲۰ میلادی بیش از ۵۰۰ كیلومتر راه و بزرگراه در امیرنشین دوبی احداث خواهد شد و توسعهء بعضی از بزرگراه‌ها نیز در دستور كار چند سال آینده اداره راه و ترابری است.

امیرنشین دوبی با افزایش جمعیت و افزایش میزان ترددهای روازنه نیاز به راه‌ها و بزرگراه‌ها زیادی دارد.

● احداث بزرگ‌ترین كارخانهء‌آلومینیوم جهان

از طرف دیگر قرار است با همكاری شركت آلومینیوم دوبی ( Dubal ) و شركت توسعه و عمران ابوظبی، كارخانهء آلومینیوم امارات ( Emal ) ساخته شود. این كارخانهء هشت میلیارد دلاری در دو فاز ساخته شده و به بهره‌برداری می‌رسد. در فاز اول پنج و در فاز دوم سه میلیارد دلار برای ساخت این كارخانه سرمایه‌گذاری می‌شود و پس از ساخت در منطقه صنعتی ابوظبی، این كارخانه با ظرفیت تولید سالانه ۴/۱ میلیون تن آلومینیوم بزرگ‌ترین كارخانهء آلومینیوم دنیا نام خواهد گرفت. قرار است فاز اول این كارخانه در سال ۲۰۱۰ به بهره‌برداری برسد و برای تامین مصرف برق این كارخانه نیز یك نیروگاه ۲۵۰ر۲ مگاواتی در كنار آن ساخته می‌شود.

● ۱۰ میلیارد دلار برای آموزش

نكتهء مهم‌تر آن‌كه سرمایه‌گذاری‌ها در امارات اینك فقط محدود به حوزهء زیربناهای اقتصادی نیست و درآمدهای ناشی از رشد و توسعهء اقتصادی كشور در حال سوق یافتن به سوی امور اجتماعی و رفاهی و آموزشی است. اخیرا شیخ‌«محمد بن راشد المكتوم» امیر دوبی اعلام كرده است كه ‌ ۱۰‌میلیارد دلار برای كمك به بالا بردن سطح تحصیلی كشورش اختصاص می‌دهد. وی در اقدامی كه یكی از سخاوتمندانه‌ترین هدایای جهان توصیف شده است، اخیرا اعلام كرده كه ‌ ۱۰‌میلیارد دلار برای ایجاد «بنیاد تحصیلی خاورمیانه» اختصاص می‌دهد. آل‌مكتوم می‌گوید این پول صرف ایجاد «جامعه‌ای علممدار» در این منطقه و ترویج فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی خواهد شد. وی انگیزهء خود را برای این كار، واكنش در برابر بی‌سوادی شدید و فقدان تحقیقات علمی و انتشار كتاب توصیف كرده است: «بین ما و كشورهای توسعه‌یافته در غرب و آسیا شكاف علمی بزرگی وجود دارد.» امیر دوبی با انتقاد از بی‌توجهی كشورهای خاورمیانه به توسعهء علم و دانش به موازات افزایش درآمدهای نفتی می‌گوید یك صندوق ویژه را برای توسعهء فعالیت‌های آموزشی و تحقیقاتی در خاورمیانه تاسیس كرده است. موجودی این صندوق ۱۰ میلیارد دلار اعلام شده است. شیخ محمد بن راشدالمختوم ضمن انتقاد از بی‌توجهی كشورهای خاورمیانه به علم و دانش در شرایطی كه درآمدهای نفتی این كشورها افزایش قابل‌توجهی داشته است ابراز امیدواری كرده طرح وی بتواند جایگاه علمی خاورمیانه را در سطح جهان ارتقا دهد. احداث مراكز آموزشی و تحقیقاتی و ارایهء بورس‌های تحصیلی به جوانان خاورمیانه از جمله برنامه‌های مورد نظر امیر دوبی است.

المختوم می‌گوید ۱۸درصد مردمان خاورمیانه‌ای بی‌سواد هستند كه این رقم در مورد زنان به ۴۳ درصد افزایش می‌یابد و تنها /۰۲ درصد از تولید ناخالص داخلی منطقه به امر تحقیقات اختصاص می‌یابد در حالی كه این رقم در كشورهای توسعه یافته ۵/۲ درصد است.

به اعتقاد شیخ محمد از این مبلغ برای بهبود معیارهای آموزشی، تحقیقاتی استفاده می‌شود تا جامعه‌ای متكی بر دانش در خاورمیانه شكل و اشتغال‌زایی برای مردم خاورمیانه صورت گیرد. او بر این باور است كه نرخ بیكاری در منطقه بالاست و انتظار می‌رود كه با گسترش جمعیت در جهان عرب، این میزان افزایش یابد. بنابراین منطقه ما در حال حاضر به ۱۵ میلیون فرصت شغلی نیاز دارد و جهان عرب طی ۲۰ سال آینده به ۷۴ تا ۸۵ میلیون فرصت شغلی نیاز خواهد داشت و به همین منظور باید به توسعه و گسترش زیر ساخت‌ها پرداخت تا بتوان ایجاد شغل كرد.

● توریسم منبع غیرقابل اغماض كسب درآمد

طبق پیش‌‌بینی‌‌ها ظرفیت پذیرش گردشگر ابوظبی كه بزرگ‌‌ترین شیخ‌‌نشین در میان هفت امارت كشور امارات متحدهء عربی است، طی دو سال آینده تا ۶۰ درصد و تا سال ۲۰۱۵ تا ۱۵۰ درصد افزایش خواهد یافت. طی سال گذشته تعداد گردشگران بین‌‌المللی در ابوظبی حدود ۳۵/۱ میلیون نفر ارزیابی شده كه نسبت به ۲۱/۱ میلیون نفر سال ۲۰۰۵، ۱۲ درصد افزایش داشته است.

دوبی نیز كه به یكی از مورد توجه‌ترین مناطق جهان برای گردشگران تبدیل شده، اكنون فراتر از سرمایه‌گذاری‌های عمومی در حوزهء جذب گردشگر، حتی برای جذب گردشگران ناتوان نیز در حال سرمایه‌گذاری است و ۸۰۰ میلیارد درهم به توسعهء زیرساخت‌های گردشگری ناتوانان اختصاص داده است. دوبی این مبلغ را به منظور سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت‌های گردشگری درخدمت افراد با نیازهای خاص، سرمایه‌گذاری كرده است. مدیر فعالیت‌های شهری دوبی در سومین میزگرد بین‌المللی توسعهء گردشگری برای افراد ناتوان، اعلام كرده است:« توسعهء زیرساخت‌های گردشگری برای افراد با نیازهای خاص، فرصتی مناسب برای گردشگران ناتوان و ساكنان معلول است تا بتوانند از امكانات بیش‌تری بهره‌مند شوند. »

به اعتقاد وی توسعهء زیرساخت‌های گردشگری به منظوركمك به افراد كم توان در فرودگاه‌های بین‌المللی دوبی، خطوط هوایی، هتل‌ها، وسایل حمل ونقل و آژانس‌های گردشگری انجام می‌شود و ایجاد زیرساخت‌های مناسب و تهیهء امكانات جدید برای آن‌ها باعث می‌شود، تا این افراد احساس كنند كه جزیی از جامعه هستند.

علی شریف‌زاده