جذام امروز، جذام دیروز نیست

حدود ۳۰ سال پیش در ایران ۱۵ هزار و ۵۰۰ نفر بیمار شناخته شده مبتلا به جذام داشتیم و ۵۰ هزار مورد هم پیش‌بینی می‌کردیم.
در حال حاضر کمتر از ۲۰۰ بیمار تحت درمان در کل کشور داریم. این …

حدود ۳۰ سال پیش در ایران ۱۵ هزار و ۵۰۰ نفر بیمار شناخته شده مبتلا به جذام داشتیم و ۵۰ هزار مورد هم پیش‌بینی می‌کردیم.

در حال حاضر کمتر از ۲۰۰ بیمار تحت درمان در کل کشور داریم. این بیماری که این همه سر و صدا دارد و خطرناک به نظر می‌رسد به راحتی درمان‌پذیر است؛ درمانی صددرصد و قطعی تنها با همان ۳ داروی خوراکی که مدت مصرف داروها هم یک‌سال است. روز حمایت از بیماران مبتلا به جذام (۱۱ بهمن ماه) با وجود اینکه جذام‌خانه‌ها جمع شده‌اند و بسیاری از مردم در مورد این بیماری مطلع هستند اما لازم دیدم برای اصلاح باوری غلط که از قدیم ریشه‌دار شده توضیحاتی بدهم. جذام، نوعی بیماری عفونی است که عامل آن میکروبی است و به طور عمده پوست و اعصاب محیطی را گرفتار می‌کند یعنی با اعصاب مرکزی مغز کار ندارد. فردی که به جذام مبتلا می‌شود دارای ۲ عامل زیر است: استعداد ژنتیکی و سرشتی (حدود ۹۵ درصد مردم دنیا به طور ژنتیکی مقاومت کامل در برابر آن دارند) پس اگر این ۹۵ درصد، شبانه‌روز هم در تماس با میکروب قرار داده شوند، مبتلا نخواهند شد. به همین دلیل ما مبتلایان کمی داریم. فقط ۵ درصد افراد آن هم به شرطی که عامل دوم را داشته باشند، احتمال دارد به این بیماری مبتلا شوند. عامل دوم تماس‌های مکرر، مستمر و نزدیک ‌برای ماه‌ها یا سال‌ها با یک مبتلا به جذامی ‌که از نوع واگیر و عفونی باشد که ضمنا درمان هم نشده باشد. همین مطلب بیانگر این است که جذام گرفتن به این راحتی‌ها نیست و ترس موجود ناشی از ناآگاهی است.

چندی قبل مراجعی داشتم که می‌گفت در خانواده مردی که به خواستگاری‌اش آمده، شخص مبتلایی وجود داشته و او قصد دارد به این دلیل ازدواج را کنسل کند! به او گفتم چون آن فامیل شوهر شما بیماری شناخته‌شده داشته یعنی اینکه حتما تحت درمان بوده و چون درمان شده، هیچ خطری برای دیگران و هم‌خانه‌هایش ندارد. تازه اگر شما هم در خانواده و ژنتیک خود مستعد بوده باشید و این مبتلا با شما زندگی کند (اگر در فامیل جذامی‌ داشتید و جزو ۵ درصد بودید) هرگز نخواهید گرفت، چه رسد به اینکه زمینه‌خانوادگی‌تان منفی است پس با خیال راحت ازدواج کنید. در اصطلاح عامیانه ما ۲ نوع جذام داریم؛ تر و خشک. خشک یا همان غیرعفونی و بدون سرایت که علامت آن به صورت بروز یک یا ۲ لک است.

اگر با سوزن به لک بزنی لکه مشکوک به جذام حس ندارد. در ضمن در محل گرفتاری عصب، علامت نوریت یا التهاب عصب داریم مانند مورمور و خواب رفتن و حس مورچه زیر پوست راه رفتن. در قدیم به این علایم ابتدایی توجهی نمی‌کردند و تشخیص و دارویی هم نبوده است. برای همین مسیر عصب در منطقه لکه به مرور به بافت مرده‌ای تبدیل می‌شد که کارش را درست انجام نمی‌دهد یا اگر مسوول حرکت یا انتقال حسی بود، مختل می‌شد. قدیم‌ها به مرور با مراجعه نکردن بیمار، عصب نابود شده و به دلیل نداشتن حس، در معرض سوختن، تاول زدن و عفونت‌ قرار می‌گرفته است. بسیاری از این افراد از طبقه پایین جامعه بودند و به اصول بهداشتی اهمیتی نمی‌دادند و چرک تا آنجا پیشرفت می‌کرد که انگشت پا یا دست قطع شده و می‌افتاد.

دکتر حسین طباطبایی

متخصص پوست و مو

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران