مدیریت کارآفرین در مدرسه

مدیریت آموزشگاهی, فرایند اجتماعی مربوط به هویت دادن, حفظ کردن, برانگیختن, کنترل کردن و وحدت بخشیدن به تمامی نیروهای رسمی و غیررسمی انسانی و مادی سازمان یافته در یک نظام واحد و یکپارچه است که برای دستیابی به هدف های از پیش تعیین شده, طراحی شده است

مدیریت آموزشگاهی، فرایند اجتماعی مربوط به هویت دادن، حفظ کردن، برانگیختن، کنترل کردن و وحدت بخشیدن به تمامی نیروهای رسمی و غیررسمی انسانی و مادی سازمان یافته در یک نظام واحد و یکپارچه است که برای دستیابی به هدف‌های از پیش تعیین شده، طراحی شده است.

وایلز مدیریت و رهبری آموزشی را مترادف با «تسهیل‌کنندگی» می‌داند و می‌گوید: «رهبری آموزشی عبارت از یاری دادن و مدد رساندن به بهبود کار آموزش است. هر عملی که بتواند معلم را یک قدم پیشتر ببرد، رهبری آموزشی خوانده می‌شود.» وی در جای دیگر نتیجه می‌گیرد که رهبری آموزشی عبارت از ایجاد فرصت‌هایی برای تعلیم و تربیت است.‏

به عقیده میرکمالی، «مدیریت نمی‌تواند فرد را در وضعیتی ثابت در نظر گیرد و برای او همیشه یک نسخه کاری تجویز کند. همه چیز پویاست، یعنی اینکه سازمان، افراد و در نتیجه مسائل سازمانی و مدیریت، از حالتی به حالت دیگر و از موقعیتی به موقعیت دیگر تغییر می‌یابند و قضاوت و تصمیم‌گیری درباره آنها مشکل است.» از همین جا اهمیت و حساسیت مدیریت آموزشی شناخته می‌شود و با توجه به این نقش، این سخن ژرف‌ افلاطون را یادآور می‌شویم که می‌گوید: «اگر می‌خواهید برای یک سال برنامه‌ریزی کنید، گندم بکارید، اگر برای ده سال، درخت بکارید، و اگر برای یک عمر، انسان تربیت کنید.» حال با توجه به حساسیت و ارزش عملکرد و نقش مدیریت در مدرسه‌ها، به یکی از ویژگی‌های بارز آن، یعنی «کارآفرینی» می‌پردازیم.‏

لازمه دوام و بقای سازمان‌ها در عرصه تحولات پرشتاب، همانا «کارآفرینی» است. تحولات پرشتاب در مراکز آموزشی بیشتر از سایر سازمانهاست و به این دلیل، مدیریت کارآفرین در این مراکز اهمیت خاصی پیدا می کند. مدرسه‌ها باید در عادت‌ها و رویه‌های گذشته خود تجدیدنظر کنند و با دیدی نقادانه به وضعیت موجود، در صدد کسب راه‌های تازه در همه زمینه‌ها برآیند. در شرایطی که در جهان امروزه مدیریت بدون مرز مطرح است و در صحنه‌های جهانی به آن «پدیده جهانی‌سازی» می‌گویند، مدیران بویژه مدیران آموزشی، باید درباره مسائل حوزه استحفاظی خویش بیندیشند.»‏

هر چه تأثیر عوامل محیطی بر سازمان (مدرسه) بیشتر باشد، تصمیمات، بار راهبردی بیشتری پیدا می‌کنند. به بیان دیگر، شعاع محیط هر چه بیشتر باشد، پدیده‌های بیشتری روی تصمیم‌گیریها اثر می‌گذارند.‏

ماندگاری سازمان‌ها، به ویژه سازمان‌های آموزشی، تابعی از تغییرپذیری آنهاست. هر چه به جلو می‌رویم، تصمیمات پرشتابتر می‌شوند و افزایش روزافزون دانش‌آموزان، دگرگونی و تحول در آموزشگاه، اهمیت مدیریت کارآفرین را روزافزون می‌کنند. کارآفرینی، عامل کسب امتیازات سریع در شرایط گوناگون است و جوهر اساسی و کارساز آن نیز خلاقیت است. البته، نوآوری، خلاقیت، ابداع و ابتکار هیچ کدام کارآفرینی نیستند. کارآفرینی فراتر از همه این‌هاست، یعنی با هوشمندی کار کردن، نه سخت کار کردن!

برای درک بهتر کارآفرینی و تفاوت آن با خلاقیت، به تعریف این دو واژه می‌پردازیم.

▪ خلاقیت: به کارگیری توانایی‌های ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهومی جدید است.

▪ کارآفرینی: ایجاد کار و به کارگیری ایده‌های نوین ناشی از خلاقیت در آن کار است. به بیان دیگر، کارآفرینی کار بست نظریه‌ها و عینیت بخشیدن به نظریه‌ها در عمل است. برای مثال فرض کنید آدام اسمیت در مورد تقسیم کار نظریه‌ای جهانی بیان کرده است. حال اگر این نظریه را در روستایی کوچک پیاده کنیم، در شرایطی که فقر، تنگدستی، عدم‌دسترسی به اطلاعات و غیره وجود دارد، آن را کارآفرینی می‌گوییم.

کارآفرینان باید بتوانند، در مناطق محروم کار ایجاد کنند. در آموزشگاه‌ها نیز مدیران باید کارها را عملیاتی کنند. کارآفرینی در یک سازمان می‌تواند تولید محصولی جدید، ارائه خدمتی تازه، یا راه جدید انجام کارها باشد.‏

در کارآفرینی، ابتدا باید وضع موجود را مشخص کنیم تا معلوم شود در کجا هستیم، سپس ببنیم برای حل مشکل از چه زاویه‌ای برنامه‌ریزی کنیم، بهتر است.‏

● مدیریت آموزشی کارآفرینی سه نقش زیر را برعهده دارد:‏

۱) الگو بودن: این نقش دلالت بر شاخص و معروف بودن مدیر در محیط، جامعه، سازمان و بخش تحت مدیریت خود دارد. مدیریت تجلی ایده‌هایی است که بر مبنای بینش، توانایی، رفتار، مهارت و خلاقیت شکل می‌گیرند. در ژاپن وقتی که امپراتور برای پنجره‌های خود به جای شیشه از مقوا استفاده کرد، دولتمردان تقاضا کردند که او از شیشه استفاده کند. امپراتور پاسخ داد اگر ژاپن شیشه تولید کرد، آن گاه به جای مقوا از شیشه استفاده می‌کنم. این ایده یک مدیر لایق است که برای کارگر ژاپنی الگو می‌شود و در نتیجه، او خود را وقف ژاپن می‌کند. بدین ترتیب مدیر آموزشی نیز باید برای دانش‌آموزان خود الگو باشد و ایده‌هایش برای همه‌ معلمان و دانش‌آموزان سرمشق شود.‏

۲) راهنمایی و دلالت: این نقش به مدیر معنی و مفهوم راهبر می‌دهد و او را به عنوان شاخص و نشان‌دهنده راه معرفی می‌کند. نشاندهنده راه کسی است که خود، راه را خوب می‌شناسد. مدیر آموزشی نقش مرشد (ارشادکننده) را دارد و لازمه مرشد بودن آن است که، شخص، خود خوب رشد کرده باشد. به بیان دیگر مدیر باید راه پیش روی مدرسه را بشناسد و بشناساند. مدیر آموزشی مثل فیلسوف هستی‌شناس است و هستی‌شناسی او انتقالی هم هست، یعنی باید هستی شناخته شده را به دانش‌آموزان خود بشناساند.

۳) جوابگویی: این نقش دلالت بر پدید آوردن پرسش‌ها و آمادگی برای پاسخگویی به آنها داردو زمانی شاخص توسعه تلقی می‌شود که پاسخ‌ها خیلی نزدیک به سؤال‌ها باشند. مدیر آموزشی نباید پشت حوادث قرار گیرد، بلکه باید پیش از بروز خطر دست به کار شود. او باید قبل از همه حرکت کند. نه تنها باید پاسخگوی سؤالات دانش‌آموزان باشد، بلکه از قبل سؤالات را طرح کرده باشد.‏

کارآفرینی مدیریت آموزشی برگرفته از این سه نقش است و مدیر باید این نقش‌ها را بر دیگر نقش‌های مدیریت ترجیح دهد. پیامبر بزرگوار اسلام حضرت محمد(ص) می‌فرمایند: «کلکم راع و کلکم مسئول عن الرعیه»: همه شما در مقابل ملت ناظر و مسئول هستید.‏

کارآفرینی برای همه سازمان‌ها مهم است، اما برای مراکز آموزشی از اهمیت و حساسیت بیشتری برخوردار است، زیرا مدیر آموزشی، در جایگاه ترویج کارآفرینی است و باید کارآفرینی را به دانش‌آموزان یاد دهد. این همان رسالت اصلی تعلیم و تربیت است. یعنی دادن فرمان رشد فراگیران به دست خودشان است. به طور کلی کارآفرینی در کشاورزی عامل پایداری است، در صنعت محور توسعه و در آموزش عامل درونی شدن یادگیری. مدیریت آموزشی باید توجه داشته باشد که همه افراد در هر حرفه‌ای که هستند به نوعی از مدرسه فارغ‌التحصیل می‌شوند. به بیان دیگر، مدرسه مکانی است که باز خودش به کل نظام برمی‌گردد و اگر مدیریت کارآفرین در مدرسه حاکم شود، اثرات آن به تمام حرفه‌ها تعمیم می‌یابد.‏

● در اینجا به بعضی از ویژگیهای مدیران کارآفرین اشاره می‌کنیم:‏

۱) سریع برانگیخته می‌شوند. به بیان دیگر، انگیزه‌ی انجام کارها را دارند و آن را در خود تقویت می‌کنند.

۲) از نگرش بدبینانه پرهیز می‌کنند و بر سیستم عصبی خود کنترل دارند.

۳) در برخورد با دیگران شکیبا هستند. به بیان دیگر، تحمل شنیدن و درک ایده‌های مخالف را دارند.

۴) رفتارها و عملکردهای دیگران را از هم تفکیک می‌کنند و برای هر کدام تعریف جداگانه‌ای دارند.

۵) به دنبال بارز شدن و مطرح شدن نیستند، زیرا شهرت را مانع اثر بخشی می‌دانند.

۶) ویژگی‌های فردی آنان بر پایبندی آنها بر حل مشکلات دلالت دارد.

۷) از دیگران فاصله نمی‌گیرند، نوعدوست هستند و خود را با دیگران همراه و هم‌طراز فرض می‌کنند.

۸) به تک تک کارکنان، دانش‌آموزان و اولیای آنها توجه دارند.‏

۹) افکاری توفانی دارند. مغز خود را به کار مِی‌اندازند و واکنش‌ها و کنش‌های محیطی را دائماً بررسی می‌کنند.

۱۰) از رویدادها برداشت خوب و مثبت دارند، به نحوی که حتی از برداشت‌های منفی نیز برداشت مثبت می‌کنند. به بیان دیگر منفی‌ها را نفی می‌کنند نه اثبات. به مصداق گفته لقمان حکیم از بی‌ادبان، ادب می‌آموزند.‏

۱۱) کارهایشان را در سطحی گسترده عملیاتی می‌کنند و از یکنواختی گریزان هستند.

۱۲) طوری کار می‌کنند که علم، توان، ذوق، سلیقه‌ها، استعدادهای بالقوه همه در مدرسه و در جامعه به کار گرفته شود. به بیان دیگر، مدیریت نمادین خود را در سطح جامعه گسترش می‌دهد.

۱۳) در زمان مناسب تفویض اختیار می‌کنند.‏

۱۴) منتظر نمی‌مانند تا به آنها گفته شود که چگونه مشکل را حل کنند، بلکه خود از طریق به هم آمیختن اعتماد، شهامت و تجربه، شروع به حل مشکل می‌کنند.

۱۵) ریسک‌پذیری لازمه کارآفرینی است، بدین ترتیب مدیران کارآفرین ریسک‌پذیر هستند و کارهای خود را معطل نمی‌گذارند. به طور کلی، ریسک‌پذیری مانع بهانه‌تراشی در انجام کارهاست.

۱۶) بین ارسال و یا دریافت پیام رابطه‌ی منطقی ایجاد می‌کنند.

۱۷) دارای خلاقیت هستند.

خلاقیت، انجام کارها به شیوه‌های جدید است.‏

خلاقیت فرایندی است که طی آن استعدادهای نهفته فرد از قوه به فعل درمی‌آیند. خلاقیت، شکستن سدها و ریسک‌پذیری است. مدیر خلاق دارای ویژگیهای زیر است:

۱) اعتماد به نفس دارد

۲) دائماً بر این باور است که کار جدید وجود دارد.

۳) در انجام کارهای جدید، نگران شکست نیست و از انتقادهای ناشی از آن ترسی ندارد. بنابر این ریسک‌پذیر است و محیطی ایجاد می‌کند که خطرپذیری درآن امری عادی باشد.

۴) خود را به یک جا محدود نمی‌کند و به انجام امور گوناگون می‌پردازد.

۵) درباره هر پدیده یا مسأ‌له‌ای، سؤال‌های متعددی طرح می‌کند.

۶) به عقاید و نظرات دیگران با دقت گوش می‌دهد. به این ترتیب، فرصت ایجاد ایده‌ها را در خود به وجود می‌آورد و ایده‌های خوب را تشخیص می‌دهد.

۷) عادت‌ها را می‌شکند و خود را به کار ثابت پایبند نمی‌کند.

۸) همواره به دنبال راهکارهای جدید و فکرهای جدید است.

۹) محیط کار برای او جذاب و سرگرم‌کننده است.

۱۰) به آرمان‌سازی می‌پردازد. برای مثال می‌گوید اگر مدیرکل یا وزیر آموزش و پرورش شدم، چه کارهایی انجام خواهم داد.

۱۱) به نوار قرآن، موسیقی، سرود و اشعار خوب گوش می‌دهد.

۱۲) هرگاه از کار خسته می‌شود، تفریح می‌کند.

تهیه‌کننده: خیرالله کریمی کارشناس مدیریت آموزشی

منابع:

۱ـ خورشیدی، عباس و شهاب‌الدین غندالی. مقدمات مدیریت آموزشی و آموزشگاهی، تهران ـ انتشارات پسین ۱۳۸۰

۲ـ رضاییان علی ـ اصول مدیریت ـ تهران ـ انتشارات سمت ۱۳۷۱

۳ـ میرسپاسی، ناصر ـ مدیریت منابع انسانی و روابط کار ـ تهران انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی ۱۳۷۵

۴ـ میرکمالی سیدمحمد ـ روابط انسانی در آموزشگاه ـ تهران، نشر یسطرون

به نقل از روزنامه اطلاعات