روابط دوجانبه, رویکرد چند جانبه

روابط سیاسی اروپا و آمریکا پس از دوره بوش

در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا هستند کشورهایی که روابط آنها با آمریکا در کمتر از یک دهه گذشته به‌ویژه پس از حوادث ۱۱ سپتامبر، دستخوش دگرگونی‌های اساسی شده است.‌

بخش عمده این تحولات که عموما جهت منفی داشته، با رویکرد دولت بوش پس از جنگ عراق رخ نموده و امروز با پایان یافتن دوره تصدی نئوکان‌ها بر کاخ سفید، این کشورهای اروپایی در صددند تا به روابط خود با واشنگتن سروشکلی تازه بدهند.

این بخش از مقاله به بررسی تلاش آنها برای تدوین راهبردهای جدید می‌پردازد.

این مواضع، اسلوونی را در جایگاه حمایت از سیاست‌هایی قرار می‌دهد که مشوق همکاری بوده و بارئوس سیاست‌های جهانی سازمان ملل متحد همخوانی دارد. اسلوونی همچنین به آینده بالکان غربی توجه بیشتر کرده در صدد خواهد بود تا در این منطقه نقش میانجی را ایفا کند. احتمال غالب می‌رود که از تقویت روابط ترکیه با اتحادیه اروپا نیز طرفداری کند.

اسلوونی از میان داشتن روابط مستقل دوجانبه با آمریکا یا برقراری رابطه با آمریکا از طریق اتحادیه اروپا، راه منطقی و واقعی را انتخاب می‌کند. در زمینه اقتصادی روابط مستقیم برقرار می‌کند و در مورد پاره‌ای مسائل خاص (مثل حق مالکیت یهودیان که تا قبل از جنگ جهانی دوم سابقه دارد) روابط دوجانبه را پی می‌گیرد.

در مسائل جهانی مثل انرژی، تغییرات آب و هوایی، و اقتصاد جهانی و مناسبات اقتصادی - تجاری اتحادیه اروپا با آمریکا، اولویت را به روابطی می‌دهد که از جایگاه اتحادیه اروپا برقرار شود.

در امنیت جهانی و مسائل سیاسی - امنیتی هم اسلوونی به وضوح طرفدار حل‌وفصل این امور در چارچوب ناتو است؛ در عین آن که همواره سیاست امنیتی و دفاعی مستقل و قدرتمند خاص اروپا را ارجح شمرده است. مشروط به آن که چنین سیاستی صرفا به معنای تقویت بنیادهای ناتو تمام نشده و بر تساوی همه اعضا مبتنی باشد.

● اسپانیا

روابط اسپانیا و ایالات متحده در سال‌های دولت بوش از سال ۲۰۰۱ تاکنون دستخوش تحولاتی شده است. در فاصله سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۴ با حمایت بی‌قید و شرطی که دولت آزنار از مبارزه بین‌المللی با تروریسم می‌کرد، روابط بسیار حسنه بود، اما همین حمایت دولت وقت اسپانیا از حمله به عراق در انتخابات سال ۲۰۰۴ اسپانیا دردسرساز شد. حزب سوسیالیست در برنامه انتخاباتی خود، خارج کردن سربازان اسپانیایی را از عراق گنجانده بود و پس از پیروزی حزب در انتخابات، خورخه زاپاترو نخست‌وزیر جدید، بلافاصله به سربازان مستقر در عراق فراخوان داده و آنان را به اسپانیا بازگرداند و این امر روابط اسپانیا با آمریکا را دچار انجماد می‌کرد که عالی‌ترین سطوح دولتی هم گرفتار آن شد.‌

با وصف این، اسپانیا و ایالات متحده روابط حسنه را در امور دفاعی، مبارزه با تروریسم، پلیس و همکاری‌های قضایی و نیز در چارچوب ناتو، حفظ کرده‌اند، اما در وادی اقتصاد، اوضاع شناوری برقرار است: اسپانیا در سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در آمریکا (با هشت میلیارد یورو) به بالاترین میزان دست یافت و شرکت‌های اسپانیایی توانستند به سرمایه‌های آمریکایی به ارزش ۲۲ میلیارد یورو دست یابند (که اسپانیا را در مقام چهارمین سرمایه‌گذار بزرگ پس از کانادا، انگلیس و هند قرار داد). اسپانیا سال گذشته ۸ میلیارد یورو هم دریافت کرد که ۲ درصد کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در آمریکا بود. افزون بر همه این‌ها، لازم به ذکر است که آمریکا به سرعت به کشوری تبدیل می‌شود که بیشترین تعداد اسپانیایی زبان‌ها را دارد.

اما در مسائلی چون تغییرات آب و هوایی، حقوق جدید بین‌الملل و نقش سازمان‌های بین‌المللی با وجود همکاری‌های جاری، اختلاف نظرهایی بین اسپانیا با اتحادیه اروپا و ایالات متحده موجود است.

زاپاترو نخست‌وزیر اسپانیا در نخستین نطق پس از آغاز دوره دوم کار خود، درخصوص سیاست خارجی به شرح دیدگاه‌هایش در قبال رویکرد جدید آمریکا به چند جانبه‌گرایی عملی، مخصوصا با عنایت به مبارزه با تغییرات آب و هوایی و حقوق بین‌الملل جدید پرداخت. زاپاترو تاکید کرد که دولت اسپانیا در جهت تشکیل هیاتی بین‌المللی برای لغو مجازات اعدام در دنیا اقدام خواهد کرد. از سویی، اسپانیا معتقد است که <اتحاد تمدن‌ها> مطابق طرحی که زاپاترو در سال ۲۰۰۵ به سازمان ملل متحد داد، راه مناسبی برای استقرار صلح و فائق آمدن بر خشونت‌هاست.

دولت اسپانیا در حال حاضر در صدد است تا روابط با آمریکا را از نو تقویت کرده و توسعه دهد. زاپاترو با نظر به این‌که اسپانیا در نیمه اول سال ۲۰۱۰ ریاست دوره‌ای اتحادیه اروپا را برعهده خواهد داشت، روابط با آمریکا را هم برای اسپانیا و هم برای اتحادیه اروپا <تکلیف اصلی> دوره ریاست کشورش در اتحادیه اروپا اعلام کرده است. دولت اسپانیا در همین چارچوب از مدتی قبل سرگرم تعریف و تهیه دستور کار روابط با دولت جدید آمریکاست.

روابط ایالات متحده و اسپانیا حالتی متقارن دارد. دولت اسپانیا درصدد است تا روابط فیمابین را دوباره به حالت موازنه درآورد، چرا که عقیده دارد که منافع حاصله از همکاری‌های سیاسی - نظامی کافی نیست. اسپانیا رویکرد چند جانبه را خصوصا در چارچوب اتحادیه اروپا بهتر و برتر می‌شمارد.

اسپانیا برای روابط دوجانبه در ظرف چهار سال آینده (دوره حکومت دولت جدید آمریکا) اهداف روشنی دارد: تحکیم پایه‌های سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی خود در آمریکا، بازنگری پیمان دفاعی با آمریکا با نظر به استفاده نظامیان آمریکا از پایگاه‌های اسپانیا و میدان دادن به دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا در خاک اسپانیا، تقویت همکاری‌ها در زمینه‌های آموزشی، پژوهشی و توسعه‌ای، و تحکیم مبانی همکاری در آمریکای لاتین.

● سوئد‌

در دوره بوش روابط سوئد و آمریکا فوق‌العاده عالی بود و دولتین یادشده بر سر خیلی از مسائل اتفاق‌نظر داشتند. اما جنگ عراق که به وقوع پیوست، این روابط تا حدودی دچار تنزل شد. سوئد عقیده داشت که حمله به عراق نقض آشکار حقوق بین‌الملل است. افکار عمومی سوئد هم به شدت با جنگ مخالف بود. سیاست آمریکا در خلیج گوانتانامو و خودداری آمریکا از امضای پیمان کیوتو و نیز مجازات اعدام از دیگر موارد اختلاف‌نظر دو دولت بود.‌

روابط دوجانبه و رویکردهای چندجانبه در دولت دوم بوش مورد توجه بسیار زیاد قرار گرفت. این حالت در سوئد نشانه تغییرات بزرگ تعبیر گردید. در پی برگزاری انتخابات ۲۰۰۶ در سوئد اقداماتی انجام گرفت که مناسبات با آمریکا تقویت و تحکیم شود. اعضای دولت سوئد سفرهای مکرر به آمریکا کردند و ساختمان جدید سفارت سوئد در پایتخت آمریکا دایر شد. این‌ها نشانه‌هایی دال بر روابطی تازه بود.

سوئد در سیاست‌های خود جای زیادی را برای همکاری‌های مربوط به آب و هوا و انرژی قائل است. در سال ۲۰۰۹ وقتی نوبت ریاست دوره‌ای اتحادیه اروپا به سوئد برسد مبارزه با تغییرات آب و هوایی یکی از رئوس فعالیت‌ها خواهد شد. به همین جهت پای‌بندی آمریکا به این مسئله در روابط آینده کشورهای دوسوی اقیانوس اطلس تاثیرات به سزا خواهد داشت. احتمال می‌رود که ایالات متحده موضع سازنده‌تری در پیمان‌های مربوط به تغییرات آب و هوایی بگیرد که از سوی سازمان ملل در دسامبر سال ۲۰۰۹ در کپنهاگ به امضا خواهد رسید.‌

همکاری‌های اقتصادی و تجاری کشورهای دوسوی اقیانوس اطلس در خلال ریاست دوره‌ای آلمان براتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۷ مورد توجه زیاد قرار گرفت، اما با آن که مبادلات تجاری بین سوئد و آمریکا در دو سال اخیر کمتر شده آمریکا همچنان شریک تجاری مهم سوئد است.

با بروز بحران در گرجستان لازم آمد که در نحوه مقابله با سیاست خارجی روسیه بازنگری شود. سوئد به صراحت از روسیه انتقاد کرد و <کارل بیلت> وزیر امورخارجه سوئد اظهارداشت: <راهی که روسیه در پیش گرفته به طور کلی به رویارویی آن کشور با جامعه بین‌المللی ختم خواهد شد.> موضع سوئد ادامه گفت‌وگو با روسیه است، ضمن آن که در محتوای گفت‌وگو به مرور زمان تغییراتی حاصل خواهد شد. از آمریکا هم انتظار می‌رود در این قضیه با هماهنگی اتحادیه اروپا قدم بردارد.

منبع: سایت اینترنتی گروه مطالعات سیاست‌های اروپایی

ترجمه: محمود فاضلی بیرجندی