ترومبوز سینوسی حرفی از جنس زمان

متاسفانه هر سال در ماه مبارک رمضان, بخش های مغز و اعصاب از خانم هایی پر می شود که برای به تاخیرانداختن زمان قاعدگی خود از قرص های ضدبارداری استفاده کرده و به یک اختلال مغزی به نام «ترومبوز سینوسی» دچار شده اند

متاسفانه هر سال در ماه مبارک رمضان، بخش‌های مغز و اعصاب از خانم‌هایی پر می‌شود که برای به تاخیرانداختن زمان قاعدگی خود از قرص‌های ضدبارداری استفاده کرده و به یک اختلال مغزی به نام «ترومبوز سینوسی» دچار شده‌اند...

معنی این سینوس با آن معنی که در ذهن مردم است، فرق می‌کند. منظور از این سینوس، ورید‌های مغز است که خون را از مغز خارج می‌کنند. وقتی چند سیاهرگ‌ مغز به‌هم می‌پیوندند، یک حفره یا سیاهرگ بزرگ‌تر تشکیل می‌‌شود که به آن «سینوس» می‌گویند و نباید آن را با سینوس‌‌های بینی اشتباه گرفت. از آنجا که مغز درون جمجمه استخوانی است، محدودیت حجمی‌‌ دارد. خون ورودی به مغز با مقدار خون در حال تخلیه از آن باید در تعادل باشد، در غیر این صورت فشار داخل مغز به شدت بالا می‌رود و باعث اختلال تخلیه خون از مغز و در نتیجه برهم‌خوردن تعادل مقدار خون ورودی و خروجی مغز خواهد شد. این به‌هم خوردن تعادل باعث تورم بافت مغز می‌شود.

ترومبوزسینوسی در گذشته هم وجود داشته اما تا چندی پیش، با بیماری‌هایی مانند سکته مغزی، تومور مغزی و صرع اشتباه می‌شد اما امروزه با توجه به روش‌های تشخیصی بسیار دقیق مانند ام.‌آر.آی و ام.‌آر.ونوگرافی، این بیماری را به‌راحتی تشخیص می‌دهیم.

بروز این اختلال به یک عامل خاص (مصرف قرص)مربوط نمی‌شود، بلکه مجموعه‌ای از عوامل باعث بروز آن می‌شوند. اگر تمام شرایط لازم برای بروز بیماری در کنار هم وجود داشته باشد، این بیماری به وجود می‌آید. یکی از این عوامل، میزان قدرت و سرعت انعقاد خون در افراد است. در برخی افراد، سرعت انعقاد خون به‌قدری زیاد است که خود نوعی بیماری محسوب می‌شود. کمبود یا افزایش بعضی از فاکتور‌های خون یا بعضی از بیماری‌‌ها می‌تواند باعث افزایش سرعت انعقاد خون شود.

عامل دوم، جنسیت است. ترومبوز سینوسی، در خانم‌‌ها بیشتر از آقایان دیده می‌شود که شاید مربوط به نوع هورمون‌های زنانه باشد. عامل بعدی اضافه‌وزن است. این بیماری در افراد چاق به‌خصوص خانم‌های چاق بیشتر دیده می‌شود. از دیگر عوامل ایجادکننده بیماری، میزان آب موجود در بدن و خون است. هرچه مقدار آب موجود در خون بیشتر باشد، خون رقیق‌تر و احتمال بروز این بیماری کمتر می‌شود. در شرایطی که فرد کمتر آب می‌نوشد یا در جریان فعالیت زیاد عرق می‌کند، غلظت خون بیشتر می‌شود و این افزایش غلظت، احتمال ایجاد لخته در سینوس‌های مغزی را افزایش می‌دهد. مصرف برخی داروها نیز در بروز این بیماری موثر است. بسیاری از دارو‌‌ها به دلایل مشخص یا غیرمشخص باعث افزایش سرعت انعقاد خون می‌شوند. یکی از مهم‌ترین این دارو‌‌ها قرص‌های ضدبارداری است که خانم‌‌ها استفاده می‌کنند.

این قرص‌‌ها معمولا به‌تنهایی باعث بروز این اختلال نمی‌شوند اما وقتی چند عامل دیگر نیز در کنار آنها وجود داشته باشد، می‌تواند لخته در سینوس‌های مغزی ایجاد کند. مثلا این بیماری در تابستان‌‌ها بیشتر دیده می‌شود چون هوای گرم تعریق و میزان از دست رفتن آب بدن را افزایش می‌دهد. از دیگر زمان‌هایی که این بیماری بیشتر بروز می‌کند، ماه رمضان است چون بعضی از خانم‌‌ها برای انجام فرایض در تمام این ماه و به تعویق‌افتادن عادت ماهانه از قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌کنند. از طرف دیگر به دلیل روزه‌داری، آب بدن آنها کم می‌شود و کلکسیون کاملی از شرایط به نفع بروز بیماری مهیا می‌شود. به نظر می‌رسد مصرف نامنظم قرص‌های بارداری تاثیر بیشتری در بروز این بیماری دارد. بدن خانم‌هایی که هر ماه برای جلوگیری از بارداری از این قرص‌ها استفاده می‌کنند، با این قرص‌ها سازگار است اما خانمی که مدت کوتاهی این قرص‌ها را مصرف می‌کند، بیشتر احتمال دارد به این بیماری مبتلا شود. به‌خصوص امسال که پیش‌بینی می‌شود ماه رمضان گرمی ‌‌را پیش‌رو داشته باشیم و ساعت‌های روزه‌داری نیز طولانی است، احتمال خطر بیشتر است.

مهم‌ترین علامت پس از بروز لخته خون در سینوس‌‌ها، سردرد است که این سردرد می‌تواند درجات مختلفی از خفیف تا شدید داشته باشد. بعضی از بیماران علاوه بر سردرد، دچار تشنج می‌شوند یا ممکن است در قسمتی از بدنشان احساس ضعف کنند. البته متخصص مغز و اعصاب این بیماری را به‌راحتی تشخیص می‌دهد اما نکته مهم، جلوگیری از بروز این بیماری در جمعیت خانم‌‌ها با یک اطلاع‌رسانی درست و همه‌جانبه است.

دکتر بابک زمانی

استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران