پیام نوبل در هزاره سوم

آلفرد نوبل در وصیتنامه خود گفته بود جایزه صلح نوبل باید هر سال به کسی اعطا شود که بهترین یا بیشترین کوشش را در راه برادری ملت ها یا انحلا ل و کاهش ارتش ها و یا تشکیل و ترغیب کنفرانس های صلح انجام داده باشد وصیت بنیانگذار جوایز نوبل از ابتدای قرن بیستم یعنی سال ۱۹۰۱ عملی شد

آلفرد نوبل در وصیتنامه خود گفته بود: <جایزه صلح نوبل باید هر سال به کسی اعطا شود که بهترین یا بیشترین کوشش را در راه برادری ملت‌ها یا انحلا‌ل و کاهش ارتش‌ها و یا تشکیل و ترغیب کنفرانس‌های صلح انجام داده باشد.> وصیت بنیانگذار جوایز نوبل از ابتدای قرن بیستم یعنی سال ۱۹۰۱ عملی شد.

ژان هانری دونان سوئیسی و فردریک باسه فرانسوی نخستین کسانی بودند که به ترتیب به دلیل <بنیانگذاری صلیب سرخ و کنوانسیون ژنو> و <بنیانگذاری انجمن میانجیگری بین‌الملل> موفق شدند نام خود را در صدر برندگان نوبل در سال ۱۹۰۱ بنشانند. نوبل صلح در گذر زمان به افراد و حتی سازمان‌های متعددی اعطا شد. ماهیت سیاسی این جایزه باعث شد تا هیات داوران اعطاکننده آن در برهه‌های زمانی مختلف چهره‌های سیاسی، مدافعان حقوق بشر و سازمان‌های متعددی را حائز شرایط لا‌زم تشخیص دهند. در این میان گاه وجهه سیاسی این جایزه چنان پررنگ می‌شد که مردانی چون یاسر عرفات را در کنار شیمون پرز و اسحاق رابین صهیونیست نشانده و به عنوان برنده نوبل صلح معرفی می‌کرد و گاه جایزه را روانه سازمان‌هایی چون پزشکان بدون مرز، نیروهای صلح‌بان سازمان ملل، عفو بین‌الملل و... می‌کرد. ترکیب ناهمگون برندگان نوبل صلح؛ از ماندلا‌ گرفته تا سادات و بگین باعث شده است تا قضاوت در مورد اعتبار و ارزش این جایزه کار ساده‌ای نباشد.

رویکرد سیاسی به اعطای این جایزه اما در سال‌های اخیر کم‌رنگ‌تر شده است تا حدی که ۴ برنده اخیر نوبل صلح را نه فعالا‌ن سیاسی شکل‌ می‌دهند و نه چهره‌ها یا سازمان‌هایی که بتوان در پس پرده آنها رنگ و بویی از سیاست یافت. این تغییر رویکرد به باور برخی کارشناسان ناشی از تغییر نگاه ماهوی به مفهوم <صلح> است. اگر پیش از این <صلح> همان گونه که در وصیتنامه آلفرد نوبل آمده در فقدان جنگ و برقراری آتش‌بس و نابودی ارتش‌ها تعریف می‌شد، امروزه بسیاری معتقدند که تحقق صلح بیش از آنکه در خلع سلا‌ح جهانی نهفته باشد در فراهم آوردن زمینه انسانی برای ارتقای سطح حیات بشر و زدودن ریشه‌های منتهی به خشونت در جوامع جست‌وجو می‌شود. این تغییر نگاه به صلح باعث شده تا برندگان صلح نوبل هم متاثر از آن با رویکردی متفاوت برگزیده شوند.

وانگاری ماتای از جنبش کمربند سبز در آفریقا که با تشویق زنان کنیایی به حفاظت محیط زیست و امرار معاش از طریق درختکاری جایزه سال ۲۰۰۴ را دریافت کرد، نخستین نمونه از این تغییر رویکرد بود. به‌دنبال ماتای، محمد البرادعی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سال ۲۰۰۵ به دلیل فعالیت‌های انساندوستانه در ترویج استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و کاهش مصارف نظامی آن، این جایزه را مشترکا از آن خود کردند. محمد یونس بنگلا‌دشی، بانکدار و اقتصاددانی که خالق و مخترع <وام خرد> به بیکاران و تاجران فقیر بود بانک <گرامین> را با همین هدف تاسیس کرد. وی به همین دلیل در سال ۲۰۰۶ جایزه یک میلیون دلا‌ری نوبل را تصاحب کرد. ‌ آخرین برنده نوبل صلح، ال‌گور، معاون رئیس‌جمهوری سابق آمریکاست. ال‌گور با پایان دوران سیاست‌ورزی خود، زمانی که در رقابت با بوش با رای دادگاه عالی <شکست‌خورده> اعلا‌م شد، تمام توان خود را صرف مبارزه برای حفظ محیط زیست کرد. ال‌گور که دغدغه‌های زیست‌محیطی‌اش طی ۳۰ سال حضور در صحنه سیاست آمریکا (کنگره، سنا و بالا‌خره معاون ریاست‌جمهوری) همواره آشکار بود، پس از ۷ سال فعالیت خود توانست توجه جهانیان را به معضل گرمایش محیط زیست و اثرات مخرب آن جلب کند.

ال‌گور از هر اسبابی برای این هدف بهره گرفت و جالب اینجاست که مشاهده سیاستمداری با دغدغه‌های زیست‌محیطی چنان برای مردم جذاب بود که او پیش از نوبل صلح، جوایز امی و اسکار را برای شبکه تلویزیونی کابلی و مستند <حقیقت ناخوشایند> از آن خود کرده بود. ‌ اعطای جایزه به ال‌گور و هیات بین‌دولتی تغییرات اقلیمی سازمان ملل در واقع تداوم همان روندی است که صلح را در فرصت‌های برابر و عادلا‌نه، زدودن فقر و بی‌‌سوادی و ارتقای سطح زندگی انسانی می‌داند تا خلع‌سلا‌ح. در چنین بستری مردمان عادی هستند که صلح را محقق می‌سازند نه سیاستمداران. رها کردن صلح از بند تصمیم‌های خلق‌الساعه و منفعت‌جویانه سیاستمداران و پیوند آن با فعالا‌ن انسان‌دوست، شاید بزرگ‌ترین خدمتی است که داوران این جایزه در سال‌های اخیر انجام داده‌اند. صلح در بستر جامعه‌ای انسانی، سالم و برابر قابل تحقق است؛ جامعه‌ای که انسان‌ها و مردمان عادی آن را می‌سازند، نه سیاستمداران؛ این پیامی است که آلفرد نوبل در هزاره سوم به شهروندان کره خاکی می‌دهد.