۴ سال کتاب به روایت آمار

کتاب به عنوان یکی از مهم ترین کالاهای فرهنگی در هر جامعه ای مطرح می شود به طوری که یکی از معیارهای توسعه یافتگی کشورها, سرانه مطالعه و میزان کتاب های منتشرشده است در کشور ما نیز روند انتشار کتاب بخصوص در سال های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی رشد محسوسی داشته است

کتاب به عنوان یکی از مهم‌ترین کالاهای فرهنگی در هر جامعه‌ای مطرح می‌شود. به‌طوری که یکی از معیارهای توسعه‌یافتگی کشورها، سرانه مطالعه و میزان کتاب‌های منتشرشده است. در کشور ما نیز روند انتشار کتاب بخصوص در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی رشد محسوسی داشته است.

اگر بخواهیم کارنامه کتاب را در چهار سال گذشته مرور کنیم، باید بگوییم شتاب انتشار کتاب در دولت دهم تا سال ۹۱ روندی رو به رشد داشته است. اما از آن مقطع به بعد به دلیل مشکلاتی همچون تحریم ها، نبود ثبات اقتصادی، افزایش تورم، گرانی کاغذ و هزینه های مربوط به چاپ و نیز خروج خرید کتاب از اولویت های مردم به دلیل تنگناهای اقتصادی، انتشار کتاب روالی کندتر پیدا کرد.

تحلیلگران بارها نسبت به گرانی کتاب، کاهش شمارگان و نیز حذف تدریجی کتاب از سبد خانوار هشدار داده اند. اما چیزی که در این گزارش مد نظر است، نگاهی آماری به انتشار کتاب از ابتدای سال ۸۸ تا انتهای سال ۹۱ است که در این مسیر از آمار رسمی موسسه خانه کتاب کمک گرفته شده است.

از ابتدای سال ۸۸ تا انتهای ۹۱ در مجموع ۲۵۸ هزار و ۴۲۰ عنوان کتاب در همه موضوعات منتشر شده است. از این تعداد، ۶۰ هزار و ۷۵۹ عنوان کتاب در سال ۸۸ و ۶۵ هزار و ۸۶ عنوان کتاب در سال بعد از آن منتشر شده است. همچنین در سال ۹۰، تعداد ۶۸ هزار و ۶۵۳ عنوان کتاب منتشر شده و از آن به بعد ـ همان طور که اشاره شد ـ عناوین منتشر شده رو به سرازیری رفت، به طوری که در سال ۹۱ تعداد ۶۳ هزار و ۹۲۲ عنوان کتاب منتشر شده است.

● سال ۸۸ کتاب های کمک آموزشی

کتاب های سال ۸۸ در شمارگان کل ۲۰۵ میلیون و ۸۸۳ هزار و ۶۳۹ کتاب در مجموع ۴۰ میلیون و ۵۷۵ هزار و ۷۵۹ (هزار در صفحه) منتشر شده است. از این تعداد، ۱۲ هزار و ۵۶۵ عنوان کتاب ترجمه و ۴۸ هزار و ۱۹۴ عنوان کتاب های تألیفی بوده اند.

در تقسیم بندی دیگری در این سال، ۱۳ هزار و ۸۸۸ عنوان کتاب منتشر شده متعلق به ناشران شهرستانی و ۴۶ هزار و ۸۷۱ عنوان به ناشران تهرانی تعلق داشته است. ۲۸ هزار و ۸۷۲ عنوان این کتاب ها چاپ اولی و ۳۱ هزار و ۸۸۷ عنوان آن تجدید چاپ بوده است.

بر اساس رده بندی دیویی در سال ۱۳۸۸، به ترتیب موضوعات کمک آموزشی، دین، علوم عملی و ادبیات بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است. کتاب های کمک آموزشی با ۹۳۵۲عنوان در آن سال رکورددار بود.

● سال ۸۹ کاهش شمارگان کل

در سال ۸۹، کتاب ها در شمارگان کل ۲۰۰ میلیون و ۳۴ هزار و ۹۴۶ کتاب منتشر شده است که نشان می دهد گرچه تعداد عناوین این سال در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن افزایش یافته، اما از نظر شمارگان کل با کاهش مواجه شده است. این کتاب ها در ۴۰ میلیون و ۴۹۸ هزار و ۳۶۶ (هزار در صفحه) انتشار یافتند.

۱۳ هزار و ۳۷۴ عنوان کتاب ترجمه و ۵۱ هزار و ۷۱۲ عنوان کتاب تألیفی نشان از افزایش کتاب های تألیفی در مقایسه با قبل دارد. ۱۵ هزار و ۹۳۸ عنوان را ناشران شهرستانی و ۴۹ هزار و ۱۴۸ عنوان را ناشران تهرانی منتشر کرده اند که باز هم بر تمرکز انتشار کتاب در پایتخت دلالت می کند.

همچنین آمارهای این سال نشان می دهد ۳۳ هزار و ۹۱ عنوان از کتاب های منتشر شده چاپ اولی و ۳۱ هزار و ۹۹۵ عنوان کتاب های تجدید چاپی هستند. در این سال، حوزه دین از سایر موضوعات سبقت گرفته و با ۱۰ هزار و ۳۹۲ عنوان پیشتاز است. بعد از آن بیشترین کتاب ها به موضوعات علوم عملی، ادبیات و کمک آموزشی اختصاص دارند.

● سال ۹۰ نازک شدن کتاب ها

اما آمارها در سال ۹۰ که آغاز دهه ای جدید است، رشد محسوسی را حکایت می کند. در این سال کتاب ها در شمارگان کل ۲۰۳ میلیون و ۴۷۵ هزار و ۶۴۸ عنوان در ۴۰ میلیون و ۸۷۹ هزار و ۵۷۵ (هزار در صفحه) منتشر شد که نشان می دهد تعداد عناوین انگار هر چقدر رشد می کند، تعداد صفحات کل ثابت است و این عملا یعنی از قطر کتاب ها کاسته می شود. کتاب های این سال ۱۴ هزار و ۲۱۱ عنوان ترجمه و ۵۴ هزار و ۴۴۲ عنوان تألیف بوده است که باز هم حکایت از رشد کتاب های تألیفی دارد. آمار ۱۷ هزار و ۴۴۹ عنوان کتاب ناشران شهرستانی در مقایسه با ۵۱ هزار و ۲۰۴ کتاب ناشران تهرانی، همچنان گویای مهجور بودن ناشران شهرستانی است.

در این سال، ۳۵ هزار و ۲۸ عنوان کتاب چاپ اول و ۳۳ هزار و ۶۲۵ عنوان تجدید چاپی بوده است. یکی از مهم ترین اتفاقات این سال، افزایش کتاب های کودک و نوجوان است که برای نخستین بار موضوع کودک و نوجوان در میان سه موضوع برتر کتاب های منتشر شده می رسد. در این سال نیز مانند سال قبل از آن، موضوع دین با ۱۱ هزار و ۳۶۵ عنوان اول است و بعد از آن علوم عملی جایگاه دوم را در اختیار دارد.

● سال ۹۱ کتاب های کودک و نوجوان

در سال ۹۱ همچنان که گفته شد، به دلیل برخی مشکلات روند رو به رشد انتشار کتاب به حالت نزولی درآمد. در این سال، کتاب ها در شمارگان کل ۱۶۶ میلیون و ۶۲ هزار و ۷۶۲ عنوان و ۳۳ میلیون و ۲۰۶ هزار و ۷۶۲ (هزار در صفحه) منتشر شد. ۱۲ هزار و ۹۶۸ عنوان ترجمه و ۵۰ هزار و ۹۵۴ عنوان تالیفی نشان دهنده توجه به انتشار کتاب های تألیفی از سوی ناشران دارد. همچنین ۱۵ هزار و ۲۳۳ عنوان در سال گذشته متعلق به ناشران شهرستانی و ۴۸ هزار و ۶۸۹ عنوان متعلق به ناشران تهرانی است. در سال ۹۱، تعداد ۳۴ هزار و ۱۹۶ عنوان را کتاب های چاپ اول و ۲۹ هزار و ۷۲۶ عنوان را کتاب های تجدید چاپی شامل می شود. در این سال، موضوع کودک و نوجوان در ادامه سیر صعودی خود به رتبه دوم رفت و علوم عملی و دین نیز رتبه های اول و سوم را کسب کردند.

● احتمال کاهش عناوین کتاب در امسال

حالا اگر بخواهیم نگاهی هم به آمار کتاب های منتشر شده از ابتدای امسال تا بیست و ششم مرداد ـ که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی جدید در محل کارش حضور یافت و کارش را شروع کرد ـ داشته باشیم، باید بگوییم در این بازه ۲۰ هزار و ۲۹۳ عنوان کتاب منتشر شده است. دین، علوم عملی و ادبیات در این بازه موفق شده اند با بیش از ۳۰۰۰ عنوان به ترتیب در جایگاه های اول تا سوم قرار بگیرند.

● روند نزولی شمارگان کتاب های ادبیات

خوب است حالا نگاهی هم به موضوع کتاب های ادبیات داشته باشیم؛ موضوعی که همواره جزو موضوعات برتر در جدول کتاب های منتشر شده قرار دارد. تعداد کتاب های ادبیات به ترتیب در سال های ۸۸ تا ۹۱، ۷۵۹۰، ۷۶۶۴ و ۷۶۶۵ عنوان و نیز ۷۸۹۷ عنوان بوده اند. از اول فروردین تا بیست و ششم مرداد ۹۲ نیز تعداد ۳۰۰۱ عنوان کتاب ادبیات منتشر شده است.

سال ۸۸ ، کتاب های ادبیات در شمارگان متوسط ۲۴۶۱ نسخه، سال ۸۹ در شمارگان متوسط ۲۰۷۶ نسخه، سال ۹۱ متوسط ۲۰۱۳نسخه و سال ۹۱ در شمارگان متوسط هزار و ۱۷۱۴ نسخه منتشر شده است. این اعداد بخوبی گویاست که هر سال متوسط شمارگان کتاب های حوزه ادبیات کاهش یافته و این درست همان نکته ای است که بسیاری از فعالان عرصه نشر، مولفان و کارشناسان نسبت به آن هشدار می دهند. جالب این که در تقریبا پنج ماهه نخست امسال این رقم به ۱۶۰۵ نسخه نیز می رسد و امید می رود تصمیم جدی تری برای این موضوع اتخاذ شود.

حال باید منتظر ماند و دید دولت یازدهم که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خود را شناخته است، در ادامه با انتصاب مدیران خود چه آماری را برای کتاب، این یار مهربان و این کالای فرهنگی برجای می گذارد. البته نباید فراموش کرد این آمار هرگز گویای محتوای کتاب های منتشر شده نبوده و فقط ارقامی است که می تواند چشم اندازی از حیث کمیت را ترسیم کند. حال نگاه کیفی، مقوله ای است که کارشناسان باید درباره آن اظهار نظر کنند.

سجاد روشنی