ناگفته هایی از پرونده اشغال و فتح خرمشهر

در گفت وگو با سردار سرتیپ پاسدار فتح ا جعفری, رییس سازمان حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس سپاه, همزمان با سالروز آزادسازی خرمشهر به بررسی چگونگی اشغال و آزادسازی این شهر مهم و استراتژیك می پردازیم

▪ گفت‌وگو با سردار جعفری رییس سازمان حفظ آثار ونشر ارزشهای دفاع مقدس سپاه

درباره جنگ ۸ ساله تاكنون حرف‌های فراوانی از سوی فرماندهان نظامی بیان شده است، اما در شرایط حاضر حاشیه‌های این دفاع مقدس از جهات مختلف بیشتر به نسل جدید جذاب است، كما اینكه می‌بینیم كه هنرمندان و فیلمسازان عرصه دفاع مقدس نیز عمده كارهای هنری خود را با برداشت‌های متفاوتی از حاشیه‌های جذاب جنگ می‌سازند.

اما این پایان كار نیست بلكه این جنگ ۸ساله دارای حاشیه‌های جذابی است كه هنوز از سوی فرماندهان، رزمندگان و آنهایی كه در جنگ حضور داشته‌اند بازگو نشده است. شاید هم گوش شنوایی برای عنوان كردن این حاشیه‌ها پیدا نشده است.

در گفت‌وگو با سردار سرتیپ پاسدار فتح‌ا... جعفری،‌ رییس سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس سپاه، همزمان با سالروز آزادسازی خرمشهر به بررسی چگونگی اشغال و آزادسازی این شهر مهم و استراتژیك می‌پردازیم.

وی در این گفت‌وگو ضمن بیان ناگفته‌هایی از ۸سال دفاع مقدس و فتح خرمشهر، اهمیت اقتصادی این شهر را مورد اشاره قرار می‌دهد.

اعدام و هلاكت ۵فرمانده ارشد ارتش عراق از سوی صدام از جمله ناگفته‌هایی است كه فرمانده لشكر ۳۰ زرهی سپاه در زمان جنگ مطرح می‌كند.

وی تحصیل كرده در رشته زبان‌های خارجی است.

گفت‌وگو با سردار جعفری كه شامل دو بخش بررسی اعدام صدام و چگونگی اشغال و فتح خرمشهر است را در ادامه بخوانید:

وقتی نامی از خرمشهر به میان می‌آید، همه به یاد جنگ، درگیری، اشغال، محاصره و آزادسازی می‌افتند ولی مساله خرمشهر،‌ از جهات مختلف قابل بررسی و بحث است، لطفا ضمن یك بازخوانی تاریخی از روند آزادسازی خرمشهر، درباره آسیب‌های اقتصادی اشغال این مركز مهم اقتصادی نیز توضیحاتی بدهید.

درباره خرمشهر و آزادسازی آن تاكنون مطالب بی‌شماری از سوی فرماندهان جنگ مطرح شده است. اما من ترجیح می‌دهم ضمن بازگویی این مطالب، اشغال و فتح خرمشهر را از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار دهم.

آنهایی كه قبل از شروع جنگ در خرمشهر بودند، به خوبی می‌دانند كه بزرگ‌ترین بندر و وسیع‌ترین قطب اقتصادی ما در خرمشهر بود.

خرمشهر در آن زمان مجموعه‌ای از بندر، اسكله و انبارهایی بود كه كشتی‌ها در آنجا لنگر می‌انداختند و كالا‌های مختلف را پیاده و به خارج از اسكله حمل می‌كردند و از آنجا كالاها به انبار‌های مختلف منتقل می‌شد و از آنجا نیز با قطار هدایت می‌شد به مركز ایران.

اهمیت خرمشهر نیز به لحاظ موقعیت جغرافیایی آن و نزدیك بودن به راه‌های ارتباطی مهم و همجواری با رودخانه اروند كنار و... بود.

خرمشهر به لحاظ جغرافیایی ۷۵ كیلومتر با خلیج فارس فاصله داشت و با وجود آبراه بزرگ اروند در حاشیه‌های این رود بزرگ و شهر خرمشهر به وسعت بسیار زیادی نخلستان وجود داشت.

در نزدیكی ایران، حتی عراق هم از این نخلستان‌ها بی‌بهره نبود و به عنوان یكی از بزرگ‌ترین تولیدكنندگان و صادركنندگان خرما مطرح بود.

بنابراین حاشیه رودخانه اروند به همراه پالایشگاه‌ نفت آبادان، پتروشیمی،‌ اسكله خرمشهر و آبادان نقاط با اهمیتی برای عراق بود.

از طرفی در خود عراق نیز شهر بصره، جزیره ام‌الرساس و جزایر جنوب رودخانه، شهر فاو و قشله و ام‌القصر در نزدیك خرمشهر قرار داشت كه آنها نیز از آسیب‌های جنگ ۸ ساله بی‌نصیب نماندند.

▪ سردار، به نظر می‌رسد، قبل از پرداختن به جزئیات اشغال و فتح خرمشهر بهتر است، اشاره‌ای داشته باشید به عامل اصلی جنگ و اشغال خرمشهر و اینكه اساسا صدام كه بود و چگونه به وجود آمد؟

ـ به سوال خوبی اشاره كردید.مقام معظم رهبری در دیدار هنرمندان فرمودند كه به این اشاره كنیم كه صدام كه بود و ریشه‌های آن بررسی شود. این سخن ارزشمند و بسیار مهمی بود. ما باید بررسی كنیم كه میشل عفلق كه بود؟ خیلی‌ها نمی‌دانند كه صدام حسین اساسا چگونه به وجود آمد. زمانی جنگ‌های صلیبی علیه كشورهای اسلامی آغاز شد و طی آن با اسب و شمشیر و صلیب به مسلمانان حمله كردند.

بنابراین غربی‌ها دیدند كه دوره جنگ‌های صلیبی گذشته است، آمدند میشل عفلق را مطرح كردند كه به عنوان یك جریان جدید حزب بعث را تشكیل دهد. میشل غفلق و حزب بعث نیز ادامه حركت صلیبی‌ها بود و غرب به همراه موساد و سازمان جاسوسی انگلیس این جریان را مطرح كردند.

البته وارد نمودن صدام به عرصه سیاست كار چندان ساده‌ای نبود. بلكه وی را به قاهره بردند تا در رشته حقوق درس بخواند.

صدام عامل صهیونیست‌ها بود. این مساله بسیار مهمی است و زمانی تاریخ این را خواهد گفت.

▪ از ‌نظر شما غرب چرا فرد جدیدی همچون صدام را برای اداره عراق تربیت كرد و در این ارتباط از خود عبدالكریم قاسم استفاده نكرد؟

ـ عبدالكریم قاسم رییس‌جمهور عراق، حكومتش براساس حزب كمونیست بود و از اساس وابسته به شرق.

▪ حكومت عبدالكریم قاسم در چه سالی تشكیل شد؟

ـ سال ۱۹۵۹ حكومت وی تشكیل شد.

▪ یعنی عبدالكریم قاسم حزب كمونیست را در عراق تاسیس كرد؟

ـ البته این موضوع مورد بحث ما نیست، بلكه نكته این جا است كه حزب كمونیست اساسا حزبی شرقی بود و غرب از وجود یك‌حزب شرقی در عراق رضایتی نداشت.

اما میشل عفلق موسس حزب بعث بود، یعنی موجبات وابستگی سیاسی عراق به غرب را فراهم آورد. بنابراین به رغم آنكه شرق بخشی از تجهیزات عراق و دولت صدام را تامین می‌كرد، ولی در عمل صدام و دولتش وابسته به غرب بود.

البته مصری‌ها هم در اداره عراق نقش داشته و صدام هم به نوعی به آنها وابسته بود. چشمداشت غرب و مصری‌ها نسبت به عراق نیز طبیعی بود، چرا كه عراق بعد از عربستان بزرگ‌ترین منابع نفتی جهان را در اختیار داشته و دارد.

به هر حال صدام در حزب بعث قدرت گرفت و در سال ۱۳۵۸ در یك كودتای بدون خون‌ریزی حسن‌البكر را كنار زد و بعد هم برنامه حمله به انقلاب نوپای اسلامی ایران را با زیر پا گذاشتن قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر آغاز كرد.

برگردیم به جنگ و نحوه حمله صدام به شهر مهم و استراتژیك خرمشهر.

خب- به صدام قدرت دادند، صدام به ایران حمله كرد و اولین‌كاری كه كرد، كشتی‌ها را زد.

خلیج‌فارس را بست، فرودگاه‌ها و شهرها را بمباران كرد، خرمشهر را اشغال كرد، نخلستان‌ها و پالایشگاه‌ها‌ را نابود كرد و مردم را نیز آواره كرد اما نكته‌ اینجا است كه صدام هرگز تصور نمی‌كرد كه مقابله‌ای از سوی ایران انجام شود و ما بتوانیم مجددا خرمشهر را پس بگیریم. بلكه تصور می‌كرد خوزستان را اشغال كرده و یك استان عربی در ایران تشكیل می‌دهد.

▪ عراق ظرف چه مدت توانست خرمشهر را اشغال نماید؟

ـ عراق ده روز پشت شلمچه خودش را برای اشغال خرمشهر آماده كرده بود و ۳۵ روز نیز جنگ كرد، تا خرمشهر را اشغال كند.

▪ اینكه صدام ادعا می‌كرد خرمشهر و خوزستان جزو عراق محسوب می‌شوند، چه سبقه تاریخی داشت؟

ـ این سیاست انگلیسی‌ها در مساله مرزها بود.اروند و خرمشهر همیشه متعلق به جمهوری اسلامی بوده و مرزی كه در قرارداد ۱۹۷۵ در الجزایر پذیرفته شد، ما این را بعد از انقلاب هم قبول داشتیم.صدام اولین كاری كه كرد آمد این قرارداد را زیر پا گذاشت و جنگ تحمیلی را آغاز كرد.

▪ غیر از وجود بندرگاه و نخلستان‌ها، خرمشهر چه اهمیت اقتصادی داشت؟

ـ انبار‌های خرمشهر مملو از قطعات هواپیما، خودرو‌، ماشین‌آلات مختلف، شیشه‌های مات و رنگی، مقدار زیادی چوب و... بود كه از نظر اقتصادی برای كل كشور حائز اهمیت بود.

انبار‌های خرمشهر دو قسمت بود یك قسمت در حاشیه عریض و بالای خانه‌های پیش‌ساخته و یك قسمت هم خود گمرك بود.

▪ عراق در جنگ تحمیلی چه زیان‌هایی را متحمل شد؟

ـ قبل از اینكه جنگ شروع شود ذخیره ارزی عراق قابل توجه بود و بعد از آن شما ببینید این ذخیره به كجا رسید. كشوری كه ۲۲میلیارد دلار از فرانسه تجهیزات نظامی بخرد. از انگلیس ۹میلیارد و از روسیه ۳۰میلیارد دلار تجهیزات خریداری كند. چیزی جز بدبختی برای مردمش به ارمغان نیاورده است و اندوخته‌ای هم برای كشور باقی نگذاشته است.

البته عراق پس از مقروض شدن به غرب به چین و فرانسه نیز متوسل شد.

پس از استمداد از غرب و اروپا، نیروهای نظامی خود را از ۱۷۵هزار به۳۰۰هزار، ۶۰۰هزار و به یك‌میلیون و ۳۰۰هزار نفر رساند. طبیعتا این نیروهای نظامی از شغل اصلی خودشان به اجبار وارد كار نظامی شده بودند و بسیاری از مشاغل مرتبط با اقتصاد طی جنگ ۸ ساله در عراق تعطیل شده بود و ركود سال‌ها بر اقتصاد این كشور سایه افكنده بود. عملا چرخه اقتصاد عراق در جنگ فلج و سرمایه‌های این كشور بر باد رفته بود.

نخلستان‌های ایران و عراق نیز طی جنگ نابود شد.

اعراب هم كه زندگی‌شان با ماهیگیری و خرمافروشی می‌چرخد، ۸ سال جنگ‌ را تحمل كردند و پس از آن جز ویرانی چیزی عایدشان نشد.

صدام از نظر اقتصادی هم به ما و هم به خودش لطمه زد.

▪ در لابه‌لای اظهاراتی كه درباره جنگ ۸ ساله مطرح می‌شود، از سناریویی سخن گفته می‌شود كه غرب و اسرائیل مشتركا برای نابودی كشورمان تنظیم كرده بودند...؟

ـ بله – اكنون خیلی چیزها اعتراف شده است. میخائیل رمضان كه بدل صدام بود، امروز بسیاری از توطئه‌ها علیه اسلام و ایران كه توسط دولت صدام انجام گرفته، را اعتراف كرده است. مسئول جاسوسی و استخبارات دولت بعثی عراق نیز خیلی از چیزها را اعتراف كرده است و آن اعترافات شامل این است كه اینها سناریویی چیده بودند برای نابودی مسلمانان و شیعیان و اساسا آغاز جنگ ۸ ساله نیز برای اجرای این سناریو بود.

برای صدام هم فرق نمی‌كرد كه ایرانی‌ها كشته بشوند، ‌یا عراقی‌ها و نابودی‌ هردوی اینها فرقی نداشت.

بدل صدام كه از طرف صدام هدایت می‌شد در اعترافات خود می‌گوید كه به صدام گفتم، تكلیف عراقی هایی كه در جنگ علیه ایران كشته می‌شوند، چه می‌شود؟ صدام در جواب گفت: برای ما مهم نیست كه در این جنگ مسلمانان كشته می‌شوند حال چه عراقی باشند یا ایرانی، بلكه برای ما دولت بعث مهم است.

▪ باز هم به جنگ خرمشهر باز می‌گردیم، آزادی خرمشهر چه اهمیتی داشت؟

ـ یكی از مسائل اساسی این بود كه خرمشهر یك قطب مهم سیاسی و اقتصادی بود و همان جایی بود كه دشمن دست گذاشته بود كه آنجا را حفظ كند.

بنابراین از لحاظ اقتصادی و سیاسی حائز اهمیت بوده است.

ما در جنگ این همه منطقه اشغال شده را آزاد كردیم اما خرمشهر همچنان در اشغال بود‌ و آزادسازی آن كاری بسی دشوار.

در مرحله سوم چیزی در حدود معادل ۵هزار كیلومتر مربع آزاد می‌شود.

اما یك نوار به طول ۳۵ كیلومتر در ۷ یا ۸ كیلومتر كه خرمشهر هم جزو آن است دست دشمن باقی ماند و ما هنوز پیروزی خود را تضمین شده نمی‌دیدیم.

▪ چه زمانی تلاش یا عملیات برای آزادسازی خرمشهر كلید خورد؟

ـ ۱۹-۲۰ اردیبهشت سال ۶۱ خرمشهر محاصره شد و ما تا شلمچه پیش رفتیم. همین باعث شد دشمن از دروازه‌های اهواز و سوسنگرد ریزش كند و به سرعت عقب‌نشینی كند تا جلوی بصره و چون بصره در تهدید قرار گرفت دیگر مساله خرمشهر بر ایشان مهم نبود. در محاصره آنقدر پیشروی ما قوی و سریع بود كه ما تا مرز بصره نیز پیش رفتیم و حد فاصل پاسگاه زید تا شلمچه آزاد شد و عقبه دشمن نیز تا حد ۱۲ كیلومتر بسته شد و در حالی كه ما در شلمچه بودیم، دشمن پشت رودخانه كارون حضور داشت، اما این حضور تضمین شده‌ای نبود و چون عقبه دشمن تحت نفوذ ما بود آنها نتوانستند دفاع خوبی داشته باشند.

▪ برای آزادسازی خرمشهر كدام نیرو، سیستم فرماندهی را به دست گرفته بود؟

ـ سیستم فرماندهی مشتركی در ارتش و سپاه برای فتح خرمشهر در نظر گرفته شده بود. قرارگاه كربلا، به عنوان قرارگاه مركزی عملیات بود كه سردار دكتر محسن رضایی و شهید صیاد شیرازی فرماندهی این قرارگاه را به صورت مشترك بر عهده داشتند. البته جهاد سازندگی هم به عنوان مهندسی جنگ در فتح خرمشهر حضور داشت. قرارگاه كربلا نیز سه قرارگاه عملیاتی ایجاد كرده بود كه شامل قرارگاه قدس بود در جبهه شمال كه از اهواز، حمیدیه‌ و سوسنگرد تا هویزه بتواند به دشمن حمله كند كه عمدتا به عنوان عقبه پشتیبانی در نظر گرفته شده بود. دو قرارگاه دیگر هم در منطقه بود كه یكی در منطقه هالوب تا دار خوین و یكی از جنوب دار خوین (انرژی اتمی) تا سلمانیه قرار داشت.

علیرضا باغانی

---