فلوشیپ اختلالات خواب

آنچه باید درباره اختلال خواب بدانید

یکی از مهم‌ترین پدیده‌هایی که طی دوره سالمندی تغییر می‌کند، خواب است و این تغییر در بسیاری از موارد، مشکل‌ساز است. ساختار خواب در سالمندان دچار تغییر می‌شود؛ طوری که معمولا شروع خواب به تاخیر می‌افتد و مراحل خواب عمیق نیز کاهش می‌یابد. دانستی‌هایی در مورد خواب و اختلالات آن در دوران سالمندی وجود دارد که بهتر است با آنها آشنا شوید...

افراد بزرگسال به‌طور متوسط به ۶ تا ۹ ساعت خواب شبانه نیاز دارند. فاز خواب یا زمان خواب رفتن و بیدارشدن به این صورت است که معمولا، افراد ساعت ۱۰ تا ۱۲ شب می‌خوابند و حدود ۶ تا ۸ صبح بیدار می‌شوند.

خواب از مراحل منظم و قابل پیش‌بینی تشکیل می‌شود. این مراحل سیکل خواب نام دارد. هر سیکل خواب از ۲ مرحله خواب بدون حرکات سریع چشم و خواب با حرکات سریع چشم تشکیل می‌شود.

مرحله ۱ خواب سبک، مرحله ۲ خواب بینابینی و مراحل ۳ و ۴ خواب عمیق نام دارد. پس از آن مرحله خواب رویا شروع می‌شود. از زمانی که برای خواب به بستر می‌رویم، تقریبا ۱۰ دقیقه طول می‌کشد تا به خواب برویم. هر سیکل خواب تقریبا ۹۰ دقیقه طول می‌کشد. این سیکل با تغییراتی در تمام طول شب تکرار می‌شود. خواب عمیق در آغاز خواب بیشتر است.

در دوران سالمندی، فاز خواب نیز زود شروع می‌شود؛ یعنی افراد پیر معمولا شب‌ها زودتر به خواب می‌روند و صبح‌ها زودتر از خواب بیدار می‌شوند. اگر شب‌ها خواب خوب نداشته باشیم، روز بعد احساس خستگی، خواب‌آلودگی و بی‌حوصلگی داریم. بعضی از بررسی‌ها نشان داده که حدود ۶۰ درصد افراد بالای ۶۰ سال دچار مشکل خواب هستند. هرچه سن بالاتر باشد، بیماری‌های خواب بیشتر است.

● الگوی خواب سالمندان یکسان نیست

الگوی خواب در افراد سالمند طبیعی با الگوی خواب افراد جوان فرق می‌کند. به خصوص سیکل خواب-بیداری ۲۴ ساعته در پیری تغییراتی می‌کند. در این افراد فاز خواب- بیداری زودتر شروع می‌شود. یعنی افراد پیر زودتر به خواب می‌روند و صبح‌ها زودتر از خواب بیدار می‌شوند. خواب شب به میزان قابل‌ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد.

از آنجا که افراد سالمند اغلب چرت‌های روزانه دارند، زمان کلی خواب آنها طی ۲۴ ساعت در مقایسه با افراد جوان تفاوت جدی ندارد. افراد سالمند اغلب چند بار طی شب از جمله ساعت‌های اولیه صبح بیدار می‌شوند. مراحل خواب عمیق در آنها کوتا‌ه‌تر و مراحل خواب سبک طولانی‌تر است.

در سالمندی زمان کلی خواب در ۲۴ساعت همان مقدار قبل باقی می‌ماند اما خواب شبانه کاهش می‌یابد و با خواب کوتاه روزانه جبران می‌شود. علت دقیق تغییرات خواب در افراد سالمند طبیعی روشن نیست، اما تغییرات فیزیولوژیک متعددی (مانند کاهش ترشح ملاتونین و هورمون رشد و افزایش ترشح کورتیزول) ممکن است باعث تغییرات ریتم خواب- بیداری شود. در نتیجه این تغییرات، زمان بیشتری طول می‌کشد تا افراد سالمند به خواب روند، در خواب شبانه بیشتر بیدار می‌شوند و خواب عمیق نیز کاهش می‌یابد.

● شایع‌ترین مشکلات خواب در سالمندان

اختلالات خواب در سالمندان، شایع‌تر و شدیدتر از جوانان است. بی‌خوابی و خواب‌آلودگی مفرط روزانه از شایع‌ترین شکایت‌های خواب در افراد سالمند هستند. بی‌خوابی از مشکلات شایع در پیری است. از دست دادن همسر، بازنشستگی، ترس از مرگ هنگام خواب، اضطراب و افسردگی از علل بی‌خوابی هستند. کاهش فعالیت جسمانی در سن پیری و تماس کمتر با نور خورشید نیز در بی‌خوابی موثر هستند.

▪ دردهای مزمن، سر درد، دیابت و بیماری‌های قلبی نیز از دیگر علت‌های بی‌خوابی هستند.

▪ آپنه خواب یا وقفه تنفسی هنگام خواب در سنین بالا شایع است.

▪ نشانگان پاهای بی‌قرار وحرکات متناوب اندام در خواب از شایع‌ترین مشکلات در پیری هستند.

▪ اختلالات خواب ثانویه به طیفی از بیماری‌های پزشکی عمومی‌ مانند بیماری ریه، بیماری قلبی، آرتریت و دیگر وضعیت‌های دردناک نیز شایع است.

▪ مشکلات روان‌پزشکی مانند افسردگی و اضطراب نیز از علت‌های مهم بیماری‌های خواب در دوره سالمندی است.

تهیه یک شرح حال و معاینه فیزیکی دقیق و به دنبال آن تست‌های آزمایشگاهی برای تشخیص اختلال خواب در سالمندی ضروری هستند. بسیاری از این اختلالات قابل درمان بوده و با درمان، کیفیت زندگی به نحو چشمگیری بهبود می‌یابد. علاوه بر درمان دارویی، رعایت بهداشت خواب و مشارکت در فعالیت‌های فیزیکی و ورزشی منظم و برنامه‌ریزی شده در درمان اختلالات خواب سالمندی اهمیت دارند.

رعایت بهداشت خواب در سالمندان برای درمان مشکلات خواب مفید است. فعالیت فیزیکی کافی و مناسب، مواجهه با نور خورشید در صبح‌ها، دوری از مصرف مواد محرک و سیگار بسیار مؤثرند.

دکتر میرفرهاد قلعه‌بندی

روان‌پزشک