سبدهای دولتی مصرف خانوار

به طور مسلم نظام های متفاوت سیاسی و اقتصادی براساس چارچوب جهان بینی و ایدئولوژی خویش, سیاست های متفاوتی را در حوزه های مختلف زندگی مردم وضع می کنند و زندگی روزانه را تحت تاثیر آن سیاست ها قرار می دهند

به طور مسلم نظام‌های متفاوت سیاسی و اقتصادی براساس چارچوب جهان‌بینی و ایدئولوژی خویش، سیاست‌های متفاوتی را در حوزه‌های مختلف زندگی مردم وضع می‌کنند و زندگی روزانه را تحت تاثیر آن سیاست‌ها قرار می‌دهند. به همین جهت، وضعیت خانواده و اقتصاد خانواده (درآمدها و هزینه‌ها و سبد غذایی خانوارها) در کشورهای دنیا متفاوت است. هر چند بخشی از این تفاوت به ریشه‌های تاریخی و فرهنگی و آداب و رسوم و سنن مردم آن‌کشورها بازمی‌گردد، ولی سیاست‌های نظام‌های سیاسی نقش عمده‌ای در این زمینه بازی می‌کنند. برای نمونه می‌توان وضعیت کرهء‌شمالی را به تصویر کشید که تا سال‌های بسیار، سبد خانوار، اسیر سیاست‌های اقتصاد بستهء دولتی بود.

پس از به قدرت رسیدن کیم ایل سونگ براساس ایده‌های استالینی، طرحی به نام «جاچ» ( Juche ) در کمیتهء مرکزی حزب کمونیست برای ادارهء کشور ارایه شد. هدف اساسی این طرح «خودکفایی اساسی» بود. بر اساس این طرح، تمام فعالیت‌های اقتصادی برای بیش از دو دهه در چارچوب فعالیت‌ها و طرح‌های دولتی متمرکز شد و عملا تمام فعالیت‌هایی که به نحوی نشانی از نظام سرمایه‌داری داشتند، از حیات اجتماعی و اقتصادی ساکنان کرهء‌شمالی حذف شد. براساس طرح «جاچ» هر گونه فعالیت اقتصادی و شغلی، جز در مراکز، کارخانه‌ها، ادارات و تاسیسات دولتی عملا لغو شد. به دنبال ممنوعیت هرگونه فعالیت خارج از چارچوب طرح‌هایی که اقتصاد متمرکز دولتی تعریف می‌کرد، طرحی به نام «سیستم توزیع عمومی ( PDS ) به نسبت‌‌های متفاوت در میان مردم شهر و روستا و به نسبت سختی کاری که انجام می‌دادند توزیع می‌شد. تمامی شهروندان از اداره، کارخانه یا محل کار خود حقوقی دریافت می‌کردند که براساس آن و نیز بر مبنای کوپنی که توزیع می‌شد مایحتاج غذایی خود را خریداری می‌کردند. براساس PDS کارگران مشاغل سخت روزانه ۹۰۰ گرم، مردم عادی ۷۰۰ گرم، بچه مدرسه‌‌ای‌ها ۶۰۰ گرم، کودکان ۴۰۰ تا ۳۰۰ گرم و بازنشسته‌ها روزانه ۳۰۰ گرم غلات و عمدتا برنج دریافت می‌کردند.

برای حدود سه دهه، توزیع گوشت در سبد خانوار تقریبا حذف شده و به حدود یک کیلو برای دو سه نوبت در سال رسیده بود. یکی از مناسبت‌هایی که گوشت توزیع می‌شد، سالگرد تولد کیم ایل سونگ بود. لبنیات از سبد خانوار تقریبا حذف بود و تمایل به مصرف گوشت و لبنیات نیازی شناخته می‌شد که از ماورای مرزها و از سوی امپریالیسم تشویق می‌شد. برای حدود سه دهه برنج، کلم، سس سویا و تربچه اصلی‌ترین غذای مردم کرهء شمالی بود که به صورت سهمیه‌بندی دولتی بر اساس PDS توزیع می‌شد. ماهی از بقیهء مواد غذایی بیش‌تر بود اما در سبد غذایی خانواده‌های کرهء‌شمالی حضور نداشت. نگهداری مرغ و خروس در فضای بیش‌تر از ۲۰۰۳۰ مترمربع ممنوع بود. توجه شهروندان به پرورش طیور در فضای بیش‌تر از این سبب می‌شد که انگیزهء آنان برای کار کردن در مراکز دولتی کاهش یابد.

برای حدود دو دهه از سیب تا ساک شهروندان همگی از سوی مراکز دولتی تامین می‌شد. دسترسی به برخی از اقلام بسیار لوکس از جمله یخچال فقط با توصیهء مقام‌های حزبی در ادارات و کارخانه‌ها امکان‌پذیر بود. تا همین اواخر برای داشتن یک دستگاه تلویزیون رنگی لازم بود رییس کارخانه و یا اداره پروندهء کاری فرد را بررسی و نظر موافق خود را اعلام کند.

تا اواخر دههء ۱۹۶۰ بازار در کرهء‌شمالی غیرقانونی بود و عملا کالایی وجود نداشت که برای خریداری در جایی عرضه شود. غیرقانونی بودن بازار و معاملات و مبادلهء پول به جز کرهء‌شمالی تا اواخر دههء ۶۰ فقط یک بار و آن هم در دوران تسلط خمرهای سرخ در کامبوج تجربه شده بود.

اما، در اواخر دههء ۶۰ کیم ایل سونگ به تدریج به این نتیجه رسید که سیاست‌های ضد بازار شکست خورده است و ضروری است مبادلات خصوصی به تدریج قانونی شود. به این ترتیب مراجع دولتی بدون این‌که برای گسترش بازار تلاش کنند، چشم خود را روی خرید و فروش آن هم در محلات پرت پیونگ یانگ یا به هنگام غروب می‌بستند. با بروز اولین آثار بحران و کمبود مواد غذایی برای اولین بار در سال ۱۹۷۳ با کاهش رشد اقتصادی اعلام شد: به لحاظ شرایط حساس بین‌المللی سهمیهء مواد غذایی براساس یک سهم در هر دو هفته کاهش می‌یابد و به ذخایر استراتژیک اضافه می‌شود. اوایل دههء ۸۰ همان سهمیه کاهش یافته، با ۱۰ درصد کاهش دیگر مواجه و اعلام شد به دلیل برگزاری فستیوال جوانان سهمیهء غذایی کم‌تر می‌شود. با کاهش تدریجی سهم مواد غذایی آثار قحطی در شهرها و روستاهای دوردست آشکار شد. در نیمهء اول دههء ۹۰ سهمیهء کارگرانی که مشاغل سختی داشتند به کم‌تر از روزانه ۵۰۰ گرم غله در روز کاهش یافت. در این میان سهم بازنشسته‌ها از ۳۰۰ گرم به ۲۲۰ گرم در روز کاهش یافت. اوایل دههء ۹۰ مرگ و میر بر اثر کمبود مواد غذایی و نیز بیماری‌های ناشی از سوء‌تغذیه تبدیل به امری عادی در سراسر کرهء شمالی شد.

از اوایل دههء ۹۰ رسانه‌های کرهء‌شمالی تبیلغ می‌کردند که براساس آخرین تحقیقات علمی خوردن سه وعده غذا در روز به لحاظ بهداشتی برای سلامتی ضرر دارد و شهروندان برای حفظ سلامتی حتما باید عادات غذایی خود را اصلاح کنند. با سقوط شوروی در ۱۹۹۱ و کاهش صدور میلیون‌ها تن کالا به کرهء‌شمالی و نیز کاهش کمک‌های ارزی این کشور به پیونگ یانگ ابعاد واقعی آن‌چه در تبلیغات دولتی شکوفایی اقتصادی نامیده می‌شد، آشکار شد و خانواده‌ها توانستند به طور واقعی وضعیت سبد هزینه‌های خود را با دیگر کشورها مقایسه کنند.