گلستان سرزمینی چهارفصل با قومیت های گوناگون

گلستان یکی از مناطق سرسبز و دیدنی در شمال ایران است که با حدود ۲۲۰۰۰ کیلومترمربع وسعت از شمال به جمهوری ترکمنستان, از غرب به استان مازندران و دریای خزر, از جنوب به استان سمنان و از شرق به استان خراسان شمالی محدود می شود

گلستان یکی از مناطق سرسبز و دیدنی در شمال ایران است که با حدود ۲۲۰۰۰ کیلومترمربع وسعت از شمال به جمهوری ترکمنستان، از غرب به استان مازندران و دریای خزر، از جنوب به استان سمنان و از شرق به استان خراسان شمالی محدود می شود. به نقل از سایت تبیان، سایت سازمان گردشگری استان گلستان، دانشنامه رشد، آفتاب پیام سرا و چند وبلاگ به معرفی استان گلستان می پردازیم.این استان به دلیل برخورداری از شرایط خاص و متنوع آب و هوایی، قدمت تاریخی، آثار بی شمار باستانی، برخورداری از مناظر بدیع و چشم انداز های طبیعی از جایگاه ویژه ای در صنعت گردشگری برخوردار است.

جای جای گلستان به ویژه مرکز آن (گرگان) به عنوان یکی از مراکز مهم تمدن ایران زمین با قدمت و سابقه تاریخی ۶۰۰۰ ساله مملو از برکت و نعمت خداوندی است. به نحوی که در هر فصلی از سال می توان چهارفصل را مشاهده کرد و این یکی از ویژگی های استثنایی و منحصر به فرد خطه سرسبز گلستان است.

این استان را می توان مهد قومیت های مختلف اعم از ترک، ترکمن، قزاق، بلوچ، فارس، سیستانی، مازندرانی و... دانست.آب و هوای استان گلستان نیمه مرطوب تا نیمه خشک است و از سمت غرب به شرق استان رطوبت هوا کاهش پیدا می کند و هوا خشک تر می شود. همچنین از شمال به جنوب استان نیز دمای هوا کاهش می یابد. سردترین ماه های سال دی و بهمن و گرمترین آن تیر و مرداد است. استان گلستان به دلیل تنوع جغرافیایی و قدمت تاریخی دارای توانمندی های گردشگری متعدد مانند برج های تاریخی، مدارس قدیمی، امامزاده ها و مقبره مشاهیر، تپه های باستانی، غارها، ذخیره گاه های جنگلی، پارک های طبیعی و ملی، دهکده های ییلاقی، تالاب های بین المللی، خلیج، آبشارها و چشمه ها و گل افشان هاست.همچنین وجود آیین ها و مراسم گوناگون، آداب و فرهنگ قومیت های ساکن استان، صنایع دستی و سوغات محلی و بازارهای هفتگی از دیگر زمینه های جذب مسافران و گردشگران در این استان است.

● تاریخ و قومیت ها

این استان بزرگترین و آبادترین سرزمین در شمال ایران در سده های اولیه اسلامی و قبل از آن بوده است. این سرزمین تا قرن هفتم موسوم به ایالت گرگان و از قرن هفتم تا چهاردهم با حمله مغول ویران و پس از آن بر اثر لشکرکشی های امیرتیمور به استرآباد معروف بود.این استان از زمان هخامنشیان به بعد به صورت یک ایالت ایران و در حقیقت یکی از قدیمی ترین ایالت های ایران و مرکز تمدن نشین آریایی ها در شمال ایران بوده است و در گذشته وسعت آن به تنهایی بیش از وسعت ایالت طبرستان (مازندران) و گیلان بوده است و با سرزمین های وسیعی چون سعده و خوارزم برابری می کرد. این سرزمین در زمان هخامنشیان و اشکانیان به نام ایالت هیرکانی و هیرکانیا که توسط هرودت و استرابون نامگذاری شده بود نامیده می شد.آثاری که در استان گلستان و در دهه اخیر بخصوص از تورنگ تپه گرگان کشف شده قدمت سکونت مردم این منطقه را به هزاره های سوم و چهارم پیش از میلاد می رساند.

استان گلستان در سال ۱۳۷۶ از استان مازندران جدا و عنوان آن از چشم اندازهای طبیعی دیگر استان و همچنین پارک ملی گلستان گرفته شده است.استان گلستان دارای قومیت های مختلف اعم از فارس، ترک، کرد، ترکمن، بلوچ، قزاق، سیستانی و... است و افزون بر ۲۰ قوم در این استان زندگی می کنند. اما در یک تقسیم بندی کلی مردم ساکن در این استان به سه گروه عمده فارس، ترکمن و مهاجر تقسیم می شوند. اولین گروه فارس ها هستند که در نواحی مرکزی و جنوبی منطقه سکنی دارند و اکثریت جمعیت استان را تشکیل می دهند و به دو گروه فارس های بومی و مهاجر تقسیم می شوند. فارس های بومی استان بیشتر به گویش های گرگانی، کتولی و مازندرانی تکلم دارند و این گروه از مردم استان شیعه مذهب هستند.گروه دوم، ترکمن ها هستند که به دو تیره یموت و گوکلان تعلق دارند.

آن ها سنی مذهب هستند و در نواحی شمالی منطقه در جلگه گرگان سکونت دارند و به زبان ترکمنی تکلم می کنند. سومین گروه، مهاجرین به استان هستند که اغلب سیستانی، بلوچ، سمنانی و خراسانی هستند. با توجه به تنوع قومیتی، زبانی و مذهبی در این استان، مردم این خطه با وحدت و صلح و صفا زندگی خود را ادامه می دهند و نقطه اشتراک آن ها دین اسلام و فرهنگ ایرانی بوده و حلقه اتصال بین آن ها زبان فارسی و منافع جمعی و مشترکشان در بهره وری از این سرزمین حاصلخیز است.

● جاذبه های طبیعی

استان گلستان یکی از مناطق دیدنی و به یادماندنی سرزمین پهناور ایران است که آکنده از جاذبه های طبیعی اعم از پارک ها، تالاب ها، آبشارها، جنگل ها، سدها و روستاهای جذاب و دیدنی است. این استان طبق شواهد موجود از بیشترین جاذبه های توریستی در بخش های طبیعی، جنگلی و اکوتوریستی برخوردار بوده و از این لحاظ می تواند قطب اکوتوریسم شمال باشد.

استان گلستان با وجود جنگل، دریا و مناطق خشکی، در فصل پاییز زیباترین و بهترین شرایط را برای سفر گردشگران دارد. بیشتر مردم ایران در این فصل مشغله کاری و تحصیلی دارند و امکان سفر برای آن ها وجود ندارد که در این شرایط، پاییز آرام ترین فصل برای سفر گردشگران خارجی به این نقطه از کشور است.

یکی از زیباترین جلوه های اکوتوریستی استان گلستان، همچون سایر نواحی شمالی ایران، وجود روستاهای زیبا به ویژه در دل جنگل های بکر و شگرف آن است.

دهکده های ییلاقی استان گلستان را باید در زمره یکی از زیباترین جلوه های اکوتوریستی این خطه از سرزمین شمال به شمار آورد. این دهکده ها شامل دهکده ییلاقی درازنو، دهکده ییلاقی جهان نما، دهکده ییلاقی افراتخته، دهکده ییلاقی زرین گل و دهکده ییلاقی شیرنوا و... می باشند.

این دهکده ها به دلیل داشتن چشم اندازهای زیبا و مشرف به تمامی نواحی جلگه ای استان، از طبیعت زیبا و آب و هوای خنکی برخوردار بوده و پوشش های جنگلی و کوهستانی و صخره ای موجود در آن ها قابلیت استفاده گردشگری طبیعی و تفریحی را بیش از پیش نمایان می سازند.روستاهای گلستان به دلیل تنوع پوشش گیاهی- صخره ای و کوهستانی، شرایط آب و هوایی بسیار مناسب در ایام تابستان، وجود چشم اندازهای زیبا و مشرف به نواحی پایین دست از گذشته مورد استفاده و بازدید گردشگران قرار می گیرند.گرگان نیز از این وضعیت مستثنی نبوده و روستاهای شگرفی چون روستای شاه کوه و جهان نما در زمره این روستاهایند. اما روستای زیارت در این میان خود تجلی زیبایی طبیعت از نوع دیگری است. این روستا در ۱۲ کیلومتری جنوب گرگان واقع شده است و آب و هوای معتدل و مرطوب دارد.رودخانه مشهور زیارت نیز از شرق آبادی می گذرد. کوه پشته کمر و کوه سفید آب در شمال غربی و خالودره در شرق آبادی واقع شده اند. سواحل رودخانه، کوه ها، دره ، پوشش گیاهی و حیات وحش از جمله جاذبه های طبیعی پیرامون روستا و مسجد قدیمی و بنای امامزاده عبدا... از جمله جاذبه های مذهبی و زیارتی آن به شمار می روند.معماری خانه های روستایی، بسیار جالب توجه و زیبا است. پوشش سفالین بام خانه ها، معماری داخلی و نمای بیرونی آن ها دیدنی و قابل توجه است.

یکی از نکات قابل توجه در بافت روستای زیارت مشترک بودن حیاط منازل با معابر است. به این معنا که فضای باز خصوصی منازل با معابر روستا یکی بوده و در داخل این معابر، تنور، شیرآب، حوضچه شست وشو و انبار دیده می شود.

● آبشار زیارت

این آبشار در ۵ کیلومتری جنوب روستای زیارت و ۱۹ کیلومتری جنوب گرگان قرار دارد. این شاخه رودخانه از طریق دو آبشار مجاور از ارتفاع ۱۵ متر به داخل محوطه حوضچه که در محل ریزش ایجاد شده می ریزد. در کل محوطه آبشار ذرات پودرمانند آب در هوا معلق است و به دلیل بالا بودن رطوبت نسبی محیط روی تخته سنگ ها نیز پوشیده از خزه و گلسنگ است.محیط پیرامون آبشار به دلیل ریزش آب از ارتفاع زیاد در محل آبشار به صورت غباری از قطرات آب در فضا مشاهده می شود. وجود چنین فضایی اطراف آبشار و صخره های پوشیده شده از خزه می تواند فضای بسیار مناسبی برای گردشگران تفریحی و کوهنوردی فراهم آورد.ایجاد زمینه های زیرساختی و تاسیسات و امکانات پذیرایی و اقامتی متناسب با الگوی معماری محیط پیرامون می تواند باعث رونق بازار گردشگری شود. به هر حال به تازگی مدیران گردشگری استان گلستان در نظر دارند تا طرح گرگان گردی را نیز در این استان اجرا کنند.

● چشمه آب گرم زیارت

این چشمه در ۱۵ کیلومتری جنوب گرگان و در روستای زیارت و ضلع شرقی رودخانه خاصه رود قرار دارد. این چشمه در حال حاضر دارای ۴ مظهر و محل خروج به فاصله تقریبی ۱۰ تا ۲۰ متر است.اولین مظهر آن زیر تخته سنگی است که روی آن کتیبه کوچکی با ابعاد ۱۵۲۰ سانتی متر به خط عربی تاریخ ۱۰۳۵ را نشان می دهد. مظهر دوم این چشمه به فاصله ۲۰ متر در جنوب مظهر اولی قرار دارد. دو مظهر دیگر هر یک با فواصل ۱۵ و ۱۰ متر از هم قرار دارند. در صورت بررسی آب چشمه از لحاظ معدنی می تواند یکی از جاذبه های توریستی بسیار جالب استان باشد.

● خلیج گرگان

خلیج گرگان بزرگترین خلیج دریای خزر است که بر اثر پیشروی و گسترش شرقی رشته ساحلی شبه جزیره میانکاله در جنوب شرقی دریای خزر تشکیل شده است. وسعت خلیج گرگان حدود ۴۰۰ کیلومتر مربع است. خلیج گرگان کم عمق است به طوری که با در نظر گرفتن بالاآمدگی آب، حداکثر عمق آن به ۴۰ متر می رسد و از غرب به شرق تا حوالی ضلع جنوبی آشوراده به عمق آب افزوده می شود.

اکولوژی خلیج گرگان تحت تاثیر دریای خزر، رودهای مجاور و شبه جزیره میانکاله قرار گرفته است که رشد و تکثیر آبزیان، ماهیان استخواندار و ماهیان غضروفی و جذب پرندگان مهاجر زمستانی نقش مهمی دارد. بدین جهت می توان گفت که شبه جزیره میانکاله و خلیج گرگان دو محیط زیستی و جغرافیایی جدایی ناپذیرند.اگرچه خلیج گرگان و شبه جزیره میانکاله به صورت محدوده زیستی حفاظت شده درآمده ولی وجود صید بی رویه و بی موقع، افزایش واردات فضولات صنعتی، دامداری و کشاورزی از یک سو و اهمیت زیست محیطی خلیج و لزوم بهره برداری بیشتر از منابع غذایی برای جمعیت فزاینده کشور از سوی دیگر از جمله مسائلی است که می تواند لزوم توجه بیشتر و انجام پژوهش های فراوان تری در خصوصیات خلیج گرگان و شبه جزیره میانکاله را توجیه کند.

● منابع آبی جذب جهانگردان

مهم ترین منابع آبی جذب جهانگردان در استان گلستان، دریای خزر و سواحل زیبای آن با چشم اندازها و مناظر بسیار بدیع، دلنشین و دیدنی است و همواره مسافران بسیاری را از دور و نزدیک به سوی خود جلب می کند. دریای مازندران از ظرفیت ها و قابلیت های بس بالایی در زمینه بهره برداری های جهانگردی برخوردار است که در نوع خود شاید کم نظیر باشد. سواحل و کرانه های دریای خزر در پیوند با جلگه سرسبز و کوه های بلند سر به فلک کشیده البرز، از دیدنی ترین و جالب ترین نقاط استان است.

می توان گفت که زیبایی های کم نظیر گرگان به موجودیت و حفظ شرایط زیستی این دریا بستگی دارد. در محدوده استان گلستان دو اسکله بندر گز و بندر ترکمن با کارکرد تفریحی و تفرجی، از تفرجگاه های مهم استان و از اماکن مطلوب جهت گذران اوقات فراغت شهروندان و مسافران محسوب می شود.انگیزه های جذب گردشگران در این منطقه را نیز می توان در این نکته دانست که خلیج گرگان دارای جاذبه های شگفت انگیز طبیعی و زیست محیطی بوده و پوشش گیاهی ویژه حیات وحش منحصر به فرد و چشم اندازهای ساحلی آن را به یکی از جالب ترین نقاط توریستی تبدیل کرده است.

● منابع جنگلی

جنگل های گرگان با مناظر و چشم اندازهای بسیار زیبای دره ها و کوه های جنگلی، رودخانه ها، چشمه سارها، فضاهای روستایی ویژه منحصر به فرد، قابلیت های مهم توریستی- جنگلی را به نمایش گذاشته و در حال حاضر از طریق مجتمع ناهارخوران و جاده خوش ییلاق مورد بهره برداری قرار می گیرد.همجواری این مجموعه جنگلی با دشت ها و کوهستان های شرقی مازندران، ویژگی های جهانگردی کم نظیری به آن بخشیده که در صورت دسترسی و ایجاد امکانات صحرایی، بخش عظیمی از نیازهای تفریحی و گذران اوقات فراغت استان سمنان و خراسان و مسافران گذری را پاسخ خواهد گفت. پارک جنگلی النگدره از زیباترین جنگل های این منطقه به شمار می آید.

به گفته مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری گلستان جنگل های النگدره که به عنوان یکی از کانون های گردشگری استان شناسایی شده جهت توسعه و اجرای پروژه های گردشگری حداقل به ۵۰ میلیارد تومان سرمایه گذاری نیازمند است.پارک جنگلی قرق واقع در ۲۳ کیلومتری شرق گرگان و در مسیر راه اصلی شمال به مشهد مقدس و پارک جنگلی و آبشار کبودوال از دیگر منابع جنگلی گرگان واقع در ۵ کیلومتری جنوب شهرستان علی آباد کتول برای جذب اکوتوریست ها به شمار می آیند.پارک جنگلی و آبشار کبودوال به دلیل چشم اندازهای طبیعی و دسترسی به شهر و جاده اصلی شمال به مشهد مقدس موقعیت بسیار مناسبی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی دارد. این پارک با مساحت ۶۵۰ هکتار و با تنوع و تراکم پوشش گیاهی از لحاظ زیستگاه های گیاهی دارای ارزش است.

● پارک طبیعی ناهارخوران

ناهارخوران از قدیمی ترین تفرجگاه های استان گلستان و شهرستان گرگان است. بسیاری از ایرانیان با آن آشنایی دارند. ناهارخوران در ۴ کیلومتری جنوب شهر گرگان واقع شده و این پارک مجموعه ای از پوشش گیاهی و تاسیساتی است که آن چنان برای جذب گردشگر مناسب نیست و نیازمند توسعه و تجهیز و احداث واحدهای اقامتی و پذیرایی مناسب می باشد.این پارک از پارک های قدیمی است و تنوع گیاهی و ملایم بودن درجه حرارت آن باعث جذب گردشگران از گذشته تاکنون بوده است ولی به منظور ایجاد انگیزه بیشتر بایستی امکانات موجود توسعه یابد. از دیگر جاذبه های طبیعی شهرستان گرگان می توان ارتفاعاتی چون کوه جنگلی پیرگرده، کوه جنگلی تاور آب، کوه جنگلی تل انبار، کوه نیمه جنگلی چلبه، کوه نیمه جنگلی زرشک کوه و... را نام برد که هر ساله مورد بازدید گردشگران داخلی و خارجی قرار می گیرند.

گرگان رود نیز از دیگر جاذبه های اکوتوریستی گرگان است. این رودخانه از کوه های آلاداغ در بجنورد سرچشمه می گیرد و در مسیری به طول بیش از دویست کیلومتر، پس از عبور از دره های پرپیچ و خم کوهستانی، صحرای کلان، پیرامون شهر گرگان، گنبدکاووس، دشت گرگان و شهر آق قلعه در نقطه ای به نام «خواجه نفس» وارد دریای مازندران می شود. رودخانه گرگان رود حرکتی آرام دارد، اما در مواقع بارندگی و سیلاب به علت عبور از زمین های رسی، گل آلود می شود. در حال حاضر سدی بر روی آن احداث شده و از آب آن استفاده های زراعی به عمل می آید. وجود دریاچه، سد و مسیر آرام و پرآب آن، امکانات قابل توجهی برای بهره برداری جهانگردی، به ویژه در زمینه ورزش های آبی فراهم کرده است.

● پارک ملی گلستان

این پارک در ۱۵۰ کیلومتری شرق گرگان واقع شده است و مساحت آن ۹۱۸۹۵ هکتار است. پارک ملی گلستان نخستین پارکی است که در ایران عنوان پارک ملی را به خود اختصاص داده است. این پارک با داشتن اقلیم های متفاوت و مناطق زیستی متنوع جنگلی، استپی و چشم اندازها و مناظر مطبوع طبیعی از جمله جاذبه های گردشگری استان گلستان محسوب می گردد. اهمیت آن از نظر محققان و دانش پژوهان به لحاظ دست نخوردگی جوامع زیستی، گیاهی و جانوری و اکوسیستم های طبیعی، به عنوان میراث طبیعی و تنوع ژنتیکی بسیار زیاد است.

● پارک جنگلی النگدره

این پارک در جنوب غربی شهر گرگان به فاصله ۳ کیلومتری شهر واقع شده است. پارک جنگلی النگدره در دامنه جنگل های انبوه شمالی از پوشش درختان منحصرا جنگلی برخوردار بوده و رودخانه ای از وسط آن می گذرد.

● پارک جنگلی دلند

پارک جنگلی دلند در ۱۱ کیلومتری غرب آزادشهر و در کنار جاده اصلی گرگان-مشهد واقع شده است. این پارک پوشیده از درختان با ارزش جنگل های شمال مانند بلوط، آزاد، افرا و انجیلی است و از امکانات تفرجگاهی مانند آب آشامیدنی، سرویس بهداشتی و کمپ چوبی برخوردار است.

● پارک جنگلی کردکوی

این پارک در ۴ کیلومتری جنوب شهر کردکوی واقع شده و مساحت آن ۵۴ هکتار است. از ویژگی های آن داشتن آب و هوای مناسب و نسبتا خنک در تابستان و همچنین وجود رودخانه پلنگ پا می باشد.

● پارک جنگلی قرق

این پارک در ۲۳ کیلومتری شرق گرگان در کنار جاده اصلی ترانزیت واقع شده و مساحت آن ۶۵۰ هکتار است. بخش اعظم پارک جنگلی قرق در محیط جلگه ای قرار گرفته و دارای امکانات تفرجی است. این پارک محل نگهداری گوزن های بومی جنگل های شمال ایران است.

● تالاب های آلاگل، آجی گل و آلماگل

این تالاب ها در ۶۰ کیلومتری شمال گرگان و در نواحی مرزی استان گلستان با کشور ترکمنستان واقع شده است. مساحت آن به ترتیب ۲۵۰۰، ۳۵۰ و ۲۰۷ هکتار بوده که به صورت نگینی در صحرا نمایان است. وجود پوشش درختچه های گزونی و چگن در حاشیه این تالاب ها در یک منطقه صحرایی جلوه خاصی را به آن ها بخشیده است. در تمامی فصول به ویژه در فصل زمستان با حضور پرندگان مهاجر از انواع فلامینگوها، قوها، اردک ها، پرستوهای دریایی، غازهای باکلان و انواع دیگر پرندگان آبزی و کنارآبزی هیاهوی خاصی به این تالاب ها داده می شود.

● سواحل جنوب شرقی دریای خزر

وجود خلیج گرگان با وسعت ۶۸۸۰۰ هکتار که به طول ۵/۶ کیلومتر از دریا منفک گردیده از مهم ترین محورهای دارای قابلیت توریستی است. سواحل جنوبی و شرقی دریای خزر برخلاف سواحل شمالی آن هیچ گاه دوره یخبندان ندارد، لذا پیوسته شرایط جلب توریست داشته و آماده انجام همه گونه ورزش آب است. خلیج گرگان به همراه شبه جزیره میانکاله به عنوان پناهگاه حیات وحش به علت داشتن اهمیت زیستی زیاد یکی از ذخیره گاه های زیست کره در جهان به ثبت رسیده است. جزیره آشوراده نیز یکی از مکان های مهم جلب توریست در ساحل شرقی دریای خزر است. ضمنا این جزیره یکی از مهم ترین مراکز خاویار در شمال کشور می باشد.

● آبشار گلستان

یکی از آبشارهای مهم پارک ملی گلستان است. این آبشار در تفرجگاه آبشار پارک واقع شده است و دارای ۵/۱۹ متر ارتفاع است و از آبشارهای صخره ای پرجاذبه ای می باشد که محیط اطراف آن را پوشش درختان جنگلی پهن برگ خزری پوشانده است.

● آبشار کبودوال

این آبشار در ۵ کیلومتری جنوب شهر علی آباد در محل تفرجگاه عمومی شهر واقع شده است. این تفرجگاه با داشتن امکاناتی برای جلب توریست، از مهم ترین تفرجگاه های استان گلستان محسوب می شود.

● آبشارهای شیرآباد

آبشارهای شیرآباد در ۶ کیلومتری جنوب شهر خان به بین در میان جنگل های انبوه واقع شده اند. این آبشارها ۷ عدد و دارای ارتفاع متفاوت می باشند. بلندترین آن ها با ارتفاع قریب به ۲۰ متر در میان پوشش سبز جنگل های پهن برگ قرار دارد و آب با درخشندگی خاصی به صورت پودر وارد استخر پای آبشار می گردد. در بالای آخرین آبشار غار معروفی باجاذبه خاص وجود دارد.

● آبشار لوه

این آبشار در گالیکش در فاصله ۱۴ کیلومتری غرب پارک ملی گلستان واقع شده که محل آن در ۵ کیلومتری جنوب روستایی به همین نام است. چند آبشار پی در پی در میان جنگل های انبوه پهن برگ منظره بدیعی ایجاد نموده است.