درباره MS

● مقدمه

مولتیپل اسکروز یا MS بیماری التهاب ماده سفید دستگاه عصبی مرکزی می‌باشد که سیر رفت و برگشتی دارد. التهاب ماده سفید موجب خروج سلول‌های التهابی و مایع از عروق خونی موجود در ماده سفید مغز و نخاع شده و سبب تخریب میلین می‌گرددکه پیامد این پدیده آن است که انتقال پیام‌های عصبی در طول الیاف عصبی در محل‌هایی که التهاب واقع شده به سختی انجام می‌شود.

● همه‌گیرشناسی

انتشار جغرافیایی ام. اس یکنواخت نیست، این بیماری بیشتر در مناطق معتدل و سرد پیش می‌آید و در مناطق با آب و هوای گرم و استوایی نادر است. مهاجرت از مناطق با شیوع بیشتر به مناطق با شیوع کمتر و بلعکس در میزان شیوع ام. اس نقش دارد. ام. اس در نژاد سفید پوست شایع‌تر است.

● سبب شناسی

علت بیماری ام. اس هنوز ناشناخته است ولی موارد زیر را در ایجاد بیماری دخیل می‌دانند:

استعداد نژادی، نقش سیستم ایمنی، نقش ارث و فاکتور‌های ژنتیکی، نقش ویروس‌ها، نقش استرس‌های روحی، نقش سن(بیشترین سن ابتلاء به ام. اس در دهه ۲ تا ۴ عمر است) و جنس(ام. اس در زنان ۳ برابر شایع‌تر از مردان رخ می‌دهد).

● علائم و نشانه‌ها

بیماری ام.اس یکی از بیماری‌هایی است که تنوع در علائم آن وجود دارد و بروز نشانه‌های بالینی در همه مبتلایان به ام. اس یکسان نیست و نوع، شدت و زمان بروز آن متفاوت است، مثلاً یک بیمار به صورت خواب‌رفتگی و سوزن‌سوزن شدن یک عضو و بیمار دیگر با تاری دید مراجعه می‌کند. بروز علائم بالینی در ام. اس بسته به محل ضایعه در سیستم عصبی مرکزی دارد که بر اساس آن نشانه‌های ام. اس را می‌توان به علائم حرکتی، حسی، بینائی، مخچه‌ای، ساقه مغز و علائم روحی روانی و شناختی و علائم دستگاه خودکار بدن تقسیم کرد.

▪ علائم حرکتی

به صورت ضعف و بی‌قوتی اندام‌هاست.

▪ علائم حسی

به صورت کاهش حس یا احساس سوزن‌سوزن شدن یا کرختی در اندام می‌باشد.

▪ علائم بینایی

به صورت تاری دید، دو بینی و اختلال میدان بینایی کاهش دید ممکن است یک طرفه یا دو طرفه باشد.

▪ علائم مخچه‌ای

بـه صورت لـرزش شدید، حرکات لرزشی در چشم‌ها(نیستاگوموس)، اختلال تکلـم، بی‌مهارتـی در انجــام

حرکات پیچیده و اختلال تعادل.

▪ علائم ساقه مغز و اعصاب جمجمه‌ای

این علائم عبارتند از دو بینی، اختلال تکلم، سرگیجه، بی‌حسی صورت، درد‌های برق‌آسای خنجر مانند در تنه عصب سه قلو در ناحیه صورت (نورالژی عصب سه قلو).

علائم درگیری دستگاه خودکار

ناشی از درگیری مثانه، روده و عملکرد جنسی به صورت تکرر ادرار، شب ادراری، بی‌اختیاری ادرار و احتباس ادرار، فوریت در دفع مدفوع، یبوست، بی‌اختیاری مدفوع، ناتوانی جنسی و اختلال در نعوظ آلت.

علائم روحی روانی و شناختی

عبارتند از افسردگی، حالت سرخوشی، اختلال حافظه.

● تشخیص‌های افتراقی ام. اس

ام. اس با بیماری‌های زیر ممکن است اشتباه شود:

- بیماری‌های با ضایعات متعدد در سیستم عصبی مرکزی مانند واسکولیت‌ها(لوپوس و سندروم آنتی فسفولیپید آنتی بادی)

- ایدز

- کمبود ویتامین B۱۲

- تومورها و ناهنجاریهای عروقی مغز و ساقه مغز و نخاع

در بیماری ام. اس علائم حالت رفت و برگشتی و عود و بهبود دارند. ام. اس یک بیماری کشنده نیست و بسیاری از بیماران ناتوانی عمده‌ای نداشته و قادر به فعالیت روزانه و زندگی طبیعی خود هستند.

● روش‌های تشخیص در ام. اس

ام. اس بر اساس شرح حال، علائم و نشانه‌های بیمار، معاینه عصبی و آزمایشات تشخیصی مانند MRI مغز و نخاع، بررسی مایع مغزی نخاعی، پتانسیل فراخوانده بنیان (VEP) تشخیص داده می‌شود.

عوامل تشدید کننده ام. اس عبارتند از

ـ خستگی،

ـ گرما

ـ استرس‌های روحی

● درمان بیماری ام. اس

در حال حاضر برای ام. اس درمان قطعی وجود ندارد:

۱) درمان در مرحله حاد با تزریق وریدی کورتیکو استروئید

۲) درمان‌های پیشگیری‌کننده با داروهای تعدیل کننده سیستم ایمنی مانند اینترفرون‌ها و داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی جهت متوقف ساختن سیر بیماری

۳) درمان‌های علامتی مانند درمان خستگی، درد و سوزن‌سوزن شدن اندام، علائم ادراری، سفتی اندام‌ها، لرزش، اختلالات خواب، افسردگی و غیره در جهت کاهش علائم ناتوان‌کننده بیماری.

ازدواج، حاملگی، شغل، رانندگی، ورزش، رژیم غذایی

بیماران مبتلا به ام. اس در صورت نداشتن ناتوانی شدید حرکتی مجاز به ازدواج و بچه‌دار شدن می‌باشند. فرد مبتلا به ام. اس بایستی جنبه‌های شغلی خود را با شرایط جسمی‌اش منطبق نماید و متناسب با میزان ناتوانی بدنی شغل مناسب انتخاب نماید و در صورت نداشتن اختلالات بینایی، حرکتی، تعادلی و شناختی می‌تواند رانندگی نماید. فعالیت‌های فیزیکی شدید و خستگی مفرط و استرس روحی می‌توانند در تشدید علائم ام. اس مؤثر باشند. رژیم غذایی خاص در ام. اس وجود ندارد، بیماران با اختلال حرکتی شدید باید از چاقی بپرهیزند. مبتلایان به ام. اس بایستی بر اساس توانایی‌های خویش یک برنامه ورزشی مناسب انتخاب کنند.

تطابق، سازگاری و کنارآمدن بیمار با بیماری، نقش اطرافیان و نحوه برخورد فامیل نزدیک بیمار

فرد مبتلا به ام. اس بایستی بیماری‌اش را بپذیرد و با تعدیل نمودن شرایظ زندگی، تحصیل و شغل به زندگی‌اش ادامه دهد و از آنجا که بیماری ام. اس یک بیماری مزمن با سیر غیر قابل پیش‌بینی است، فرد مبتلا به ام. اس نیاز به حمایت روحی روانی از طرف خانواده و همسر دارد. نقش اطرافیان در برقراری آرامش روحی بیمار مبتلا به ام. اس مهم است. با یک برنامه‌ریزی ساده می‌توان تا حد زیادی از استرس‌های روانی دوری کرد تا خود را یک فرد بیمار و ناتوان نبیند. ¨

نویسنده :

دکتر احمد چیت ساز- دانشیار گروه اعصاب دانشگاه علوم پزشکی اصفهان