ما در این شهر غریبیم

نگاهی به وضعیت مناسب سازی معابر برای تردد معلولان

نگاهش خیره به کفش‌هایی مانده بود که امتداد جاده را با خستگی می‌پیمود، از همه رنگ. او عاشق تمام رنگ‌ها بود، اما کفش‌ها غریب بودند.

آرزو داشت دستانی آنها را به او هدیه دهد کسی که آن کفش‌ها را دوباره برای او معنی کند. همه داستان و غصه او از درک این تفاوت بود. عابری خسته به او رسید برایش ارمغانی آورد، کفش‌هایی که معنی شده بودند. حالا می‌توانست برود، اما نه جاده خسته بود و نای نفس نداشت.

مشکل معلولان در جامعه ما داستانی تکراری است تیری که به آسمان شلیک می‌شود، اما داستان آنجا رنگ تلخی به خود می‌گیرد که با عدم درک این تفاوت تبدیل به یک تراژدی می‌شود. «من تا حالا مترو را ندیده‌ام» این گفته یک شهروند تهرانی است. او از طبقه متوسط جامعه است. البته این مساله تنها منحصر به او نیست؛ چرا که روزانه ۵۰۰ هزار نفر با این مساله دست و پنجه نرم می‌کنند. بدرستی می‌توان گفت که آنها بزرگ‌ترین اقلیت جامعه هستند.

«معلولیت یک عیب نیست، یک تفاوت است.» این شعار یکی از NGO هاست که در حوزه توان‌یابی معلولان جسمی حرکتی غیرذهنی فعالیت می‌کند. درک این تفاوت هنوز بدرستی در میان عامه مورد پذیرش قرار نگرفته است و این ابتدای داستانی است که ناخوانسته جامعه معلولان را وادار به خانه‌نشینی کرده است. باز هم داستان آنجا تلخ‌تر می‌شود که مسوولان شهری نیز چندان این موضوع را جدی نگرفته‌اند. حالا پرسش اساسی این است مگر نه این که آنها هم همچون یک شهروند معمولی مالیات عوارض و غیره پرداخت می‌کنند؟ آنها از این هزینه به چه اندازه منتفع می‌شوند؟ سهم آنها از یک زندگی طبیعی چیست؟

البته شکی نیست که افراد معلول مشکلات مضاعفی نسبت به دیگر اقشار جامعه دارند؛ مثل اشتغال، ازدواج، نگرش منفی دیگران و ترحم مردم و تردد که موجب بازماندن این بخش از جامعه در عرصه عمومی شده است.

بسیاری از مکان‌های عمومی برای تردد معلولان نامناسب است. این در حالی است که به تصریح ماده ۲ قانون حمایت از حقوق معلولان، تمامی نهادها، سازمان‌ها، اداره‌ها و وزارتخانه‌ها موظفند در طراحی، تولید و احداث ساختمان‌ها، امکانات دسترسی برای معلولان را فراهم کنند، اما تا به حال تصویب چنین قانونی در عرصه اجرایی چندان محسوس نیست. دکتر علی همت محمودنژاد، مدیرعامل انجمن دفاع از حقوق معلولین ایران دراین‌باره به «جام‌جم» می‌گوید: شورای شهر تهران قانونی برای مناسب‌سازی شهر برای استفاده معلولان در نظر گرفته است، اما بودجه لازم برای اجرای آن را در اختیار ندارد و قانون بدون پول یعنی اجرا‌نشدن. برای اجرای این قانون باید بودجه آن را هم پیش‌بینی می‌کردند تا ضمانت اجرایی پیدا کند.

وی در ادامه درباره وضعیت کنونی شهر برای تردد معلولان می‌گوید: با وجود ماده ۲ قانون جامع حمایت از حقوق معلولان و بخشنامه ۱۰/۱۰ /۸۴ شورای شهر، در سطح شهر تهران به عنوان پایتخت تسهیلات تردد معلولان با استفاده از سیستم حمل و نقلB.R.T و مترو در نظر گرفته نشده است. برخی ایستگاه‌های اتوبوسB.R.T به پل هوایی مرتبط است که متاسفانه این پل‌های هوایی فاقد بالابر هستند و در اتوبوس‌های شرکت واحد نیز در صندلی اول آرم ویژه معلولان نصب شده اما خود این ماشین‌ها برای ورود معلولان مناسب نیست. در مترو نیز گیت‌های تعبیه شده در ابتدای ورودی آن به گونه‌ای است که عرض این گیت‌ها کمتر از عرض صندلی‌های چرخدار معلولان و نحوه قرارگیری سطح واگن مترو نسبت به ایستگاه نیز مانع ورود معلولان است. علاوه بر آن در بانک‌ها و حتی مساجد نیز به فکر استفاده معلولان از این محیط‌ها نبوده‌ایم و معلولان برای عبادت خدا نیز با محدودیت‌های محیطی مواجه هستند. همچنین اتوبوس‌های بین شهری مناسب برای استفاده معلولان نیز که دارای امکانات بالابر باشند در اختیار نداریم و قطارهای بین شهری نیز مناسب استفاده معلولان نیست. البته قطار سبز این امکان را دارد که هزینه آن بسیار بالاست. در سیستم حمل و نقل هوایی نیز تنها در فرودگاه تهران امکانات استفاده از بالابر هنگام سوار شدن به هواپیما وجود دارد، اما در شهرستان‌ها به دلیل نبود چنین امکانی، کرامت معلولان زیر سوال می‌رود و نیازمند کسی هستند که آنها را بر دوش سوار کند.

عدم بسترسازی محیطی برای رفت و آمد معلولان موجب شده است آنها از بسیاری امکانات شهری و عمومی محروم شوند. محمودنژاد این محدودیت‌ها را تنها منحصر به معابر نمی‌داند و تصریح می‌کند: کدام فرهنگسرا و کدام پارک در تهران سراغ دارید که مناسب استفاده و تردد معلولان باشد؟ حتی در بیشتر دستشویی‌های سطح شهر نیز باید بیش از ۲۰ پله پایین رفت که بتوان از آنها استفاده کرد. البته در برخی از این اماکن با وجود تعبیه کردن توالت فرنگی که مناسب استفاده شهروندان معلول است، اما عرض در ورودی این دستشویی‌ها از عرض صندلی‌های چرخدار معلولان کوچکتر است و معلولان نمی‌توانند از این اماکن استفاده کنند.

وی همچنین به عدم مناسب سازی خانه‌ها و اماکن دولتی نوساز برای استفاده معلولان اشاره می‌کند و می‌گوید: شهرداری‌ها بر اساس قانون نباید به چنین اماکنی پایان کار بدهند که این گناهی بزرگ است که این گناه همچنان با چشمپوشی از قانون ادامه دارد.

محمودنژاد که در زمینه حمایت از معلولان فعالیت می‌کند، درباره تلاش‌هایی که برای رفع مشکلات معلولان داشته است به دیدارهایش با رئیس‌جمهور اشاره می‌کند و می‌گوید: در طول ۵ دیداری که سال گذشته با احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور داشتیم، موفق به گرفتن مجوز ساخت ۸۷۲۳ واحد مسکونی برای معلولان شدیم که در مقایسه با گذشته، معادل ۲۲ سال ساخت مسکن برای معلولان است.

عدم بسترسازی محیطی برای رفت و آمد معلولان موجب شده است آنها از بسیاری امکانات شهری و عمومی محروم شوندبه نظر می‌رسد در حوزه قانونگذاری خلا‡ وجود ندارد، اما در حوزه اجرایی با ضعف جدی روبه‌رو هستیم. بنا بر اظهار محمودنژاد کمیسیون اصل ۹۰ مجلس ناظر بر قانون حمایت از حقوق معلولان است که به گمان او در نظارت بر اجرای آن کوتاهی شده است.

برخی اوقات، نداشتن تدابیر لازم به مشکلات این قشر از مردم اضافه می‌کند. اگر فرد معلول با استفاده از خودروی شخصی خود بتواند در تمام ساعات شبانه روز در سطح شهر تردد کند، به مشکلات کمتری در زمینه رفت و آمد برخورد می‌کند، اما سهم این گروه در برخورداری از مزیت طرح ترافیک بسیار اندک است. محمودنژاد درباره موضوع طرح ترافیک برای معلولان می‌گوید: متاسفانه سهمیه استفاده از طرح ترافیک برای معلولان افزایش نیافت، اما با سردار رویانیان در تماس هستیم که طرح پلاک خودروی ویژه معلولان را عملیاتی کنیم. در حال حاضر سهمیه طرح ترافیک برای این قشر حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ طرح است؛ در حالی که ۵ هزار نفر متقاضی استفاده از طرح ترافیک در میان معلولان داریم.

● در خانه نمانید

در باب مشکل معلولان مطالب زیادی درباره وظایف و نقش ارگان‌های دولتی منتشر شده که تنها به بایگانی سپرده شده است. این بار باید از خود معلولان پرسیده شود که چرا با تمام موانع شهری در جامعه حضور نمی‌یابند. شاید دیده شدن آنها وجدان عمومی را به تامل وادارد تا در بهبود وضعیت شهری اقدامی عملی و مشهود شود، به بانک بروید و امور شخصی خود را انجام دهید، به پارک بروید و تفریح کنید، به کتابخانه مراجعه کنید پیگیر و درگیر باشید. «ما با دوستان و NGO ها در این خصوص فعالیت می‌کنیم، اما با روند موجود، این بسترها برای ما مهیا نخواهد شد در واقع ما امیدواریم نسل‌های بعد بتوانند زندگی بهتری داشته باشند» این را فرشته جمشیدی می‌گوید. او ۴۰ سال دارد. جمشیدی می‌گوید در کنکور پذیرفته شده، اما به دلیل تردد و انجام برخی واحدهای عملی از تحصیل باز مانده است. به همین سادگی تنها به دلیل نبودن سطح شیب‌دار در معابر و استفاده نکردن از وسایل عمومی همچون مترو و اتوبوس. او حالا در خانه مانده است. هیچ مسوول و غیرمسوولی به سراغش نیامد و جامعه در اثر این غفلت یک پتانسیل و سرمایه اجتماعی را از دست داد. چرا از مسوولان درخواست کمک نکردی؟ «ما همیشه درخواست کرده‌ایم، اما تنها وعده می‌شنویم»!

محمودنژاد درباره حضور معلول در جامعه نیز می‌گوید: اگر ما معلول نیستیم، شهر ما معلول است. اگر معلول بتواند در جامعه حضور یابد، می‌تواند در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نقش فعالی داشته باشد. اما متاسفانه مناسب نبودن معابر شهری زندگی آنها را تحت شعاع قرار داده است که باز باید دوباره بر اجرای ماده ۲ قانون حمایت از حقوق معلولان تاکید کرد.

بسیاری از کارهایی که برای معلولان صورت می‌گیرد، جنبه نمادین دارد جمشیدی می‌گوید: سازمان بهزیستی خودروهای ویژه‌ای را برای تردد ما اختصاص داده است که با هماهنگی می‌توانیم از آن استفاده کنیم ولی به دلیل تعداد کم آنها امکان استفاده بسیار کم است. البته جدای از تعداد آنها به مورد دیگری اشاره می‌کند و آن هم استاندارد نبودن این ماشین‌هاست.

حالا اگر ما نگاه خود را از سطح معابر به داخل خانه ببریم، داستان چندان متفاوت نخواهد بود. چراکه استانداردسازی وسایل از دستگیره در گرفته تا درب یخچال هیچ کدام برای معلولان مناسب نیست. جمشیدی با اشاره به این موارد یادآور می‌شود که فقر فرهنگی در این حوزه در سطح خانه‌ها نیز وجود دارد. او که عضو انجمن خوشنویسان است، می‌گوید: من دوست دارم کارهای شخصی‌ام را خودم انجام دهم، اما حتی برای بیرون آمدن از خانه به دلیل مواردی که گفته شد نیاز به کمک دارم. مدت‌هاست قصد دارم آثارم را در یک نمایشگاه عرضه کنم وقتی موضوع را با بهزیستی در میان گذاشتم، گفتند خودت کارها را انجام بده بقیه کارها با ما!

وی نقش اصلی در بهبود شرایط را متوجه رسانه‌ها می‌داند و می‌گوید: شما باید شرایط را بازگو کنید. چرا که من به دلیل مشکل شدید نمی‌توانم از خانه خارج شوم. باید اذعان کرد تنها شکوه نمی‌تواند ره به جایی ببرد. مگر آن که این درخواست مستند به مواد قانونی باشد. در این موضوع فرد ذی‌نفع باید نقش اجتماعی را برای گروه خود با توجه به مجاری قانونی پیگیری کند.

اجرا نشدن دقیق قانون حمایت از حقوق معلولان، ناآگاهی مردم از توانمندی‌های آنان و نحوه برخورد با این قشر و همچنین عدم احساس نیاز برای تحقق مطالبات طبیعی آنها به عنوان بخشی از مردم جامعه، موجب خانه‌نشینی معلولان شده است. نباید از یاد برد که معلولان به لحاظ اقتصادی، از طبقه متوسط اجتماع هستند و بسیاری از آنها زیر خط فقر قرار دارند که این موضوع پیامدهای روحی و روانی بسیاری را به دنبال داشته و باعث حذف آنها در عرصه عمومی شده است.

بیایید به خانه همسایه سری بزنیم، نه از سر ترحم که از سر تعهد و باور داشته باشیم که معلولیت عیب نیست تنها تفاوت است.

سامان عابری