دلیجان

در قرون وسطی وقتی مردم می‌خواستند مسافرت نمایندمجبور بودند با پای پیاده یا سوار بر اسب یا الاغ یا شتر طی طریق کنند. در مسافرت‌های کوتاه از گاری‌های اسبی سبک برای حمل کالا استفاده …

در قرون وسطی وقتی مردم می‌خواستند مسافرت نمایندمجبور بودند با پای پیاده یا سوار بر اسب یا الاغ یا شتر طی طریق کنند. در مسافرت‌های کوتاه از گاری‌های اسبی سبک برای حمل کالا استفاده می‌کردند. دهقانان فرآورده‌های خود را در داخل سبد به‌شهر می‌آوردند باربرها بار را بر پشت خود حمل می‌کرند و تجار کالاهای خود را بر پشت اسب یا سایر چارپایان بار بربسته و خود پیاده یا سواره همراه چارپایان خویش به مراکز تجارت می‌رفتند در بریتانیا استفاده از دلیجان یا واگن برای حمل کالا و یا مسافرت بعد از سال ۱۵۵۰ میلادی شروع شد در وسایل حمل و نقل اولیه از فنر استفاده نشده بود و بدنه واگن از تسمه‌هائی که به‌چهار ستون عمودی بسته می‌شد آویزان می‌گردید.

البته در ضمن حرکت وسیله نقلیه تکان‌هائی داشت ولی از روی خیابان‌های سنگ فرش شهر بدون هیچ ناراحتی حرکت می‌کرد در روی جاده‌های ناهموار روستاها مسافران از تکان‌های شدیدی که می‌خوردند سخت در عذاب بودند. در همان زمان بود که واگن‌های بلند چهار چرخ که با هشت یا ده اسب حرکت می‌کرد متداول گردید. چنین واگن‌ەائی ظرفیت حمل سه تن کالا را داشتند در ضمن چادری بر روی تسمه‌های آهنی حلقوی که بکنارهای واگن تعبیهه شده بود کشیده می‌شد تا کالا در باد و باران و غیره مصون بماند. با وجود اینکه خطر امکان افتادن چرخ‌های واگن به‌داخل شیارهای عمیق یاواژگون شدن آنها وجود داشت ولی واگن‌ها بطور نسبی روزی ۵۰ میل سفر می‌کردند و نیاز به حمل بار و مسافر بیشتر موجب ازدیاد وسایل حمل و نقل فوق گردید.

در اول دلیجان مخصوص طبقهٔ ثروتمند بود و از سال ۱۶۵۰ به بعد دلیجان‌های مسافرتی که با نظم وترتیب بسیار مسافر حمل می‌کردند شروع بکار نمودند. صاحبان دلیحان‌ها اسب‌های خسته دلیجان را بعد از طی مسافتی در منازلی با اسب‌های تازه نفس عوض می‌کردند و مسافران نیز در این منازل باستراحت پرداخته و نفس تازه می‌کردند.

به‌خاطر اینکه دلیجان‌ها و واگن‌ها جاده‌ها را خراب می‌کردند حرکت آنها در جاده‌ها بعد از سال ۱۶۵۰ غیرقانونی اعلام شد و سپس در سال ۱۶۵۰ که دوباره آزاد گردید از آنها خواسته شد که وسایل خود را بچرخ‌های لاستیکی که حداقل ۵/۲۲ سانتیمتر پهنا باشند مجهز نمایند.

تمام طبقات مردم که به‌نحوی از جاده استفاده می‌کردند ملزم به مرمت و نگهداری جاده شدند. افرادی که صاحبان اسب بودند یا خود باید در جاده‌ها کار می‌کردند یا باید کارگرانی را استخدام کرده تا برای ایشان کار کنند. ایشان چندان علاقه‌ای به اینکار از خود نشان نمی‌دادند و تنها با پر کردن شکاف‌ها و خندق‌ها با خاک و سنگ رفع تکلیف می‌کردند به‌طوری‌که در سال ۱۷۰۰ جاده‌ها چنان بدو خطرناک شده بودند که در زمستان کمتر کسی جرأت می‌کرد به مسافرت بپردازند.

مواردی دیده شد که مسافران در موقع واژگون شدن دلیجان‌ها بخندق‌هائی که خود این وسایل در جاده‌ها به‌وجود آورده بودند افتاده و می‌مردند. پاک کردن جاده‌ها از وسایل دور ریخته شده از واگون‌ها و علف‌های هرزه روئیده شده در آنها از اهمیت زیادی برخوردار بود.

اولین کمپانی بنام تراست که امر ترمیم جاده‌ها را بعهده گرفت در سال ۱۶۶۰ تأسیس گردید. تراست عبارت از شرکتی بود که از تجار تشکیل می‌یافت و با کسب اجازه از پارلمان حق داشتند تمام جاده‌ها در طول سال مرمت نمایند در عوض اجازه داشتند در دروازه‌های خروچ و ورود شهرها از وسایل حمل و نقل عوارض دریافت کنند هر وسیله نقلیه‌ای که می‌خواست از جاده‌ای استفاده کند در موقع ورود بجاده باید یک لیره برای کسب و ۶ لیره برای دلیجان و یک لیره برای واگن پرداخت نماید. یک نفر مأمور که در لبه‌ای کنار دروازه زندگی می‌کرد عوارض را جمع‌آوری می‌نمود. در طول سال تقریباً تمام جاده‌های اصلی بریتانیا در اختیار تراست‌ها قرار گرفتند. البته مسافران بخاطر اینکه تراستها با عوارض متعددی که می‌گرفتند موجب افزایش فوق‌العاده کرایه گردیده بودند و چندان بمرمت جاده‌ها نیز نمی‌پرداختند از آنها دل‌خوشی نداشتند ولی کلاً تراست‌ها خود را نسبتاً خوب انجام می‌دادند بطوری که بسال ۱۸۰۰ جاده‌های انگلستان در دنیا شناخته شدند این موفقیت بیشتر مدیون زحمات مهندسانی نظیر توماس تل فورد و جان ام سی آدم بود.

با بهتر شدن وضع جاده‌ها وضع وسایل نقلیه‌‌ای که در روی آنها حرکت می‌کردند بهبود یافت. در سال ۱۶۶۵ برای اولین بار دلیجان‌ها به فنر و کمک فنر مجهز شدند این ابداع نه تنها مسافرت را خیلی راحت کرد بلکه موجب گردید که وسایل نقلیه سبک بالتر حرکت کرده و در جاده‌ها نیز خرابی بار نیاورده و سرعتشان بیشتر باشد.

در سال ۱۷۱۹ اداره پست سازمان‌دهی شد که در آن جوانان سوار بر اسب کار پست را انجام می‌دادند ایشان اسب‌های خود را ایستگاه به استگاه عوض می‌کردند سرعت متوسط آنها به پنج میل در ساعت می‌رسید که یک میل بیشتر از سرعت دلیجان در آن زمان بود و به‌خاطر این سرعت کم و غیر قابل اعتماد بودن مأموران آن مردم ترجیح می‌دادند. نامه‌های خود را با دلیجان بفرستند و این مسئله ضررهای فراوانی به پست وارد می‌کرد. جان پالمر پیشنهادی را ارائه داد که طبق آن محموله‌های پستی با دلیجان‌های سریع‌السیری که یک محافظ مسلح به دو اسلحه محافظ آن بود و از جاده‌های اصلی رفت و آمد می‌کرد حمل شود. در سال ۱۷۸۴ دولت با این طرح موافقت کرد و در دوم اوت همان سال اولین دلیجان پستی بین لندن و بریستول بکار افتاد. در هر شش یا هشت میل اسب‌ها را عوض می‌کردند و این مسافت نصف آن بود که صاحبان دلیجان با تیم خود طی می‌کردند. طرح پلمر چنان موفقیت‌آمیز بود که اداره پست تصمیم گرفت آنرا توسعه دهد و بسال ۱۸۰۰ در سرتاسر کشور پست با دلیجان دایر بود.

دلیجان‌های پستی سلطنتی با بدنه‌ها براق و یراق زرق و برق‌دار و با اسب‌ها چابک و رانندگان زرنگ و نگهبانان ماهر چنان به موقع نامه‌های پستی را به مقصد می‌رساندند که حتی مردم ساعت‌های خویش را با آنها تنظیم می‌کردند و به صاحبان وسایل حمل مسافر نیز فشار وارد می‌آوردند که وضعی نظیر وضع دلیجان‌های سلطنتی داشته باشند در نتیجه مسافرت در جاده‌ها امن راحت و سریع شد. قبلاً در سال ۱۸۰۰ مسافرت از لندن به ایدنیبرو چهارده روز طول می‌کشید با اصلاح جاده‌ها این مدت به ۴۰ ساعت تقلیل یافت.

عصر بزرگ دلیجان سواری که ما در داستان‌های دیکنز درباره آن مطالبی می‌خوانیم شروع گردیده بود. قهوه‌خانه‌های سرراهی همه شلوغ بود و همه چیز مهیج بود. اصطبل با نان گروه گروه اسب‌های تازه نفس یراق شده و آماده را به اینجا و آنجا می‌بردند. باربران برای کمک به مسافران آماده ایستاده بودند و مسافران با بار و بنه منتظر ورود کالسکه بودند. در آن دوره‌ها صدای بوق رسیدن دلیحان به گوش می‌رسید و چندی نمی‌گذشت که دلیجان وارد می‌شد راننده دلیجان در حالی که بر روی صندلی الوان نشسته بود کالسکه خود را به توقف‌گاه‌هائی می‌برد. دقیقه‌ای طول نمی‌کشید که تعدادی مسافر پیاده شده و تعداد دیگر به جای آنها سوار می‌شدند. محافظ دلیجان وسایل لازم را در جیب بزرگی که بر روی پای شلوارش دوخته شده بود می‌گذاشت اسب‌ها را عوض کرده و با صدای بوق دلیجان دوباره راه می‌افتاد.

دلیجان‌ها و واگن‌های سرپوشیده این زمان ما را به یاد غرب وحشی در ممالک متحده می‌اندازد. در زمانی که در اواخر قرن فهدهم مردمان مستعمرات از طریق کوه‌های آپالاش به سمت غرب برای تصرف مزارع در حرکت بودند آنها حتی برای حرکت جاده‌ای نیز نداشتند. این خانوادهها تمام اسباب و اثاث خود را در داخل واگن‌های سرپوشیده شبیه به واگن‌هائی که در بریتانیا معمول بود بار و حمل می‌کردند. این واگن‌ها بر اسب‌ها و گاوهائی که تیمی حمل می‌شدند.