چهارشنبه, ۱۲ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 1 May, 2024
تاثیر فقر و محرومیت در گرایش به عرفان های نوظهور
این روزها مسلما نام کلاسهای مختلف مثل قانون جذب، یوگا، دالاییلاما، عرفان سرخپوستی و در نهایت انواع و اقسام عرفانهای جدید و نوظهور به گوشتان رسیده که در میان مردم و قشر جوان طرفداران زیادی را پیدا کرده است. اینکه چرا برخی افراد به سمت و سوی اینگونه افکار و مکاتب و حتی عرفانهای تقلبی کشیده میشوند، یا اینکه چه عواملی باعث گرایش افراد به این عرفانهای جدید میشود بهراحتی نمیتوان بررسی کرد چرا که باید چنین مسایلی پشتوانه تحقیقی داشته باشند؛ اما مهدی ملکمحمد کارشناسارشد روانشناسی بالینی و مشاور در مورد علل گرایش افراد از دیدگاههای مختلف به سوالات کلی از دید روانشناسی پاسخ میدهد.
به نظر شما علل گرایش افراد جامعه ما به این عرفانهای نوظهور و کاذب چیست؟
در تحقیقات گستردهای که روانشناسان در این زمینه انجام دادهاند، علل زیر مشخص شدهاند:
۱- استرس و اضطراب: اگر میزان اضطراب و استرس به هر دلیلی در هر فردی بسیار بالا برود، خستگی شدید ذهنی و روانی در او به وجود میآورد و بهداشت روانی او را تهدید میکند. اگر بهداشت روانی کسی تهدید شود، قادر به ادامه زندگی مطلوب نخواهد شد. در این موقع است که احتمال گرایش فرد به مکاتب فکری عجیب و غریب و مثلا عرفانهای نوظهور افزایش مییابد، زیرا این عرفانها ادعای کاهش استرس و اضطراب و افزایش آرامش آنها را دارند.
۲- بکر بودن: عرفانهای کاذب مدعی هستند که میتوان خداوند را در شیوههای جدیدی پرستش و عبادت کرد و سریعتر و راحتتر به خدا رسید. برخی از افراد بهخصوص نوجوانان و جوانان - که بدون هیچ شناختی خود را انسان عصر مدرنیته و پستمدرنیته میدانند بهطور مصنوعی و تقلیدی از هرچه به نام سنت است، بیزارند. بر همین اساس، دین و معنویت را نیز به شیوه جدیدی طلب میکنند.
۳- پذیرش بیچون و چرا: برخی افراد به دلایل تربیتی و آموزشی، بسیار سریع تحت تاثیر ادعاهای مدعیان عرفانهای نوظهور قرار میگیرند و بیشتر احتمال دارد که به این فرقهها گرایش یابند. این افراد معمولا توانایی نه گفتن ندارند، بهراحتی به پیشنهادهای دیگران از جمله شرکت در محافل عرفانهای نوظهور و پذیرش گفتههای دیگران و همچنین به اعمال و مناسکی که این عرفانها ترویج میکنند، جواب مثبت میدهند. مثلا همین ویژگی باعث میشود که فرد با حضور در یکی از جلسات جریانات عرفانهای نوظهور و القائاتی که میکنند، احساس تغییر، بهبود یا آرامش کند و نهایتا به این عرفانها گرایش یابد.
۴- ناتوانی در حل مساله: همه افراد در زندگی با مشکلاتی روبهرو میشوند که باید برای آنها راهحلهای صحیح و منطقی بیابند. اما در این میان برخی، در برابر مشکلات، راهحلهای نامناسبی برمیگزینند که از این جمله انتخاب راهکارها، شیوهها و مناسکی است که این عرفانها معرفی میکنند. در واقع، وقتی فردی توانایی حل مساله ضعیفی را داشته باشد، هنگام مواجهه با مشکلات ممکن است به هر راهحلی که دیگران از جمله فرقهها و گروههای عرفانهای نوظهور بیان میکنند، روی بیاورد.
۵- هویت شکلنیافته یا ناقص: هویت جنبههای گوناگونی دارد. یکی از این جنبهها شناخت معنوی است. در واقع، یکی از ابعاد هویتی هر انسان بعد معنوی اوست که معمولا این بعد با گرایش به مذهب نیز همراه است. به عبارت دیگر، جنبه معنوی مرتبط با چیزی است که به آن اعتقاد داریم. حداقل فایده شناخت پیدا کردن از اعتقاد انسان این است که پی میبریم دیگران مثل ما فکر نمیکنند و در نتیجه، ما هم انتظار نخواهیم داشت که مطابق ما باشند. هویت شکلنیافته یا ناقص، بهویژه از جنبه معنوی، باعث میشود افراد برای پر کردن این خلأ به عرفانهای نوظهور گرایش پیدا کنند تا شاید از آن طریق خودآگاهی خود را بالا ببرند.
به جز عوامل فردی چه عوامل موقعیتی و اجتماعی در این گرایش موثر است؟
فقر و شرایط محیطی سخت و دشوار این گرایشها را بیشتر میکند. هر چقدر که شرایط محیطی برای فرد غیرقابل تحملتر و سختتر باشد و او در مقابل آن مستاصلتر شود، بیشتر احتمال دارد که به این نوع عرفانها گرایش پیدا کند. همانطور که میبینیم، در کشور هند که فقر و محرومیت زیادی وجود دارد، اینگونه عرفانها بیشتر است.
طبق آمارها گویا زنان بیش از مردان نسبت به این جریانات علاقه دارند، نظر شما در اینباره چیست؟
بله. تحقیقات این موضوع را تایید کرده است. روانشناسان دلایل مختلفی نیز برای آن برشمردهاند. از جمله این دلایل میتوان به تلقینپذیری اغلب زنان و میزان اضطراب بیشتر آنها اشاره کرد. بیشتر زنان در مجموع نسبت به مردان مهارت حل مساله پایینتری دارند و در مقابل مشکلات زندگی سریعتر بهدنبال پناهگاهی برای اضطرابشان میگردند.
چه ویژگیهایی در گروهها و فرقههای عرفانی نوظهور وجود دارد که افراد را به سمت خود میکشاند؟
آدمها به علت گرایش ذاتی به معنویت به هر وسیلهای ممکن است متوسل شوند و یکی از این وسیلهها عرفانهای جدید است. وقتی یک جریان به شما میگوید که میتواند آرامش به شما دهد و خلاقیت، رشد، شکوفایی استعداد و در کل پر کردن احساس خلأ را برای شما به ارمغان بیاورد، ممکن است هرکسی تقاضای این کالا را کند ضمن اینکه برخی از تمرینها مانند ریلکسیشن و یوگا جوهرهای این فرقههاست که میتواند به افراد آرامش دهد. همبستگی گروهی، احساس حمایت، تعلق و از این قبیل موارد نیز که در این گروهها و فرقهها موجود است، کمک میکند تا افراد به این عرفانهای کاذب گرایش یابند.
آیا عضویت در این فرقهها واقعا میتواند بهداشت روانی افراد را تضمین کند؟
تحقیقات مختلف روانشناسان نشان داده که این گروهها فقط آثار منفی دارند و اگر پیامدهای مثبت هم داشته باشند موقتی و یک مسکن هستند. به محض ایجاد یک مشکل جدید در زندگی فرد اضطراب دوباره هجوم میآورد و او که توانایی حل مساله را ندارد مستاصل و درماندهتر از قبل خواهد شد.
میتوان گفت که این عرفانها، حرفهایی را به مردم میزنند که دوست دارند، بشنوند؟ حرفهایی که علم روانشناسی به مردم نمیزند.
این نوع عرفانها به دلیل آگاهی از روانشناسی توده مردم و شناخت عوامل فردی که افراد را به سوی این عرفانها میکشانند، مورد استقبال هستند، آنها بر اساس همین آگاهی میتوانند به طور موقت مردم را خوشحال کنند و به این دلیل پیروان زیادی در سراسر جهان دارند. درواقع اینگونه افراد، در بیشتر موارد حرفهای خوب میزنند در صورتی که علم روانشناسی بر اساس منطق پیش میرود و نمیتواند حرف بیاساس و غیرمنطقی را مطرح کند. اینگونه افراد به زبان ساده و عامهپسند و در مورد موضوعاتی که برای مردم جذاب و دستنیافتنی است، سخن میگویند.
چرا روانشناسان و علم روانشناسی با این عرفانها در جدل است؟
جدلی وجود ندارد. روانشناسی به عنوان علم مطالعه، تبیین و کنترل رفتار انسان بر اصولی علمی استوار است. از این منظر هر ادعایی در مورد تاثیرات روانشناختی پدیدههای مختلف از جمله عرفانهای نوظهور باید در بستر تحقیقات روانشناسان به تایید برسد و به قول معروف راستیآزمایی شود. تاکنون ادعاهای عرفانهای نوظهور در این تحقیقات به تایید روانشناسان نرسیده و تاثیرات موقتی آنها نیز به جای مثبت بودن مخرب است زیرا بعد از فروکش کردن این تاثیرات، ناامیدی بیشتری وجود فرد را خواهد گرفت و فرد را بیشتر از قبل در برابر مشکلات آسیبپذیر میکند. مشکل روانشناسی با این نوع عرفانها در همین است. برای مثال، سایبابا که یکی از رهبران عرفانهای نوظهور در جهان بود، پیروان بسیار زیادی داشت و دو سال قبل درگذشت، او ادعاهای فراوانی در مورد قدرت خود بیان میکرد. روانشناسان غربی برای بررسی علمی این ادعاها به هند سفر کردند و هیچکدام از ادعاها را واقعی نیافتند. جالب بود که پیروان او وقتی در مقابل این سوال روانشناسان قرار میگرفتند که آیا خودشان تاکنون این ادعاها را دیدهاند، جواب منفی میدادند و همگی میگفتند قدرتها و تواناییهایی را که «سایبابا» مدعی آن بود از فرد یا افراد دیگری شنیدهاند.
فرزانه نیکروحمتین
عکس: Corbis
مهدی ملکمحمد
روانشناس
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید بلیط هواپیما
روز معلم معلمان ایران بابک زنجانی مجلس مجلس شورای اسلامی خلیج فارس دولت دولت سیزدهم حجاب رهبر انقلاب شورای نگهبان
شهرداری تهران تهران سلامت هواشناسی پلیس سیل آموزش و پرورش قوه قضاییه فضای مجازی دستگیری شورای شهر تهران سازمان هواشناسی
قیمت دلار خودرو قیمت خودرو بانک مرکزی دلار ایران خودرو سایپا چین بازار خودرو قیمت طلا تورم مالیات
مسعود اسکویی تلویزیون سریال سینما موسیقی سعید آقاخانی سینمای ایران فیلم دفاع مقدس تئاتر نون خ رسانه ملی
رژیم صهیونیستی اسرائیل آمریکا غزه فلسطین جنگ غزه حماس نوار غزه روسیه عربستان نتانیاهو اوکراین
فوتبال استقلال پرسپولیس رئال مادرید بایرن مونیخ سپاهان تراکتور لیگ قهرمانان اروپا باشگاه استقلال تیم ملی فوتسال ایران فوتسال بازی
وزیر ارتباطات تبلیغات اپل ناسا گوگل نخبگان ویروس آیفون ماه نمایشگاه خودرو
خواب بارندگی دیابت کاهش وزن ویتامین قهوه مسمومیت چاقی داروخانه بارداری