لطمه واقعی نبود این افراد به سازمان می رسد

«ممنوع الکاری» و چگونگی ایجاد و رفع آن

معاون سیما این روزها با انواع و اقسام اظهارنظرهای جنجالی و جالب توجه، توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرده است. اظهارنظر اخیر وی درباره وضعیت ممنوع‌الکاری برخی چهره‌ها در صدا و سیما نیز بار دیگر حجمی از مطالب انتقادی را در رسانه‌ها به وجود آورد. دارابی در اظهارنظر اخیر خود گفته است: « در تلویزیون هیچ‌کس ممنوع‌الکار نیست و به نوعی همه، جای کار دارند». وی در ادامه نیز ابراز امیدواری کرده تا «تمام افرادی که توانایی تولید برنامه‌های خوب دارند، خودشان را در تلویزیون ببینند».

این اظهارنظر اخیرا از سوی رییس سازمان صدا و سیما نیز مطرح شده و عزت‌الله ضرغامی نیز در هفته گذشته تاکید کرده که در سازمان صدا و سیما ممنوع‌الکار وجود ندارد. در پی این اظهارنظر، رسانه‌ها در مطالب مختلفی به بررسی وضعیت چهره‌ها و افراد ممنوع‌الکار در تلویزیون پرداختند. فاطمه معتمد‌آریا، مهران مدیری، میترا حجار، باران کوثری، سحر قریشی، جواد یحیوی و... برخی چهره‌هایی بودند که در مطالب و گزارش‌های رسانه‌ها، از آنها‌ به عنوان چهره‌های ممنوع‌الکار نام برده شد.

در صدا و سیما ممنوع‌الکاری مسیر مشخص و ویژه‌یی دارد و در سطح‌های گوناگونی تکرار می‌شود. سطح اول و خفیف «تهیه‌کنندگان» هستند. گاهی یکی از عوامل یک برنامه و سریال یا بازیگران، به واسطه برخی رفتارها مورد غضب تهیه‌کنندگان یا کارگردان‌ها قرار می‌گیرد و برای مدتی مشخص برای هیچ کاری با او تماس گرفته نمی‌شود. این مساله می‌تواند به علت: بد‌رفتاری در سر صحنه تولید یک اثر، درخواست دستمزد بالا، عدم مسوولیت‌پذیری و... باشد.

در سطح بالاتر ممکن است مدیر شبکه یک بازیگر یا مجری را ممنوع‌الکار کند. این مساله مصداق‌های مختلفی دارد و در سال‌های اخیر بازیگرانی بوده‌اند که به دلیل مصاحبه علیه تلویزیون یا طرح اظهارات نابجا علیه سازندگان اثری که در آن حضور یافته‌اند، مورد غضب مدیر شبکه قرار گرفته‌اند و به دستور مدیر، در هیچ اثری از تولیدات آن شبکه از آنها استفاده نشده است. یکی از مهم‌ترین مصداق‌های این وضعیت، گروهی از بازیگران هستند که در میانه فیلمبرداری یک اثر عنوان می‌کنند تا زمانی که دستمزد آنها پرداخت نشود، دیگر مقابل دوربین نخواهند آمد. آنها با این روش تولید یک سریال را متوقف و هزینه‌های گزافی را به یک پروژه تحمیل می‌کنند و در مقابل رفتار آنها، مدیر شبکه نیز به تمامی کارگردان‌های شبکه دستور می‌دهد تا دیگر از این افراد استفاده نشود.

شکل دیگر ممنوع‌الکاری از سوی «حراست سازمان صدا و سیما» صورت می‌گیرد. این بخش که از زیرمجموعه‌های سازمان صدا و سیما‌ست، تلاش می‌کند تا نظارتی دقیق و جدی بر بخش‌های مختلف این سازمان داشته باشد. درباره سریال‌های خاص و ویژه این سازمان، تهیه‌کننده همواره فهرست بازیگران مورد نظر را برای استعلام به حراست سازمان صدا و سیما اعلام می‌کند و حراست پس از بررسی‌های لازم، اجازه به کارگیری آن بازیگران را اعلام می‌کند. گاهی نیز بدون ذکر دلیل واضحی، مانع از حضور یک بازیگر در نقشی خاص می‌شود. جلوگیری از حضور بازیگران در برنامه‌های ترکیبی یا زنده نیز یکی دیگر از شکل‌های ممنوع‌الکاری است. گاهی این محدودیت صرفا برای برنامه‌های زنده وجود دارد، گاهی برای برنامه‌های یک شبکه خاص تعریف می‌شود و زمانی هم شکلی کلی به خود می‌گیرد. مثلا ممکن است یک فرد خاص امکان حضور در برنامه شبکه دو را نداشته باشد اما ممنوعیتی برای حضور وی در برنامه شبکه جام‌جم که در خارج از ایران پخش می‌شود وجود ندارد. در شکل شدید این وضعیت، فرد ممنوع‌الکار حتی اجازه و امکان حضور در سازمان صدا و سیما را ندارد و بر فرض آفیش شدن از سوی افراد داخل سازمان، هنگام ورود به ساختمان‌های تحت امر صدا و سیما جلوی وی گرفته خواهد شد.

افراد ممنوع‌الکار در حراست صدا و سیما صاحب پرونده می‌شوند. آنها به تشخیص مسوولان این بخش بین چند هفته تا چند ماه امکان فعالیت در این رسانه را نخواهند داشت البته گاهی ممکن است به آنها اجازه فعالیت در رادیو داده شود. درخصوص مجریان این وضعیت زیاد دیده می‌شود اما برای بازگشت مجدد آنها به عرصه فعالیت هم راه‌های مختلفی وجود دارد. یکی از این راه‌ها، اطمینان از سهوی بودن رفتار آنها و بروز نشانه‌های ندامت در رفتار این افراد است. مثلا سال گذشته وقتی یک مجری در مصاحبه‌یی با یک مجله، نکاتی انتقادی را علیه مسوولان سیما بیان کرده بود، به مدت چند روز ممنوع‌الکار شد و پس از اصلاح مصاحبه در گفت‌وگو با یک رسانه دیگر، امکان فعالیت مجدد پیدا کرد. گاهی نیز وساطتت یا درخواست مدیر شبکه یا یک فرد متنفذ از خارج از صدا و سیما- مثلا مسوولان ذی‌نفوذ- زمینه را برای بازگشت فرد مهیا می‌کند. مواردی که به آن اشاره شد صرفا شامل افراد فعال در صدا و سیما می‌شود اما کارشناسان، اساتید و افراد زیادی هستند که هیچگاه راهی به تلویزیون پیدا نمی‌کنند و حتی فرصت حضور در یک برنامه معمولی نیز از آنها دریغ می‌شود. تعداد این افراد بسیار بیش از چند بازیگر و مجری است و لطمه واقعی را نبود این افراد به سازمانی می‌زند که قرار است آینه تمام‌نمای اجتماع باشد.

حمیده جهانگیر