نگاهی نو به حادثه عاشورا

عاشورا, پیامی برای آزادی خواهی, عدالت طلبی و حق طلبی در فراخنای تاریخ است و در عین حال, حادثه عاشورا , الهام بخش ترین و دل خراشترین رویداد تاریخ اسلام به شمار می آید

عاشورا، تجلی گاه اوج عبودیت آدمی ، در برابر خداوند و نهایت عشق به حق تعالی است. عاشورا، بزرگ ترین کلاس درس و سمبل شهادت طلبی و پاک بازی در راه عقیده است. عاشورا، پیامی برای آزادی خواهی، عدالت طلبی و حق طلبی در فراخنای تاریخ است و در عین حال، حادثه عاشورا ، الهام بخش ترین و دل خراشترین رویداد تاریخ اسلام به شمار می آید.

این رخداد از هنگامه وقوع تاکنون همچون خورشیدی عالمتاب به جان های مرده ، گرمی بخشیده و فرهنگ آزادگی و آزادی خواهی، ایثار و شهادت، عبودیت و معرفت، عزت و کرامت نفس، صبر و بردباری و بالاخره جوانمردی و جهاد در راه عقیده و مرام را به انسان ها اعم از مسلمان و غیرمسلمان آموخته است و گذشت زمان نه تنها موجب محو آن از خاطره ها نشده، بلکه کشش و ژرفایی آن هرساله بر اجتماع عظیم مردم در محافل و مجالس عزای حسینی افزوده است؛ هم چنان که رسول اکرم (ص) فرمود: «حرارتی که شهادت امام حسین(ع) در قلب های مؤمنان بر جای می نهد ، هرگز به سردی نمی گراید».

قیام امام حسین "ع" و حادثه عاشورا از دیرباز تاکنون موردتوجه و عنایت متفکران و تحلیل گران مسلمان و غیرمسلمان و نیز شیعه و سنی واقع شده و آن را از زوایای مختلف موردتحقیق و بررسی قرار داده اند.

اما مفقود شدن برخی منابع و تحریف و انعکاس نیافتن پاره ای از جزئیات پیش و پس این واقعه در کنار فقدان توجه به ریشه های این رخداد و بی بهرگی از بصیرت عمیق دینی و اسلام شناسی راستین و نیز عدم تجزیه و تحلیل مدارک و شواهد تاریخی و خصوصاً تعصب مذهبی و یک سو نگری به نهضت حسینی ، اولاً منشأ ظهور شبهاتی از جانب دشمنان اهل بیت درباره حقانیت و مشروعیت نهضت امام حسین(ع) شده و ثانیاً ، موجب ارائه تحلیل های سخیف درباره عوامل و اهداف نهضت عاشورا از سوی برخی از نویسندگان گشته است.

به یقین بهترین وسیله مقابله با خرافات و تحریف های نهضت عاشورا اطلاع رسانی درست و مستند براساس بصیرت و اسلام شناسی راستین و تجزیه و تحلیل دقیق مدارک وشواهد تاریخی از واقعه عاشورا است، چرا که عاشقان حسینی امروز در هر منطقه و کشوری که سکونت دارند ، براساس فرهنگ ، سلیقه و نمادهای خود برای شهدای کربلا عزاداری می کنند و تنها باید با تنویر افکار عمومی و اندیشه های اصلاحی اهداف و واقعیتهای نهضت عاشورا را برای تمام فرهنگها تبیین کرد.

دراین راستا، نقش علما و اندیشمندان حوزه دین بویژه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم که طی ۳۰ سال گذشته با بهره گیری از چشمه های فیاض علمای بزرگ اسلامی و کنکاش و پژوهش در متون اسلامی بویژه قرآن کریم و احادیث پیامبر وائمه اطهار"ع" توانسته است در عرصه تببین و نشر اندیشه های نو و روزآمد برای تمام اسلام به ویژه عرصه نرم افزاری تولیدات ارزنده ای داشته باشد اهمیت زیادی دارد.

دراین زمینه، محققین و پژوهشگران بسیاری، برای نشان دادن چهره واقعی حادثه کربلا تلاش کرده اند که نمونه ای از آن حرکت نو و بدیع گروهی ازپژوهشگران و اندیشمندان دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم است.

جمعی از فضلا و اندیشوران دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم با تلاشی قابل تقدیر، نهضت عاشورا را از سه جنبه فقهی، کلامی و سیاسی مورد تحلیل قرار داده اند تا تبیین صحیحی از زمینه ها، عوامل و اهداف حرکت سیدالشهدا(ع) و پی آمدهای آن به دست آید.

در همین راستا نویسندگان کوشیده اند در مجموعه ای با عنوان " نهضت عاشورا، جستارهای کلامی ، سیاسی و فقهی " دفاعی منطقی و پاسخ هایی مدلل به شبهات برخی از متعصبان سایر فرق یا مستشرفان نا آگاه و مغرض ارائه کنند که با زیرسؤال بردن حقانیت و مشروعیت قیام عاشورا، آن را خروج بر حکومت اسلامی و خلیفه پیامبر دانسته اند، یا این حماسه را حرکتی قدرت طلبانه معرفی کرده و اقدام امام را از مصادیق به هلاکت انداختن خویش به شمار آورده اند.

این مجموعه همچنین می تواند توضیحی قانع کننده برای ذهن های جستجوگری باشد که با پرسش ها و تأملات زیر روبه رو هستند:

۱) هدف امام از قیام چه بود؟ آیا به قصد براندازی حکومت یزید و تشکیل حکومت اسلامی بوده، یا افشای مفاسد و فجایع بنی امیه یا داشتن دستور ویژه ای از جانب خداوند و یا این که امام اصلاً هدفی جز شهادت نداشته است؟

۲) نقش و میزان تأثیر عوامل محیطی همچون دعوت کوفیان در حرکت امام چه اندازه بود؟

۳) آیا علم معصومان(ع) به جزئیات و نحوه شهادت شان نیز تعلق می گیرد؟ اگر آری چرا حضرت سیدالشهدا(ع) بر حرکت خود اصرار داشتند؟

۴) اگر به دست گرفتن حکومت وظیفه شرعی امام(ع) بوده، پس چرا اقداماتی برنامه ریزی شده برای این مقصود صورت ندادند؟

۵) چرا امام حسین(ع) همانند برادر مهتر خود حضرت مجتبی(ع) صلح نکرد؟ ۶. چرا امام در آغاز زمام داری یزید قیام نمودند و در زمان معاویه اقدامی نکردند؟ و شبهات و پرسش های دیگر

● مهمترین دغدغه اندیشمندان دینی

حجت الاسلام والمسلمین "محمدحسن نجفی راد" قائم مقام پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم که به تازگی با راه اندازی نمایندگی این دفتر درتهران به عنوان نخستین رئیس این نمایندگی منصوب شده است، دراین باره به خبرنگار ما گفت: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم علاوه براین اثر، به تازگی آثار ارزشمند دیگری را در باره حماسه حسینی به منظور تعمیق اندیشه عاشورایی و خرفه زدایی از واقعه کربلا ، تالیف و منتشرکرده است.

وی افزود:«نگاهی نو به حادثه عاشورا» ، «نهضت عاشورا جستارهای کلامی ، سیاسی ، فقهی» و «نقد منابع عاشورا» ، از جمله چنین کتابهایی است که محققین و دوستداران نهضت کربلا را با رویدادهای واقعی حماسه کربلا و زوایای مختلف آن و همچنین نقد و بررسی منابع و اخبار مربوط به حماسه حسینی بیشتر آشنا می کند.

به گفته وی ، علاوه براین ، بوستان کتاب دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نیز به تازگی اقدام به چاپ و انتشار چندین عنوان کتاب از مولفین و پژوهشگران مختلف کشور درباره نهضت عاشورا کرده است که این آثار نیز در جای خود ارزشمند است.

به اعتقاد نجفی راد، امروز بیشترین دغدغه اندیشمندان و پژوهشگران حوزه دین ، مقابله با تحریف و خرافی زدایی از وقایعی همچون نهضت کربلا است و برای پاک کردن چهره دین از خرافات تلاش مضاعفی را آغاز کرده اند. با این حال، وی تاکید می کند که عظمت وشان حماسه سازان واقعه جانسوز کربلا وفلسفه حماسه حسینی بالاتر از آن است که در غبار خرافات و گزافه گویی های برخی از افراد نا آگاه در مراسم عزاداری سالارشهیدان قرارگیرد ، به حدی که واقعیت های این حماسه از نگاه مردم دور شود.

این پژوهشگر دفتر تبلیغات اسلامی افزود: شکی نیست که نمادهای عزاداری امام حسین "ع" دربین ملل ، کشورها و قومها و نژاد های با توجه به فرهنگهای مختلف آنان متفاوت است و دوستداران و عاشقان امام حسین "ع" درهر منطقه براساس سنن و آداب و نمادهای خود به سوگواری برای شهدای کربلا می پردازند ولی متأسفانه برخی از حرکات و اقداماتی در عزای امام حسین "ع" صورت می گیرد که مشابهتی با یک مراسم عزاداری و سوگواری ندارد و رنگ و بوی خرافه دارد که با ساحت مقدس مجالس عزاداری امام حسین سازگارنیست لذا باید ضمن احترام به ارادات مندان و عزداران حسینی ، این مسائل از سوی فضلا و اندیشمندان تذکر داده شود تا ضمن پیشگیری از غلو دربیان واقعه عاشورا برخی خرافات نیز نا خود آگاه وارد آیین سوگواری امام معصوم "ع" نرود.

وی با ذکر اینکه نماد اصلی عزاداری در همه جا و همه وقت گریه است، گفت: آنچه درسنت وسیره اهل بیت آمده است گریستن و گریاندن است. امام حسین(ع) خود می فرماید: "من کشته اشکهایم و هیچ مومنی مرا یاد نمی کند مگر آنکه از سوز دل اشک می ریزد" .

نجفی راد گفت : درصدر اسلام نیز نخستین عزاداری که به توصیه پیامبر عظیم الشان اسلام "ص" برای شهدای احد بویژه حمزه سید الشهدا صورت گرفت گریستن بر این شهیدان بود و از آن پس مردم در عزاداری های خود بر حمزه سیدالشهدا نیز می گریستند .این روش تا زمان واقعه خونین کربلا و به شهادت رسیدن امام حسین و یارانش ادامه داشت.

وی با ذکر اینکه واقعه عاشورای حسینی و ایثار وجانفشانی های شهدای دشت کربلا یک درس و راه وروش برای ظلم ستیزی در تمام اعصاراست، گفت: عزاداری عاشورای حسینی برای زنده نگه داشتن اهداف این حماسه است و عزاداران نباید کاری کنند که باعث وهن شهدای کربلا و خاندان عصمت وطهارت "ع" شود.

وی افزود: مداحان وسخنرانان نیزباید ببینند نسبت دادن گفتارها و سخنان و زبان حال ها با منش حماسه سازان کربلا همخوانی دارد؟ و آیا حضرت سید الشهدا و حضرت زینب "س" قهرمان کربلا از نسبت دادن این نوع تعبیرها و حرکات زننده و سخیف در مجلس عزاداری شهدای کربلا راضی هستند و یا ما بی راهه می رویم ؟.

این پژوهشگر حوزه علمیه قم با تاکید براینکه هیچ دلیل عقلی ومنطقی برای جواز قمه زنی و مشروعیت آن با شرایط امروز در فقه شیعه نمی توان پیدا کرد، گفت: افزون بر این ما در اسلام و به خصوص فقه شیعه مسائل و عناوین ثانویه داریم که با توجه به شرایط امروز این گونه عزاداریها که همراه با خرافات و قمه زنی باشد وهن شیعه است و مسلّم جایز نیست و از نظر شیعه و عموم خردمندان عالم این گونه عزاداری نابخردانه است و با اهداف نهضت حسینی که مهم ترین آن فرهنگ سازی و امر به معروف ونهی از منکر است فاصله زیادی دارد.

نجفی راد تصریح کرد: به یقیین اجرای هربرنامه و اقدامی که ما ، بویژه نسل جدید و جامعه جهانی را از فلسفه نهضت عاشورا وحماسه حسینی دور کند و با وهن مراسم عزاداری ، مانع گسترش فرهنگ عاشورایی مثل امر به معروف ونهی از منکر، اقامه نماز، مبارزه با فساد وتباهی وظلم ستیزی و آزادگی و حریت در جامعه شود ، درعزای امام حسین "ع" جایز نیست و باید مسببین آن در پیشگاه سیدالشهدا پاسخ گو باشند.

وی نقش مداحان و سخنرانان مجالس امام حسین"ع" را درتنویز افکار عمومی و نشان دادن واقعیت های کربلا و خارج کردن خرافات ازمجالس عزاداری سالار شهیدان مهم دانست و به همه خادمان مجالس عزای امام حسین"ع" و عاشورای حسینی به خصوص مداحان توصیه کرد ، با توجه به اینکه بانی و مجری برنامه های آیین های عزاداری هستند برای اینکه زحماتشان درپیشگاه سید الشهدا بیشترمورد قبول واقع شود به مطالعه روز افزون متون و نوشتارهای نهضت امام حسین"ع" و واقعه کربلا به خصوص ازمنابع موثق و قابل اعتماد بپردازند و حتی در انتخاب اشعار خود با فضلای محله خود مشورت کنند.

● ماندگارترین واقعه تاریخ

از میان همه حوادث تاریخ، واقعه عاشورا ویژگی بارزی یافته و ماندگار شده است و گذر زمان نه تنها به روی آن پرده نیفکنده و آن را به فراموشی نسپرده است، بلکه هر روز به رغم کوشش هایی که برای نابودی آن در ادوار مختلف تاریخی، به ویژه عصر متوکل عباسی صورت گرفته، نمایان ترشده و غبارها از آن زودوده شده است.

برخلاف دیگر وقایع ، دیرینگی بر عظمت واقعه عاشورا افزوده و شکوفاترش ساخته است تا آن جا که آدمیان امروزی از دیروزیان اطلاعات بیشتری درباره آن دارند و گذشتگان از پیشینیانشان.

امروزیان بیشتر به امام حسین"ع" و فلسفه حماسه حسینی احساس تعلق می کنند و این به یمن روشن تر شدن روزافزون آن است.

به راستی چه عنصر یا عناصری در واقعه عاشورا وجود داشت که این گونه بر تارک تاریخ درخشندگی یافته و ماندگار شده است؟ و چه چیزهایی در آن بوده است که نه تنها گذر زمان بر آن غباری نیفکنده ، بلکه پرده ها را به کناری زده و جلو ه های درخشان تری از آن رخ نموده است و دل های بیشتری به آن توجه یافته و شیفته می گردند؟ برای پاسخ به این پرسش اساسی، تأملی ویژه لازم است تا بتوان در پرتو آن واقعیت قضیه را دریافت و به گونه ای ماندگاری واقعه را به درستی فهم کرد.