قرارداد انرژی تهران پكن و پیامدهای ژئوپولتیكی آن

قرارداد ۵ ۳ میلیارد دلاری خط لوله چین قزاقستان كه دو ماه گذشته نهایی شد, بسیاری از تحلیل گران و اقتصاد دانان را در سراسر جهان شگفت زده كرد

برخی از آنها در حالی كه بسیار هیجان زده بودند اعلام كردند، سیاست خارجی اقتصادی چین تغییری شگرف یافته و با سرعتی غیرقابل باور به جلو حركت می كند. اما با امضای قرارداد یكصد میلیارد دلاری گاز میان تهران و پكن تقریباً تمامی كارشناسان توجه خود را به این موضوع معطوف كردند و آن را از زوایای گوناگون مورد بررسی قرار دادند.از سویی دیگر، انتظار می رود كه به دنبال شكل گیری تفاهمنامه های دیگر در زمینه نفت و گاز میان دو كشور، ارزش كلی این قراردادها به ۲۰۰ میلیارد دلار برسد.برطبق این قرارداد گازی طی یك دوره ۲۵ ساله ۱۰ میلیون تن گاز مایع ایران سالانه به چین صادر می شود و در مقابل شركت دولتی نفت چین در پروژه های نظیر اكتشاف، استخراج، صنایع پتروشیمیایی و گازی، خط لوله و خدمات مشاركت خواهد داشت. صادرات LNG به كشتی های باربری ویژه ای نیاز دارد و ایران در حال حاضر میلیاردها دلار در تجهیزات محدود LNG خود سرمایه گذاری كرده است. ایران تا سال ۲۰۱۰ برای پاسخ گویی به نیازهای بازار LNG روبه رو رشد خود نیاز به خرید ۸۷ كشتی ویژه علاوه بر ۱۰ كشتی خریداری شده دارد. حجم منابع گازی ایران حدود ۶/۲۶ هزار میلیارد مترمكعب تخمین زده می شود. ایران از نظر حجم منابع گازی مقام دوم را در جهان دارد و حدود نیمی از این منابع در مناطق فراساحلی قرار دارند. شاید خیلی زود باشد كه فوائد گسترده اقتصادی، سیاسی و حتی ژئواستراتژیك قراردادهای انرژی ایران- چین و توسعه منابع انرژی ایران را مورد بررسی قرار دهیم. بسیاری معتقدند كه این قراردادها یك مانع بزرگ در راه تحریم های آمریكا علیه ایران خصوصاً در بخش انرژی هستند. بنابر قوانین تحریم آمریكا علیه ایران، شركت های خارجی نمی توانند بیش از ۲۰ میلیون دلار در صنعت نفت و گاز جمهوری اسلامی ایران سرمایه گذاری كنند. با وجود آنكه حجم سرمایه گذاری مستقیم چین در بخش انرژی ایران مشخص نیست ولی میزان این سرمایه گذاری تنها در میدان یادآوران ایران بیش از سقف مجاز اعلام شده از سوی آمریكا است. منابع نفتی این میدان حدود ۱۷ میلیارد بشكه تخمین زده می شود و این میدان می تواند روزانه بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشكه نفت تولید كند. این میدان در كنار میدان عظیم پارس جنوبی قرار دارد كه ایران و قطر در آن شریك هستند و به تنهایی حدود ۸ درصد منابع گازجهارن را در خود گنجانده است. ایران از میزان برداشت ناعادلانه قطر از این میدان ناراضی است (سهم برداشت قطر در مقابل ایران شش به یك است) و وزیر نفت ایران در این خصوص به قطر هشدار داده و تنها ایجاد كمیته فنی مشترك را مطرح كرده كه تاكنون نتیجه ای به دنبال نداشته است. ایالات متحده صریحاً از چین به عنوان چالشی بزرگ در راه منافعش یاد می كند. قراردادهای همكاری انرژی ایران و چین فصل جدیدی از روابط را در زمینه ای آغاز می كند كه با منافع ملی آمریكا در تضاد است. بزرگ ترین قرارداد گازی خارجی ایران- چین در حالی شكل می شود كه ایران قراردادهای تجاری را با اسپانیا و ایتالیا منعقد كرده است. مقامات ایرانی امیدوارند كه قرارداد ایران- چین تغییر نگرشی را در مورد ریسك های سرمایه گذاری و تجارت در ایران در دیگر كشورهای اروپایی، هند، ژاپن و حتی روسیه پدید آورد. برای مثال دهلی نو با توجه به الگوی پكن با سرعت بیشتری روند احداث خط لوله صلح را دنبال می كند. ایران- هند در سال ۱۹۹۳ یادداشت تفاهمی برای احداث خط لوله ۲۶۷۰ كیلومتری به امضا رساندند كه بیش از ۷۰۰ كیلومتر آن را از محدوده داخلی پاكستان می گذرد. از سویی دیگر، روسیه نیز باید در مورد به تاخیر انداختن همكاری های هسته ای خود با ایران اقدام كند. روسیه به دنبال فشار ایالات متحده همكاری های هسته ای خود را با ایران با ملاحظه كاری دنبال می كند ولی در صورت ادامه این روند چین گوی سبقت را از روسیه می رباید. گاز پروم روسیه اكنون در آستانه عقد قراردادهایی با ایران قراردارد.ایران برای پیوستن به سازمان همكار شانگهای (SCO) و تشكیل محور قدرتمند ایران- چین-روسیه در مقابل ایالات متحده تلاش زیای می كند در حال حاضر چین، روسیه، تاجیكستان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبكستان عضو این سازمان هستند. در حال حاضر جهش چشمگیر چین در خاورمیانه و بازارهای انرژی دریای خزر به یك عمل انجام شده می ماند كه طی آن میزان رنجش بزرگ ترین شریك تجاری آن یعنی آمریكا اهمیت چندانی برخوردار نیست.

منبع: جهان صنعت، آزاده افتخاری، سه شنبه ۱۷ آذر ۱۳۸۳