بندری برای توسعه تجارت دریایی ایران

پژوهش و بررسی سیر تحول و تمدن بشری,گویای این واقعیت مهم است که شکل گیری ارتباطات و توسعه آن با تحولات اجتماعی, اقتصادی و تکنولوژی همراه بوده است, به گونه ای که میان بهره وری در بخش حمل و نقل و کارآیی بخش های اقتصادی و اجتماعی ارتباطی همگون و تنگاتنگ برقرار است این وضعیت سبب شده امروزه صنعت حمل ونقل به انواع گوناگون از پیشرفت چشمگیری برخوردار شود

پژوهش و بررسی سیر تحول و تمدن بشری،گویای این واقعیت مهم است که شکل گیری ارتباطات و توسعه آن با تحولات اجتماعی، اقتصادی و تکنولوژی همراه بوده است، به گونه ای که میان بهره وری در بخش حمل و نقل و کارآیی بخش های اقتصادی و اجتماعی ارتباطی همگون و تنگاتنگ برقرار است. این وضعیت سبب شده امروزه صنعت حمل ونقل به انواع گوناگون از پیشرفت چشمگیری برخوردار شود. صاحبنظران اقتصادی از میان انواع حمل و نقل، نوع دریایی آن را که خصوصیت منحصر به فردی داراست، پایه و اساس این صنعت می دانند. با حمل و نقل دریایی می توان حجم زیادی از کالا را از اقصی نقاط جهان با طی مسیرهای کوتاه که عمدتا به دور از قلمرو حاکمیت کشورها می باشد با هزینه بسیار پایین جابه جا کرد.

حمل و نقل دریایی به دلیل مزیت نسبی نسبت به سایر روش های حمل و نقل از جایگاه خاصی برخوردار است. اهمیت و ویژگی خاص حمل و نقل دریایی به گونه ای است که بنادر معتبر و فعال متعددی در دنیا به امر ارائه خدمات حمل و نقل دریایی مبادرت ورزیده و در عمل بصورت مجموعه های اقتصادی - تجاری ضمن در اختیار قراردادن مجموعه ای متنوع و گوناگون از خدمات حمل و نقل و جابه جایی کالا نسبت به کسب درآمدهای ارزی قابل توجیه مبادرت می کنند. حمل و نقل دریایی از دیرباز در کشور ایران وجود داشته و با توجه به مرزهای آبی شمال و جنوب کشور از رونق خاصی نیز برخوردار بوده است. مرور اجمالی تاریخ ایران باستان، از گذشته درخشان صنعت دریانوردی حکایت دارد.

اعزام ناوگان عظیمی از صدها کشتی جنگی از طرف داریوش هخامنشی که به فتح ترکیه و مقدونیه منجر شد، لشکر کشی عظیم دریایی ایران برای تصرف آتن و لشکرکشی خشایار شاه با سپاهی عظیم و ناوگانی نیرومند، به قصد تصرف یونان همگی به تسلط ناوگان دریایی ایران بر می گردد و همچنین در دوره ساسانیان نیز ناوگان دریایی ایران موفق شد سرزمین یمن را به تصرف خود درآورد. در سال های بعد گسترش به نحوی بود که کشتی های ایرانی و چینی مدتها تجارت دریایی بین خاورمیانه و شرق آسیا و آفریقا را در انحصار خود داشتند در این سال ها اغلب کالاهایی که از چین به سیلان، هند، عربستان یا سواحل شرقی آفریقا صادر می شده از طریق کشتیرانی بودند.

بررسی عوامل سلطه گری و سلطه پذیری در جهان حاکی از آن است که سلطه گری با نیرومند ساختن نظام حمل و نقل بین المللی کشورها رابطه مستقیم دارد و برتری ناوگان نظامی و تجارت دریایی در تفوق کشورها نقش اساسی ایفا کرده است. موقعیت های خاص جغرافیایی ایران، به دلیل استقرار در محل تلاقی و مسیر مبادلات بازرگانی قاره های آسیا، اروپا و آفریقا، این کشور را به عنوان یکی از فعال ترین شرکای تجاری در پیمان های اقتصادی منطقه ای و فرامنطقه ای مطرح کرده است. مبادلات گسترده تجاری با کشورهای آسیای مرکزی و توسعه روزافزون بازارهای پررونق کشورهای حاشیه خلیج فارس نشان بارزی از این اعتقاد متقابل منطقه ای و بین المللی است. ترکیبی از این مزیت ها، همگام با توسعه و تجهیز شبکه حمل و نقل ریلی،جاده ای و لوله ای کشور و ادامه و اتصال آن به سایر کشورها موجب شده تا جایگاه آن در شمال و جنوب کشور به عنوان مهمترین پایانه های حمل و نقل و ترانزیت کالا بیش از پیش آشکار شود. در حال حاضر ایران با درک نقش تاریخی خود می تواند در ایجاد همگرایی و توسعه منطقه ای و نیز رونق تجارت بین المللی، گام های اساسی و مهمتری را بردارد و جهت بهره برداری بهینه از موقعیت مناسب قلمرو جغرافیایی خود در منطقه با ایجاد تسهیلات لازم در حمل و نقل ترانزیت کالا و مسافر نقش مهمی را در اقتصاد منطقه ای داشته باشد.

کنفرانس سازمان ملل در زمینه تجارت و توسعه (آنکتاد) طی گزارشی اعلام کرد که حجم تجارت دریایی در سال ۲۰۰۴-۲۰۰۳ با افزایشی به میزان ۷/۳ درصد در مقایسه با سال قبل از آن از مرز ۱۷/۶ میلیارد تن گذشت. مدیر عامل کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران که اخیرا از سوی تجارت دریایی انگلیس، به عنوان مدیر برجسته دریایی جهان در سال ۲۰۰۵ انتخاب شده است در بزرگترین گردهمایی تخصصی تجارت دریایی جهان با حضور کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، مراکز مهم دریانوردی بین المللی، اتاق های بازرگانی، بانکداران، شرکت های بیمه و مالکان و مدیران ارشد کشتیرانی سراسر جهان در اواخر سپتامبر ۲۰۰۵ در لندن به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران به عنوان سخنران اصلی این اجلاس، دستاوردهای کشورمان را در عرصه حمل و نقل دریایی جهان و ابعاد و جایگاه ممتاز آن در سطح منطقه خاورمیانه و خلیج فارس تشریح کرد که این امر اهمیت تجارت دریایی ایران را می رساند. ایران از نظر ناوگان های تجاری و نفتی دریایی در جهان به ترتیب مقام های اول و چهارم را داراست. در حال حاضر ۹۰ درصد جابه جایی کالا و خدمات کشور از طریق بنادر انجام می شود .

ظرفیت کنونی بنادر کشور ۱۲۵ میلیون تن می باشد.

● تقسیم بندی بنادر تجاری ایران

بنادر تجاری ایران، به لحاظ وضعیت و اهمیت تخلیه و بارگیری به سه گروه قابل طبقه بندی هستند.

۱) بنادر عمده ای که قابلیت پذیرش کشتی های اقیانوس پیما را دارند و به منظور تجارت بین المللی مورد استفاده قرار می گیرند و تحت نظارت مستقیم سازمان بنادر و کشتیرانی فعالیت دارند شامل بنادر امام خمینی، خرمشهر، شهید رجائی، شهید باهنر، شهید بهشتی، شهید کلانتری و بوشهر در سواحل خلیج فارس و بنادر انزلی، نوشهر و امیرآباد در سواحل دریای خزر.

۲) بنادر چند منظور برای تجارت منطقه ای و محلی بنادر لنگه، آبادان، جاسک و قسمتی از بوشهر.

۳) بنادری که تحت نظارت غیر مستقیم سازمان بنادر و کشتیرانی فعالیت دارند مانند خارک، سیری، لاوان، بحرگان سر، ماهشهر، نکا»، فولاد هرمزگان، کیش و قشم.

در این مقاله تلاش می شود تا موقعیت جغرافیایی دریای خزر، موقعیت جغرافیایی و تاریخچه بندر نوشهر، ویژگی های بندر نوشهر، مشخصات فنی بندر نوشهر، طرحهای در دست اجرا و آتی در بندر نوشهر، اهمیت احداث و توسعه اسکله کشتیهای رو-رو بندر نوشهر در توسعه تجارت دریایی ایران، مورد بررسی قرار بگیرد و در آخر اهمیت و ضرورت ایجاد منطقه ویژه اقتصادی و آزاد تجاری در بندر نوشهر نیز مورد بررسی، ارزیابی و تاکید قرار بگیرد.

● موقعیت جغرافیایی دریای خزر

دریای خزر با وسعتی حدود ۴۳۸۰۰۰ کیلومتر مربع بزرگترین دریاچه کره زمین به شمار می رود که از طریق رود "ولگا" و "ولگادن" به دریای سیاه و دریای بالتیک راه یافته و بنادر دریای خزر را به بنادر شمالی و جنوبی اروپا متصل می نماید. عمق این دریا از شمال به جنوب افزایش یافته به طوری که عمق نواحی شمالی از ۱۶ متر تجاوز ننموده و در جنوب و جنوب غربی عمیق ترین نقطه آن به ۱۰۰۰ متر می رسد. هشتاد درصد آب ورودی دریای خزر از طریق رود ولگا تامین می گردد. طول دریای خزر حدود ۱۲۰۵ کیلومتر و عرض متوسط آن ۵۵۴ کیلومتر است. در سال ۱۳۷۲ اختلاف سطح آب دریای خزر نسبت به دریاهای آزاد در بندر نوشهر ۲۶/۲- متر ثبت شده است. مهمترین بهره برداری از دریای خزر کشتیرانی و مبادلات تجاری، نفتی، مسافربری و صیادی است. کناره های این دریا عموما شنزار و پست و صاف می باشد. وجود دریای خزر نقش تعیین کننده ای در آب و هوای سواحل شمال ایران داشته و به یقین تمام زیبایی های بی نظیر استان های گیلان، مازندران و گلستان بستگی به موجودیت شرایط زیست محیطی این دریا داشته و دارد. طول سواحل ایران در این دریا از "خلیج حسینقلی" تا شهر مرزی "آستارا" امتداد داشته و استان های گیلان، مازندران و بخشی از استان گلستان را در بر گرفته است. بنادر جمهوری اسلامی ایران در دریای خزر عبارتند از: بندر انزلی، کیاسر، بندر نوشهر، بابلسر، امیرآباد، بندرترکمن، بندرگز. مهم ترین بنادر فعال دریای خزر در سواحل ایران بنادر "انزلی" و "نوشهر"، در جمهوری آذربایجان بندر "باکو" ، در روسیه بنادر "ماخاچ قلعه" و "آستاراخان"، در قزاقستان بندر"اکتائو" و در ترکمنستان بندر" ترکمن باشی" (کراسناودسک سابق) است. در سال های اخیر بدنبال استقلال جمهوری های حاشیه دریای خزر، موقعیت سیاسی و اقتصادی دریای خزر دگرگون گشته و در این میان ایران به عنوان نزدیکترین راه ارتباطی این کشورها به دریای آزاد و قرار داشتن در مسیر کریدور شماره ۹ از اهمیت خاصی برخوردار گردید. حمل ونقل و جابه جایی کالاها از طریق بنادر دریای خزر به اروپا در مقایسه با مسیر خلیج فارس به علت شرایط مساعد آب وهوایی ارزانی نرخ حمل و نقل و کوتاه بودن مسیر کشتیرانی بسیار مناسب تر و مقرون به صرفه می باشد.

● موقعیت جغرافیایی و تاریخچه بندر نوشهر

نوشهر در گذشته دهکده ای به نام "خاچک" یا "خاجک" بود که به علت واقع شدن در کنار دریا و رفت و آمد کشتیهای تجارتی مورد توجه حبیب الله خان خلتبری پدر محمد ولی خان تنکابنی قرار گرفت و به نام حبیب آباد معروف شد. در سال ۱۳۰۵ به نام "دهنو" خوانده شد. از آن پس با احداث ساختمان ها و خیابانهای جدید توسعه شهر آغاز شد. ساخت تاسیسات متعدد بندری بندر نوشهر در سال ۱۳۰۹ ه.ش توسط شرکتهای بورورکس از هلند و آگرمن بلژیک آغاز و در سال ۱۳۱۸ ه.ش راه اندازی شد و عملیات بندر سازی به پایان رسید. نام دهنو به "نوشهر" تبدیل شد. قطعات و ماشین آلات کارخانه ذوب آهن کرج اولین محموله ای بود که از طریق روسیه با یک کشتی تجاری به ظرفیت ۱۰۰۰ تن بارگیری و در سال ۱۳۱۸ در بندر نوشهر تخلیه گردید. در سال ۱۳۲۷ نوشهر به شهرستان تبدیل شد و در سال ۱۳۳۳ دارای شهرداری شد. شهرستان نوشهر از شمال به دریای خزر، از جنوب به رشته کوه های البرز، از شرق به شهرستان نور و از غرب به شهرستان چالوس متصل است .در هر سال حداقل ۵۰۰ فروند کشتی در این بندر تردد می کنند. این بندر با مختصات جغرافیایی طول۵۱ درجه و ۳۶ دقیقه شرقی و عرض ۳۹ درجه و ۳۰ دقیقه شمالی یکی از بنادر تجاری استان مازندران می باشد که پس از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران به یکی از مراکز مهم اقتصادی و مبادلات کالا از جمهوری اسلامی ایران به کشورهای حاشیه دریای خزر مبدل شد. از نکات حائز اهمیت اینکه این بندر نزدیکترین بندر به مرکز کشور (تهران) نسبت به کلیه بنادر کشور توسط جاده آسفالته و خطوط هوایی به مرکز کشور و سایر نقاط به ویژه استان گیلان در غرب و استان گلستان در شرق مرتبط می باشد. حداقل و حداکثر حرارت هوا در طول سال به ترتیب ۳۶/۷ درجه سانتیگراد و میزان رطوبت آن بین ۷۵ تا ۸۵ درصد متغیر است. فاصله بندر نوشهر تا تهران ۲۰۰ کیلومتر است که با احداث آزاد راه بزرگ تهران شمال به ۱۲۰ کیلومتر کاهش می یابد.

● ویژگی های اقتصادی-تجاری بندر نوشهر

بندر نوشهر بهترین بندر در دریای خزر از نظر دسترسی کشتی ها به آبها است. اداره کل بنادر و کشتیرانی استان های گلستان و مازندران در نوشهر مستقراست. اما با این وجود ویژگی های دارد که آن را متمایز از دیگر بنادر ایران در دریای خزر می کند که عبارتند از:

۱) نزدیکترین بندر به مراکز مهم صنعتی، تولیدی و شهرهای پرجمعیت کشور نظیر استانهای تهران، مرکزی، گلستان، سمنان و خراسان،

۲) دارا بودن شرایط اقلیمی مناسب در امر ترانزیت و صادرات کالا به ویژه میوه جات، سبزیجات و خشکبار به کشورهای آسیایی مرکزی و قفقاز،

۳) وجود فرودگاه داخلی در فاصله ۲ کیلومتری بندر،

۴) کوتاهی مسیر دریایی به کشورهای اروپائی و آسیای مرکزی از نظر بعد مسافت و زمان به میزان یک سوم ،

۵) وجود ۷ باب انبارهای مسقف استاندارد به میزان تقریبی ۳۰۰۰۰ متر مربع ،

۶) بهره برداری از تجهیزات تخلیه و بارگیری و مخابراتی با فن آوری مدرن و پیشرفته،

۷) وجود پایانه مسافربری جهت تردد مسافرین از بندر نوشهر به کشورهای حاشیه دریای خزر،

۸) توان پذیرش کشتی های رو -رو ویژه حمل واگن و کامیون با بار به منظور کوتاه کردن مسیرهای حمل کالا و همچنین ایجاد تسهیلات برای حمل و نقل ترکیبی، جلوگیری از ضایعات کالا و صرفه جویی ارزی،

۹) اختصاص محوطه و انبار سرپوشیده به منظور صادرات کالا،

۱۰) زیباترین بندر کشور و بنادر حاشیه دریای خزر به لحاظ بهره مندی از جاذبه های شاخص توریستی و گردشگری با موقعیت مناسب جغرافیایی و مناظر طبیعی کم نظیر و امکانات رفاهی.

فاصله بندر نوشهر تا بنادر کشورهای حاشیه دریای خزر به شرح زیر می باشد: بندر ترکمن باشی جمهوری ترکمنستان ۲۱۷ مایل دریایی (هر مایل برابر با ۱۸۵۲ متر می باشد)، بندر آکتائو و بندر آتیرائو جمهوری قزاقستان ۴۱۸ مایل، بندر باکو جمهوری آذربایجان۲۳۹ مایل، بندر ماخاچ قلعه جمهوری فدراتیو روسیه ۴۴۴ مایل و بندر آستاراخان جمهوری فدراتیو روسیه ۶۳۵ مایل.

کالاهای صادراتی و وارداتی بندر نوشهر: عمده کالاهای صادراتی از بندر نوشهر شامل: تره بار، خشکبار، محصولات دامی و گیاهی، مواد معدنی، فلزات غیرآهنی، کالای سوپر مارکتی(مصرفی)، کانتینر پر و خالی، کالای متفرقه است. عمده کالاهای وارداتی به بندر نوشهر نیز شامل: مواد شیمیایی، مواد معدنی، آهن آلات، مصالح ساختمانی، لوازم یدکی، مواد نفتی، فلزات غیر آهنی، مصنوعات فلزی، کاغذ و مقوا، چوپ و تخته، کانتینر پر، کانتینر خالی، لاستیک و پلاستیک، پارچه و الیاف، کالای متروکه و متفرقه می باشد. در جریان ششمین اجلاس کمیسیون همکاری های اقتصادی و بازرگانی دوکشور ایران و بلاروس در تهران، کارخانه تولید و مونتاژ کامیونهای ماز، که یکی از توافق های عمده اجلاس گذشته بوده، در نوشهر با حضور مسوولان دوکشور به مرحله اجرا رسید که این موضوع بر اهمیت بندر نوشهر می افزاید. برای نخستین بار شرکت تولیدی خودروی سنگین مازیران نوشهر ۱۳۱۴ دستگاه خودرو درسال ۱۳۸۴ از کشور روسیه به بندر نوشهر وارد کرد.

نزدیک به ۳۰ شرکت نمایندگی کشتیرانی در بندر نوشهر فعال می باشند. ۶ شرکت حمل و نقل، ۲ شرکت بارشماری، ۸ شرکت ترخیص کار و ۴ شرکت حق العمل کار نیز در بندر نوشهر فعالیت دارند.

● مشخصات فنی بندر نوشهر

بندر نوشهر دارای کاربری; چند منظوره تجاری، نفتی، مسافری می باشد. طول موج شکن غربی; ۱۳۴۰ متر، طول موج شکن شرقی;۷۹۰ متر، دهانه ورودی کشتی;۱۹۰ متر، اسکله تجاری; ۴ پست ، اسکله نفتی ; ۱ پست، اسکله رو - رو ; ۱ پست، آبخور ; ۵/۵ متر، ظرفیت پذیرش کشتی; ۵۰۰۰ تن، مبادلات کالای تجاری; ۱/۵ میلیون تن، مساحت کل اراضی; ۲۰ هکتار می باشد.

بندر نوشهر همان گونه که اشاره شد دارای ۴ پست اسکله تجاری و ۱ پست اسکله نفتی با آبخور ۵/۵ متر و ظرفیت پذیرش کشتی با ظرفیت ۶۰۰۰ تن می باشد. ۷ کشتی تجاری با ظرفیتهای کالای قابل حمل از ۱۰۵۰ تا ۵۸۵۸ تن در بندر فعال می باشند. در بندر نوشهر تعداد ۶ باب انبار مسقف استاندارد به مساحت ۲۵۷۳۳ متر مربع وجود دارد که جهت نگهداری انواع کالاهای وارداتی، صادراتی و ترانزیتی اختصاص دارند. از این تعداد انبار ۴ باب آن در اجاره شرکت بنیاد بارانداز و ۲ باب آن در اجاره شرکت راکسل و ایرسوتر بوده که در حال حاضر از آن بهره برداری می شود. محوطه های بندر نوشهر تشکیل شده است از دو قسمت اصلی شرقی در طرف شرق حوضچه و محوطه غربی در طرف غرب حوضچه بندر که هر کدام از محوطه اصلی به قسمت های فرعی تقسیم و لاین بندی شده است که محوطه غربی متشکل از یک محوطه کانتینری و غیرکانتینری و محوطه شرقی جهت نگهداری انواع کالاهای وارداتی، صادراتی و ترانزیتی اختصاص یافته است.

● اهمیت احداث و توسعه اسکله کشتیهای رو-رو

احدات و توسعه اسکله کشتیهای رو-رو به منظور پذیرش، پهلودهی، تخلیه و بارگیری کشتی های فرعی در بندر نوشهر به دلایل زیر دارای اهمیت است;

۱) ساخت و توسعه اسکله رو-رو به دنبال ایجاد خط کشتیرانی در حوزه دریایی خزر را می توان به منزله قرار نمودن سرزمین های بین ایران و کشورهای حاشیه ای دریا تلقی کرد.

۲) ایجاد خط کشتیرانی بین بنادر ایرانی دریای خزر و بندر ماهاچ قلعه داغستان که در همه فصول فارغ از یخبندان های زمستانی است، به عنوان پل ارتباطی خاور دور با روسیه سفید، اوکراین و اروپا تلقی می شود.

۳) برقراری سرویس منظم کشتی های رو-رو در بنادر دریای خزر از کانال سوئز را برای حمل کالا از خاور دور به کشورهای مستقل همسود و اروپا حذف می کند و با تقلیل هزینه و زمان حمل از طریق کریدور جنوب به شمال، کمک چشمگیری به رونق تجارت بین المللی و ترانزیت کالا از کشور می کند.

۴) توقف بین راهی کامیون ها، اعم از این که به مقصد ایران و بالعکس در حرکت باشند،به حداقل رسیده در فاصله زمانی رسیدن کالا به مقصد نهایی به دلایل فوق کاهش قابل توجهی می یابد.

۵) استفاده از سرویس های کشتی رو-رو این امکان را برای صاحبان وسایل حمل جاده ای فراهم می آورد که ضمن کاهش هزینه های استهلاک و بدون نیاز به توقف های طولانی در مرز کشورهای مختلف با اطمینان خاطر و تنها با گذر از یک مرز یک یا دو کشور، خود را به شمال اروپا برساند.

۶) ترانس شیب کالا که از عمده ترین علل صدمه به محموله و توقف کالا در طول مسیر حمل می باشد، به حداقل ممکن کاهش یافته و صاحبان کالا بدون پرداخت هزینه ترانس شیب در فصول یخبندان، کالای خود را در شمال اروپا و کشورهای مستقل همسو از طریق دریا و خشکی به بندر نوشهر یا بالعکس منتقل می کنند.

۷) قابلیت تخلیه و بارگیری واگن های مورد استفاده در کشورهای مستقل همسو با اجرای فاز دوم طرح تکمیل اسکله مذکور در بندر نوشهر و ریل گذاری محموله بند صورت خواهد گرفت. بدین ترتیب کالای ورودی از مادی کشورهای مستقل همسود و شمال اروپا (بدون هیچگونه ترانس شیب) به بندر نوشهر حمل می شود پس از ورود کالا و تخلیه واگن در بندر، علاوه بر آن که زمان تخلیه و بارگیری کالا به حداقل می رسد، صاحبان کالا همان گونه که کالای خود را در مبدا تحویل داده اند در بندر مقصد تحویل خواهند گرفت. در واقع با احداث اسکله رو-رو که مجهز به سیستم ریل نیز می باشد، بندر نوشهر به شبکه حمل و نقل کشورهای مستقل که یکی از مهمترین ابزار حمل و نقل به خصوص در فصل زمستان می باشد متصل خواهد شد. ۸- اتصال بندر نوشهر به شبکه ریلی کشورهای عضو مستقل همسود (CIS) این امکان را ایجاد خواهد کرد که حمل و نقل چندوجهی در کمترین زمان و با حداقل هزینه ممکن و فلسفه انتقال کالا به صورت DOOR To DOOR عملا محقق شود.

● فعالیت بندر نوشهر در سه ماهه اول سال ۱۳۸۶

عملکرد فعالیت بندر نوشهر در سه ماه اول سال ۱۳۸۶ به شرح زیر می باشد; حجم مبادلات تجاری و ترانزیت مواد نفتی در بنادر مازندران ( نوشهر و نکا») در فروردین ۱۳۸۶به هشتصد و پنجاه هزار و چهارصد و هجده (۸۵۰۴۱۸) تن رسید که نسبت به فروردین ماه سال گذشته ۳۷درصد رشد داشته است. این میزان مبادلات که شامل صادرات، واردات و ترانزیت مواد نفتی می باشد توسط ۱۸۸ فروند کشتی تجاری و نفتی در بنادر مازندران انجام شده است با توجه به این که از جمله برنامه های سال ۸۶ بندر نوشهر توسعه ترانزیت مواد نفتی می باشد شایان ذکر است در نخستین ماه سال جاری ترانزیت مواد نفتی در بندر نوشهر به رقم دوازده هزار و هشتصد و سی و نه (۱۲۸۳۹) تن رسید که نسبت به سال گذشته صد در صد افزایش داشته است.

حجم مبادلات تجاری و ترانزیت مواد نفتی در بنادر مازندران ( نوشهر و نکا») در اردیبهشت ۱۳۸۶ به رقم یک میلیون و پانصد و نود و یک هزار و یکصد و هفتاد و سه هزار (۱۵۹۱۱۷۳) تن رسیده که نسبت به اردیبهشت ماه سال گذشته ۴۳درصد رشد داشته است. این میزان مبادلات که شامل صادرات، واردات و ترانزیت مواد نفتی می باشد توسط ۳۵۷ فروند کشتی تجاری و نفتی در بنادر مازندران انجام شده است. شایان ذکر است ترانزیت مواد نفتی در بندر نوشهر با رشد صد درصدی (۱۰۰درصد) نسبت به اردیبهشت ماه سال گذشته به رقم بیست و یک هزار و هشتصد و پنجاه و یک (۲۱۸۵۱) تن رسید.

حجم مبادلات تجاری و ترانزیت مواد نفتی در بنادر مازندران ( نوشهر و نکا») در خرداد ۱۳۸۶ به رقم دو میلیون و چهارصدوسی و شش هزار و نهصد و نود و هفت (۲/۴۳۶/۹۹۷) تن رسید که نسبت به خرداد ماه سال گذشته ۶۷درصد رشد داشته است، این میزان مبادلات که شامل صادرات، واردات و ترانزیت مواد نفتی می باشد توسط ۵۴۶ فروند کشتی تجاری و نفتی در بنادر مازندران انجام شده است. شایان ذکر است ترانزیت مواد نفتی در بندر نوشهر با رشد ۵۰درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته به رقم یک میلیون و ششصدو بیست هزار و چهارصد و بیست (۱/۶۲۰/۴۲۰) تن رسید.

کشتی "ایران نوشهر" در ۲۹ خرداد ۱۳۸۶ در مراسمی به شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی تحویل شد و این شرکت آن را برای استفاده در دریای خزر به اداره کل بنادر و کشتیرانی استان های مازندران و گلستان تحویل داده شد و به ناوگان دریایی خزر پیوست. مدیر عامل کشتیرانی دریای خزر در مراسم تحویل گیری این کشتی در بندرنوشهر گفت: این کشتی با ۱۴۰متر طول، ۵/۱۶ متر عرض و ۶۰/۴متر آبخور، توان حمل هفت هزار تن کالای عمومی و ۲۷۴ کانتینر ۲۰ فوتی را دارد.

جمشید خلیلی افزود: ساخت این کشتی با همکاری ناظران بین المللی و متخصصان داخلی حدود ۱۳ ماه طول کشید. وی خاطرنشان کرد: کارخانه کشتی سازی "ولگاگراد" روسیه پس از ساخت، این کشتی را به شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران تحویل داد. خلیلی گفت: شمار ناوگان دریایی ایران در دریای خزر هشت فروند است که تا پایان سال جاری دو فروند کشتی دیگر نیز به این ناوگان اضافه می شود. وی، ظرفیت کلی ناوگان کشتیرانی ایران در دریای خزر را ۲۵هزار تن ذکر کرد و افزود: این مقدار به ۵۲ هزار تن قابل افزایش است. مدیرعامل سازمان کشتیرانی دریای خزر گفت: امسال ۴۸ میلیون دلار از محل صندوق ارزی برای ساخت چهار فروند کشتی جدید اختصاص یافت. به گزارش خبرنگار ایرنا، معاون وزیر راه وترابری و مدیرعامل کشتیرانی کشور گفت: وضعیت ناوگان کشتیرانی ایران در دریای خزر از نظر کیفی مطلوب است.

علی طاهری مطلق افزود: باید بهره برداری مناسب از ظرفیتهای موجود در سواحل شمال و جنوب کشور صورت گیرد. وی اظهار داشت: ایران به عنوان یکی از کشورهای مهم حوزه دریای خزر باید ناوگان تجاری به ویژه نفتی خویش را در این دریا افزایش دهد. طاهری مطلق خاطرنشان کرد: با آنکه کشور ما استخراج نفت از دریای خزر را از سال ۱۳۷۴ آغاز کرده ولی در زمینه ترانزیت نفتی وضعیت چندان مناسب و قابل قیاس با دیگر کشورهای حوزه خزر نیست. وی گفت : دریای خزر خلیج فارس دوم ماست. صدها شرکت اروپایی در حال استخراج، بهره برداری و حمل محصولات نفتی در دریای خزر هستند که مابایستی سهم مان را در این دریا به آن درصدی که حقمان است برسانیم و به همین دلیل بایستی ناوگان خود را چه در بخش تجاری وچه نفتی افزایش دهیم. علیرضا طاهری مطلق " معاون وزیر راه و ترابری و مدیر عامل سازمان بنادر و کشتیرانی ایران گفت: سهم کشور ما از نظر انتقال انرژی در دریای خزر پایین است به طوری که روسیه بیش از ۱۳برابر ایران در دریای خزر سوخت ترانزیت می کند.

طاهری در حاشیه مراسم تحویل گرفتن کشتی ایران - نوشهر در بندر نوشهر در گفت وگو با ایرنا افزود: سهم ترانزیت سوخت و مواد نفتی روسیه در دریای خزر ۲۶ تا ۲۷میلیون تن است در حالی که ترانزیت سوخت و مواد نفتی کشور ما که از طریق روسیه و جمهوری آذربایجان انجام می شود، به دو میلیون تن نمی رسد. به گفته او باید سهم ترانزیت مواد نفتی خود را افزایش دهیم و سعی کنیم این مواد به جای دریای سیاه از طریق دریای خزر ترانزیت شوند.

مدیرعامل سازمان بنادر و کشتیرانی گفت: برنامه های توسعه ناوگان نفتی و تجاری در شمال و جنوب کشور به سرعت در حال انجام است. وی افزود: سعی ما این است که وضعیت ناوگان ملی در بخش تجاری را با سن ۵/۱۲سال و در بخش نفتی را با سن ۵/۵سال توسعه دهیم. وی اظهار داشت: متوسط سن ناوگان موجود در دریای خزر با بیش از ۲۰سال متعلق به روسیه است. وی اضافه کرد: با افزودن کشتی های تجاری در دریای خزر ظرفیت آنها از ۲۵هزار تن موجود به بیش از ۵۰ هزار تن می رسد. طاهری مطلق ادامه داد: با تناسب توسعه ناوگان ها، هرگونه تسهیلات که به توسعه حمل و نقل ما کمک می کند، انجام خواهیم داد و برای کشتی هایی که بعدا به دریای خزر وارد می شوند، ۵۰ درصد عوارض اعمال می شود. به گفته او علی رغم تلاش صورت گرفته سوخت کشتی هایی که در دریای خزر تردد می کنند با قیمت مناسب عرضه نمی شود که پیگیری می کنیم این سوخت با قیمت مناسب عرضه و تخفیف ۵۰ درصدی برای عوارض این کشتیها اعمال شود. مدیر عامل سازمان بنادرو کشتیرانی گفت: لازم است در بنادر کشور بخصوص بنادر شمالی بهبود ایمنی را انجام دهیم که در حال حاضر بحث مدیریت ایمنی را در اسکله های نفتی درحال مطالعه داریم که خوشبختانه با تقویت ناوگان دریایی در دریای خزر وسامانه ایمنی باید توجه بیشتری به آنها شود. که استقرار سیستم ناوتکس که چندی پیش دربندر فریدونکنار اجرا شد ما را به موقع از حوادث احتمالی دریایی با برد ۴۰۰ مایل دریایی با خبر می سازد. که برای اخطارها و هشدارهای دریایی مورد استفاده قرار می گیرد که این سیستم مخابراتی در بندر فریدونکنار مستقر شده است.

در پایان مراسم مهندس سیدنبی صیدپور مدیر کل بنادر وکشتیرانی استانهای مازندران وگلستان گفت: حضور کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در آبهای خزر نه تنها با هدف فعالیت اقتصادی بوده بلکه حق حاکمیت کشتیرانی ایران را با حضور کشتی ایرانی تحت پرچم ایرانی در این آبها دنبال می کرده است. وی افزود در سال ۱۳۶۸ کشتی ایران بیشتر به عنوان اولین کشتی ایرانی فعالیت دریایی خود را در دریای خزر آغاز نمود که پس از آن کشتی میرزا کوچک خان نیز با هدف جابه جایی مسافرین ایران وکشورهای حاشیه دریای خزر به ناوگان دریایی جمهوری اسلامی ایران پیوسته است. کشتی ایران نوشهر در تاریخ ۸۶/۳/۲۴ راس ساعت ۱۰/۱۸ به وقت ایران با محموله رول کاغذ به وزن ۵۱۰۰ تن وارد بندر نوشهر گردید. کشتی ایران نوشهر تحت پرچم جمهوری اسلامی ایران و با طول ۱۴۰ متر وعرض ۱۶/۵ متر، آبخور ۴/۶ متر وظرفیت ۶۰۰۰ تن با داشتن ۴ باب انبار جهت حمل ونقل دریایی کالاهای عمومی (چواپ، کانتینر، فله و...) بسیار مناسب بوده که با آمدن این کشتی تحول گسترده ای در زمینه ترانزیت کالا انجام خواهد شد.

● دورنمای طرح های اجرایی و آتی در بندر نوشهر

طرحها، برنامه ها و پروژه های زیربنایی در دست اجرای بندر نوشهر در سال۱۳۸۶ عبارتند از:

۱) احداث ۳ پست اسکله در قسمت جنوبی حوضچه بندر،

۲) خرید اراضی و احداث ساختمان های اداری بندر و گمرک،

۳) احداث برج کنترل و سر درب اصلی بندر نوشهر،

۴) احیای اراضی در شمال شرقی بندر نوشهر (استحصال از دریا)،

۵) اجرای بخشی از مجموعه تجسس و نجات دریایی، - ایجاد منطقه ویژه اقتصادی،

۷) راه دسترسی بندر نوشهر،

۸) مطالعه و احداث اسکله خدماتی بندر نوشهر،

۹) خرید اراضی پشتیبانی بندر نوشهر،

۱۰ ) آماده سازی بستر اراضی تملک شده جنوب شرقی. اتصال بندر به کمربندی از طریق باغ اکولوژی برای رفع مشکلات ترافیکی، اتصال منازل سازمانی نیروی دریایی به مساحت ۸ هکتار به محوطه عملیاتی بندر نوشهر و راه اندازی سیستم مخابراتی ناوبری کشتی از دیگر طرحهای درحال اجرا می باشد. طرحهای آتی بندر نوشهر نیز عبارتند از:

۱) احداث ساختمان و ایستگاه هلیکوپتر تجسس و نجات دریایی،

۲) انتقال ساختمان اداری بندر و ساختمان گمرک به محیط خارج از بندر در جهت افزایش فضای عملیاتی بندر،

۳) طویل کردن و بازسازی اسکله غربی بندر نوشهر،

۴) احداث برج کنترل و سردر شرقی دیوار جنوبی بندر نوشهر.

نویسنده : فاطمه رضایی خاچکی - رویا رضایی خاچکی