نقدی پیرامون علم شبیه سازی

متأسفانه محققان و دانشمندان كمتر به مسائل اخلاقی پایبند هستند و رعایت اصول اخلاق انسانی در مباحث علمی مقوله ای است كه به آن كمتر پرداخته شده است و در كشورهای صاحب نام در زمینه ی علوم مهندسی ژنتیك در حد شعار باقی مانده است

● یادداشت مترجم:

پس از سال‌ها تلاش محققان و دانشمندان علم مهندسی ژنتیك در زمینه شناخت و رمزگشایی ژن‌ها، نخستین حیوان یا در حقیقت پستاندار شبیه‌سازی شده در پنجم جولای سال ۱۹۹۶ به دنیا آمد. نام این بره‌ی نوزاد را دالی گذاشتند. پس از این موفقیت شگرف، علم شبیه‌سازی بحث‌ها و جنجال‌های زیادی را در محافل علمی و عمومی برانگیخت.

در قرنی زندگی می‌كنیم كه پیشرفت در زمینه‌ی هر رشته‌ی علمی منوط به كار متخصصان آن زمینه است. هرچه علم پیشرفت می‌كند،‌ قلمرو كار متخصصان نیز محدودتر می‌شود. متخصصانی كه قلمرو بسیار محدود دارند هم خودشان در خطر هستند، هم بسیار خطرناكند – خودشان در خطر هستند چون نوع كار و شغلی كه دارند بسیار متفاوت از عامه‌ی مردم است و خطرناكند بیشتر از آن جهت كه در معرض دام‌های صاحبان حكومت و سرمایه‌داران جهان هستند.

در نتیجه علم با یك تناقض دردناك مواجه است كه فقط ناشی از رشد غیرمسئولانه خود علم است – درمانش را هم باید در خودش جستجو كنیم؛ از علم اخلاق، علم دین، علم توحید و ... . در این زمینه باید بگوییم كه رمزگشایی ژن‌ها، متخصصان را بسیار امیدوار كرد. راه درمان بسیاری از بیماری‌هایی كه تا آن زمان بیماری‌هایی لاعلاج بودند، گشوده شد. به وسیله‌ی رمزگشایی و شناخت سلول‌ها و ژن‌های معیوب، بیماری‌های قلبی، پاركینسون، آلزایمر، بعضی از انواع سرطان‌ها و آسیب‌دیدگی‌های سلول‌های عصبی قابل درمان شدند.

هرچند تا درمان كامل این بیماری‌ها به وسیله‌ی مهندسی ژنتیك راه طولانی در پیش است. تشكیل سلول‌های بنیادی به طریقه‌ی مصنوعی و در آزمایشگاه بسیار پیچیده است و به تلاش و ممارست زیادی نیاز دارد. به عنوان مثال برای گوسفند دالی ۲۷۷ بار سلول تخم ایجاد شد و ۲۹ بار متخصصان مربوط تلاش كردند تا این سلول را در بدن گوسفند ماده جایگزین كنند.

اما مطلب عمده‌ای كه منِ بشرِ امروز را به خود مشغول كرده، توانایی متخصصین در ایجاد و رشد سلول‌های بنیادی مربوط به جنین انسان و هدایت آن تا تبدیل شدن به نوزادی كامل است. هرچند كه تاكنون دانشمندان موفق به انجام چنین كاری نشده‌اند، اما چون شیوه‌های كلونی كردن برای انسان هم به طریق مشابهی انجام می‌شود، مباحث مهندسی ژنتیك بسیار جنجال‌برانگیز شده است. در مورد انسان هم، در خارج از رحم مادر سلول تخم ایجاد شده و در بدن مادر جایگزین می‌شود.

اما این نكته حقیقت دارد كه از دیدگاه متخصصان علوم طبیعی و زیستی در طی زمانی طولانی، جهش‌های تكاملی مستمر و مداوم، به پیدایی جمعیت‌های بسیار گوناگون انجامیده و در این فرایند در واقع موجبات انطباق و سازگاری تعداد زیادی از جمعیت‌ها با انواع زیادی از محیط‌های مناسب زیست آنها فراهم شده كه گویی به صورت حلقه‌های یك شبكه‌ی زنجیره‌ای مرتبط و گسترده، با داشتن شباهت‌ها و تفاوت‌های تدریجی جزء به جزء در كنار هم قرار گرفته‌اند.

پیشرفت‌های علم ژنتیك در دهه‌های آینده اگر منجر به كلونی كردن و شبیه‌سازی انسان شود، تفاوت‌های جمعیت‌های انسانی را كم می‌كند و هر عاملی كه منجر به ساده شدن تفاوت هر جمعیتی شود باعث نابودی آن جمعیت می‌شود. بقای جوامع گیاهی و جانوری و انسان‌ها به خاطر تفاوت زیستی انواع موجوداتی است كه در آن جامعه‌ی خاص زندگی می‌كنند.

ساده‌سازی و دستكاری ژنتیك گونه‌ها در نهایت منجر به نابودی آنها می‌شود. به هر حال توانایی كلونی كردن سلول‌های بنیادی انسان در محافل مذهبی مخالفت‌های زیادی را برانگیخته است. این امر با اصول كلیه‌ی ادیان آسمانی در تضاد است و كاملاً با اصول اخلاقی و مذهبی مغایرت دارد. بدون در نظر گرفتن چارچوب‌های اخلاقی و مذهبی، توسعه‌ی علم ژنتیك بشریت را به بیراهه می‌برد. در اروپا و آمریكا بحث‌هایی پیرامون منع اخلاقی كلونی انسانی در محافل سیاسی انجام شده است، اما متأسفانه هیچ قانون مدونی با پشتوانه‌های اجرایی و محكم تا به حال وضع نشده است.

بی‌تردید واژه‌ی «سیستم» در جاهای زیاد و از دیدگاه‌های گوناگون مورد استفاده قرار می‌گیرد، محققان علوم طبیعی به موجودات زنده نگرشی سیستمی دارند و این شیوه بی‌تردید رایج‌ترین شیوه‌ی مطالعاتی در رشته‌های علوم زیستی است. بنابراین آن میراثی از هستی كه به هر موجودی و به هر سطح و سیستم حتی انسان رسیده است تا ابتدایی‌ترین نقطه‌ی سازمان طبیعت، یعنی تا فراسوی پارتیكل‌های اتمی نیز ریشه دارد. پس هیچ موجودی جزیزه نیست، تنها و بی‌پیوند؛ گویی همه از اجزای یك پیكر و همه از تجلیات یك ذات هستند.

پس آنجا كه مرزهای اخلاقی در علم رعایت نمی‌شود، پیشرفت‌ها در نهایت منجر به ضرر بشری می‌شود.

اما واقعیتی كه در قرن حاضر وجود دارد،‌ این است كه متأسفانه محققان و دانشمندان كمتر به مسائل اخلاقی پایبند هستند و رعایت اصول اخلاق انسانی در مباحث علمی مقوله‌ای است كه به آن كمتر پرداخته شده است و در كشورهای صاحب نام در زمینه‌ی علوم مهندسی ژنتیك در حد شعار باقی مانده است.

نویسنده: كاترین نیكول

مترجم: مژگان هاشمی

منبع: باشگاه اندیشه