رشد و تکامل کودکان از بدو تولد تا ۳ سالگی

کودکی که به خوبی تغذیه شده باشد , پر از انرژی است و نسبت به محیط اطراف خود کنجکاو است و می خواهد یاد بگیرد و از بازی کردن لذت می برد کودک بازیگوش اطرافیان خود را به بازی و حرف زدن با خودش ترغیب می کند هر چه کیفیت مراقبت و نگهداری والدین خصوصاً در سه سال اول زندگی بهتر باشد و آنها توجه بیشتری نسبت به کودک داشته باشند , رشد و تکامل کودک نیز به همان میزان بهتر خواهد بود

دستیابی به تمامیت رشد و تکامل ،‌از اجزاء اولیه حقوق کودک به شمار می رود .دوران کودکی خصوصاً ۳ سال اول زندگی ، دوران بسیار مهم و غیرقابل برگشتی در روند رشد و تکامل کودک است و فراهم نمودن تغذیه مطلوب برای تمامیت رشد و تکامل کودکان کافی نیست . تغذیه مطلوب به آنها فرصت تکامل را می دهد اما دستیابی به تمامیت رشد و تکامل در کودکان مستلزم وجود محیط مناسب و پرمحبت توام با امنیت روانی ، توجه ومراقبت خانواده ای دلسوز ، خانه ای تمیز و محیطی عاری از خطر ، تشویق و امکان بازی کردن و یادگیری ، محافظت از بیماری و حوادث و بهره مند بودن از مراقبت های پزشکی در صورت ابتلا به به بیماری نیز می باشد که اهمیت آنها خصوصاً در سالهای اولیه عمر غیرقابل انکار است . پرورش صحیح کودکان در ۳ سال اول عمر تأثیر اساسی بر رفتار ،‌ضریب هوشی قابلیت ها و قدرت سازگاری آنها در سراسر زندگی آینده شان دارد .کودکی که به خوبی تغذیه شده باشد ،‌پر از انرژی است و نسبت به محیط اطراف خود کنجکاو است و می خواهد یاد بگیرد و از بازی کردن لذت می برد . کودک بازیگوش اطرافیان خود را به بازی و حرف زدن با خودش ترغیب می کند .

هر چه کیفیت مراقبت و نگهداری والدین خصوصاً در سه سال اول زندگی بهتر باشد و آنها توجه بیشتری نسبت به کودک داشته باشند ، رشد و تکامل کودک نیز به همان میزان بهتر خواهد بود . برای این منظور آگاهی مراقبت کننده و ظرفیت او در نگهداری کودک و حمایت کلیه افراد خانواده به تمامیت رشد و تکامل کودک کمک بسزایی میکند . تغذیه با شیرمادر و در آغوش کشیدن کودک ، اولین قدم مادر برای رشد و تکامل جسمی ، روانی و عاطفی کودک است .نشانه های تکامل از لحظه تولد کودک قابل رویت هستند . کودکان از بدو تولد با استفاه از حواس پنجگانه خود سعی در شناسایی محیط اطراف خود دارند . این نشانه ها در ابتدا ساده بوده و به مرور با افزایش سن کودک پیچیده تر می شوند . شاید تصور بر این باشد که نوزادان پس از تولد با دیدن محیط تازه و شنیدن صداهای ناآشنا دچار سردرگمی می شوند ولی واقعیت این است که آنها بلافاصله پس از تولد با حواس پنجگانه خود مرتب در حال یادگیری و شناسایی محیط اطرافشان می باشند . آنها بخوبی صداهای اطراف خود را می شنوند و قادرند صدای مادرشان را بلافاصله پس از تولد شناسایی کنند . صدای مادر هر نوزاد برایش بهترین صداهاست .

بعلاوه حس بویایی و چشایی نوزاد کاملاً حساس بوده و مزه شیرین و بوهای ملایم را ترجیح می دهد. نوزادان بلافاصله پس از تولد قادر به دیدن هستند و از همان زمان به چهره اطرافیان خود توجه کرده و آنها را به دقت مورد مطالعه قرار می دهند . نوزادان نیازمندند که بطور مرتب لمس شوند‌، در آغوش کشیده شوند ، با آنها حرف زده شود و چهره ها و حالت های آشنا را در اطراف خود ملاحظه کنند و بطور کلی نیازهای آنها ساده ، فوری و مکرر است . سرعت و رشد و تکامل در سال اول زندگی از هر زمانی در طول عمر انسان بیشتر است و هر گونه تعللی در این زمینه غیرقابل برگشت است و در نتیجه برای رسیدن به تمامیت رشد و تکامل بالقوه ، هر کودک علاوه بر مراقبت های معمول احتیاج به مراقبت های عاطفی و روانی و واکنشهای پرمحبت و صمیمی اطرافیان خود دارد . بعلاوه در این دوران باید به آنها فرصت بکارگیری توانای هایشان داده شود .در اولین سالهای زندگی ، دوره حساسی وجود دارد که طی آن عملکردهای اصلی همچون رفتار ،‌عواطف و انگیزش تکامل می یابد .

بی توجهی یا بدرفتاری با کودکان طی این دوره حساس می تواند تأثیر قدرتمندی بر توانایی درک و همچنین رفتار آنان در آینده داشته باشد .کودکان یک تا سه ساله پرانرژی و پرجنب و جوش هستند و در این سنین آنها بواسطه کاوش ، اکتشاف ، تقلید و خیالپردازیهای بی انتها ،‌به سرعت در حال یادگیری هستند . به این سن « سن ماجراجویی » نیز گفته می شود . آنها قادر به انجام کارهای پیچیده تر حرکتی ، فکری و رفتاری می گردند . هر چه در این دوران فکر و ذهن کودکان بیشتر بکار گرفته شود ، توانایی آنها در انجام کارها بیشتر می شود . در این دوران آنها حرف زدن ، دویدن ، پریدن ، حفظ تعادل و بالا رفتن از پله ها را می آموزند و قادر می گردند مشکلات ساده خود را شخصاً حل کنند ، سئوال می کنند و به سئوالات پاسخ می دهند و احساسات خود را نسبت به فردی که دوست دارند ، بیان می کنند . البته سرعت سیرتکاملی در همه کودکان دقیقاً یکسان نمی باشد وبه دلایل مختلف ممکن است متفاوت باشد . کودکانی که دوران اولیه کودکی نامطلوب بوده است و مورد بدرفتاریهای عاطفی و جسمی قرار گرفته اند هنگامی که به مدرسه می روند ، ممکن است به دلیل کمبودهای ادراکی و نواقص رفتاری ، برای سازگار شدن با نظام مدرسه با مشکلاتی مواجه شوند . آنهایی که تمایلات خشونت آمیز دارند برای نظام مدرسه ایجاد مشکلات عدیده ای می کنند و متناسب با درجه صدمات حاصل از این بدرفتاریها بتدریج با افزایش سن رفتارهای ضداجتماعی از خود بروز می دهند و عملکرد خوبی در درس ندارند.

با اینکه مداخلات حمایت گرانه در دوران مدرسه می تواند برخی از این گونه مشکلات را برطرف کند ،‌اما تأثیر این مداخلات محدود است . اکنون شواهد زیادی وجود دارد که نشان می دهد که اگر در مراحل اولیه دخالتهای مناسبی برای افزایش انگیزه و تحریکات ذهنی و اعتماد به نفس کودکانی که در شرایط دشوار زندگی می کنند به عمل آید ،‌در زمانی که آنان وارد نظام مدرسه می شوند ، مشکلات رفتاری آنها به طور اساسی کاهش می یابد و استعداد فراگیری ،‌توانایی سازش و قابلیت های آنان بطور چشمگیری بیشتر می شود .

● سئوال مهم :

چه زمانی برای ترمیم صدمات حاصل از بی توجهی ، بدرفتاریهای عاطفی و جسمی دیگر دیر است ؟

در سالهای اول ،‌ خصوصاً ۳ سال اول عمر ، مغز بسیار انعطاف پذیر است واگر طی این سالها برای کودک شرایط بهتری فراهم شود ، بهبودی قابل ملاحظه ای حاصل خواهدشد . ولی متأسفانه با افزایش سن کودک توانایی ترمیم در او کاهش می یابد و لذا پس از این سنین جبران صدمات بوجود آمده به همان میزان مشکل و تقریباً غیرممکن می گردد .گر چه اکثر کودکان مراحل رشد و تکامل را کم و بیش با ترتیب و زمان مشابه طی می کند ، اما در این خصوص والدین و نزدیکان کودکان در روند تکامل آنها و رفع تأخیر و مشکلات پیش آمده نقش بسزایی دارند که در زیر نکاتی چند در زمینه های مختلف رشد و تکامل کودکان ، جهت راهنمای والدین پیشنهاد می گردد.

● « تکامل حرکتی در کودکان »

▪ والدین چه کمکی می توانند انجام دهند:

الگو و ترتیب تکامل حرکتی در کلیه کودکان سالم یکسان است ولی سرعت این تکامل در کودکان مختلف متفاوت است . بعنوان مثال بعضی از کودکان زودتر از کودکان دیگر می نشینند ولی آنچه مسلم است همه کودکان پیش از راه رفتن ،‌عمل نشستن را می آموزند . تکامل حرکتی در کودکان از بالا و همزمان با رشد و تقویت ماهیچه های بزرگ در اندام های نوزاد از سرو گردن شروع می شود و بتدریچ تا پاها ادامه می یابد. آنها به تدریج کنترل سر ،‌دراز شدن بطرف اشیاء و افراد ،‌غلطیدن ، نشستن ، چهاردست و پا رفتن و راه رفتن را یاد می گیرند . بعلاوه همزمان با رشد و تکامل ،‌ماهیچه های ظریف در اندامها (‌حدوداً از ۶ ماه دوم عمر ) کودک قادر می گردد بسیاری از اعمال ظریف تر نظیر نگهداشتن اشیاء را آغاز کند . بهترین روش تسریع در تکامل مغزی کودک، ارتباط مداوم کودک با افراد و اشیاء است .بازی کردن با کودکان یکی از روشهای مؤثر در تکامل حرکتی آنها است . آنها بواسطه بازی کردن توانایی های جدید خود را به کار می گیرند و با تمرینات مداوم حین بازی آنها را رشد داده و کامل می کنند و بتدریج حرکات جدید را می آموزند. کلید تکامل حرکتی در کودکان تمرینات مداوم آنهاست و تشویق ، همراهی و کمک والدین در این خصوص و همچنین فراهم نمودن محیطی امن و پیشگیری از حوادث در حین بازی و تمرین کودکان ضروری است.

---