نفس به نفس مقابل طبیعت

هدف از ساختن فیلم های مستند, آشکارنمایی و پنهان زدایی واقعیاتی است که در اطراف زندگی ما اعم از محیط های داخلی و خارجی رخ می دهد عده ای از صاحبنظران از جمله ریچارد بارسان معتقدند که فیلم مستند ترکیبی از واقعیات جهان خارج و دنیای ذهنی فیلمساز است

فیلمساز بی پرده و بدون رعایت حد و مرزهایی هر چند سینمایی به ثبت و ضبط واقعیات می پردازد. رابرت فلاهرتی فیلمساز مشهور عرصه مستند در تعریف فیلم مستند می گوید: فیلم مستند بازاندیشی مجدد فیلمساز و پرورش دقیق محیط اجتماعی است، به طوری که نمی توان به هیچ وجه از آنچه جلوی دوربین رخ می دهد چشم پوشی کرد. به باور او صحنه ها را باید شکار کرد، همواره در این شکار آنچه می ماند جز واقعیت چیزی نیست.

ساخت یک مجموعه مستند به جهت واقعی و بکر بودن آن تلاش و کوشش بیشتری را می طلبد، به طور مثال ممکن است ساخت یک فیلم یا سریال چند ماه تا یک سال به طول بینجامد تا برای پخش آماده شود، اما برای ساخت یک مجموعه مستند(حیات وحش) شاید زمان و وقت بیشتری صرف این کار شود. به تصویر کشیدن زندگی حشرات، مورچگان، زنبور عسل، میمون ها، فیلمبرداری در اعماق دریا از کوسه ها، دلفین ها، زاد و ولد، تنازع بقا و... تمام اینها موضوعاتی است که فیلمساز، تصویربردار و تمام عوامل ساخت یک مجموعه مستند را وا می دارد تمام هم و غم خود را به خدمت گرفته و بدون ترس و وحشت از بروز اتفاقی در این راه پیشقدم شده تا یک مجموعه مستند را آماده برای ضبط و پخش کنند.در اذهان عمومی این طور تلقی شده که بیننده برنامه های مربوط به راز بقا باید یک قشر خاصی از افراد باشند، به طور مثال افراد تحصیلکرده در رشته های پزشکی دامپزشکی یا زیست شناسی و در مجموع افرادی که با این مقوله بیشتر سر و کار دارند در صورتی که وقتی تمام فاکتورهایی که لازمه موفقیت یک مجموعه است در نظر گرفته شود، مخاطب آن نه تنها افراد عامی، بلکه افراد بی علاقه نسبت به این برنامه ها را ناخودآگاه به پشت این جعبه جادویی می کشاند.

موفقیت یک برنامه مستند علمی می تواند به چند عامل بستگی داشته باشد: اگر این برنامه از مضمون و محتوای واحد و منسجمی برخوردار باشد، تأثیرگذاری آن بر مخاطب بیشتر است. به طور مثال اگر یک برنامه از مجموعه برنامه ها اختصاص پیدا کند فقط به زندگی پرندگان که شامل زاد و ولد، مهاجرت زندگی گروهی و... است، در این زمان بیننده قدرت انتخاب بهتری پیدا کرده و با توجه به علائق خاص خود به تماشای آن می پردازد.

دومین عاملی که می تواند موفقیت و کیفیت یک برنامه مستند اثربخش باشد، ساعت پخش آن است؛ گاهی اوقات دیده شده برنامه هایی با سبک و سیاق علمی در ساعاتی از روز پخش می شود که کمتر کسی در منزل هست تا از این برنامه دیدن کند. بهترین زمان برای برنامه هایی که سطح آگاهی بخشی آن بالاست، بین ساعت ۸ تا ۱۰ شب می باشد، که بینندگان بتوانند فارغ البال در کنار اعضای خانواده به مشاهده آن بپردازند.

صداگذاری روی یک فیلم، یکی دیگر از عواملی است که نباید دور از نظر قرار گیرد. چه بسا دیده شده یک صدای خوب، رسا و با طمأنینه، کاستی ها ونقصان هایی که در بعضی از قسمت های تصویر وجود دارد را به خوبی می پوشاند. گوینده این برنامه ها علاوه بر گویندگی خوب باید کارشناسانه به حل و فصل تصاویر بپردازد، تا نکته مبهمی برای مخاطب به جانگذارد. صدای محیط در یک فیلم نباید به گونه ای باشد که صدای گوینده را کمرنگ جلوه دهد.نقش تصویربردار در ساخت مجموعه فیلم های مستند، نقش حساسی است.

تصویربرداری فیلم های مستند به مثابه شکار لحظه هاست، زیرا وی باید آنقدر مرارت و سختی بکشد تا بتواند تصویری زنده و گویا خلق نماید. آنقدر به خود جرأ ت دهد که بتواند تمام واقعیات و اتفاقاتی که در محیط پیرامون خود می گذرد را دست نخورده و بدون کمی و کاستی به تصویر بکشد. این کار، یک کار ساده و معمولی نیست و می تواند خطرات و افت و خیزهای بسیاری برای وی به همراه داشته باشد. مواجه شدن با حیوانات وحشی و درنده و یا نیش خزندگان مسائلی است که ممکن است یک تصویربردار را تا سرحد مرگ پیش ببرد.یکی از برنامه های مستندی که توانسته تا حدودی با رعایت کردن این نکات طرفداران بسیاری را به سوی خود جذب کرده و به بسیاری از سؤالات مخاطبان در زمینه پیدایش، چرایی و چگونگی این پدیده ها پاسخ گوید برنامه مستند ۵ است که از شبکه تهران در حال پخش می باشد.

●هدف گذاری

هدف از ساخت این مجموعه ها به تصویر کشیدن جهان هستی است، واقعیاتی که در دنیای اطراف ما وجود دارد و شاید تا حدودی برای ما ناشناخته باشد.وقتی این برنامه جدال دو حیوان درنده بر سر بچه آهویی را به تصویر می کشد شاید برای ما انسان ها چندان جالب و لذتبخش نباشد، ولی قانون طبیعت و چرخه زندگی باید در همه جا برقرار باشد.

به کرات در این برنامه مشاهده کرده ایم که چه طور یک مادر برای رهایی بچه خود از چنگال حیوان گرسنه، جان خود را به خطر می اندازد. این تصاویر گویای آن است که مهر مادری نه تنها میان انسان ها بلکه در بین حیوانات هم وجود دارد و آنها هم از این حس بهره مندند. وقتی در این فیلم نشان داده می شود که یک مورچه چه طور با آن کوچکی و ظرافت خاص خود، دانه ای به دهان گرفته و از یر پای هزاران نفر گذر می کند تا خود را به جمع و گروه مورچگان برساند، این نمایانگر زحمت و کوشش آنهاست برای به دست آوردن آذوقه و اینها همگی زیبایی خلقت خداوند است. از نکات بارز و برجسته ای که می توان در این مجموعه مستند بدان اشاره نمود، این است که فیلمساز این برنامه فقط به یک موضوع نپرداخته یعنی علاوه بر به تصویر کشیدن زندگی موجودات زنده، به تحلیل و بررسی فضا، کهکشان ها، ستارگان و... نیز پرداخته و ویژگی متنوع بودن مضمون و محتوا را رعایت نموده است. همخوانی تیتراژ با محتوای فیلم یکی دیگر از مقوله هایی است که باید در ساخت هر نوع فیلمی علی الخصوص فیلم مستند به آن توجه شود، برنامه مستند ۵ این خصوصیت را نیز مد نظر دارد.هر برنامه به موازات ویژگی های مثبت و درخور توجه کاستی ها و نقصان هایی را نیز در بر دارد، ساعت پخش این برنامه ثابت نیست، به طور مثال ابتدا ساعت ۲۲ از شبکه تهران پخش می شد بعد از مدتی این برنامه تغییر زمان داد و یک ساعت جلوتر کشیده شد و هم اکنون ساعت ۲۰ و به طور غیرمستمر پخش می شود.مدت زمان این برنامه با توجه به طرفداران خاص خود اگر از ۳۵ دقیقه به ۴۵ تا ۵۰ دقیقه تغییر یابد، کارآیی و تأثیرگذاری آن بر مخاطب بیشتر خواهد بود.در مجموع می توان این طور عنوان کرد که فیلمسازان مجموعه مستند (علمی) یک هدف را دنبال می کنند، آن هم بالا بردن سطح دانش و آگاهی مردم نسبت به خلقت جهان هستی است، اینکه چطور باید زیست و چگونه باید برای ادامه زندگی تلاش کرد.

شکارچیان لحظه ها همیشه بر این باورند که بتوانند ماحصل کار خود را به گونه ای عرضه کنند که در بیننده ایجاد شوق و انگیزه نماید.

فرمهر- صدقی