ساختار كارآمد مدیریت اطلاعات در مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهادسازندگی

خدمات جامع اطلاع رسانی مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهادسازندگی در سال ۱۳۷۲ مبتنی بر ساختار مدیریتی نوین اطلاعات بینان نهاده شد كه این خودمنجر به فراهم آوری و تهیه كارآمد اطلاعات گردید كتابخانه های بیش از ۶۰ مركز تحقیقاتی و آموزشی وزارت جهادسازندگی زیر ساختی را تشكیل دادند كه از طریق آن, شبكه ای از خدمات و منابع اطلاعاتی به وجود آمد

خدمات جامع اطلاع رسانی مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهادسازندگی در سال ۱۳۷۲ مبتنی بر ساختار مدیریتی نوین اطلاعات بینان نهاده شد كه این خودمنجر به فراهم آوری و تهیه كارآمد اطلاعات گردید. كتابخانه های بیش از ۶۰ مركز تحقیقاتی و آموزشی وزارت جهادسازندگی زیر ساختی را تشكیل دادند كه از طریق آن، شبكه ای از خدمات و منابع اطلاعاتی به وجود آمد. به منظور تقویت میزان دسترسی به خدمات خرد و كلان اطلاع رسانی، ساختار دوگانهٔ مدیریت طرح ریزی شد. انجام خدمات اطلاع رسانی خرد نظیر آگاهی رسانی جاری، جمع آوری اطلاعات تخصصی بومی و ایجاد خدمات اطلاع رسانی خرد، توسط كتابخانه های استان ها، و خدمات اطلاع رسانی كلان نظیر خدمات مرجه، سازماندهی منابع و پایگاه های اطلاعاتی، منطبق ساختن و توسعه فن آوری های نوین اطلاع رسانی توسط مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهادسازندگی برنامه ریزی و پیش بینی شد. بدین ترتیب، مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهادسازندگی به منظور ارائه ساختار مدیریت اطلاع رسانی توزیعی متمركز، اقدام به توسعه واحدهای اطلاع رسانی در سراسر كشور كرد. معرفی، توسعه یا تكامل هر شاخه از دانشی كه دارای جنبه های نظری و كاربردی است از لحاظ اجرایی از یك كشور به كشور دیگر تفاوت می كند. معرفی علم اطلاع رسانی در ایران به دههٔ ۱۹۶۰ باز می گردد. در این میان تأسیس دورهٔ كارشناسی ارشد كتابداری و اطلاع رسانی در دانشگاه تهران همره با تأسیس مركز اسناد و مدرك علمی در دههٔ ۱۹۶۰ راه را برای معرفی علمی و نظام مند علم اطلاع رسانی در ایران هموار ساخت. تأسیس چندین مركز اطلاع رسانی و مركز اسناد در سازمان ها و نهادهای مختلف را می توان از مهم ترین عوامل برانگیزندهٔ توسعه تجارب علم اطلاع رسانی در ایران در دههٔ ۱۹۷۰ به شمار آورد. در سال ۱۳۵۸، جهادسازندگی به عنوان یكی از مهم ترین وزارتخانه های كشور بعد از انقلاب اسلامی تأسیس شد و مسئولیت طرح های توسعه ای مختلف در زمینه های توسعهٔ روستای، دامپروری، جنگل داری، دامپزشكی، آبخیزداری، تولید واكسن و نیز شیلات را بر عهده گرفت در سال ۱۳۷۲ مركز اطلاع رسانی كارآمد،در معاونت آموزش و تحقیقات تأسیس شد. ساختار كلی سازمانی این مركز، براساس مطالعهٔ كامل و دقیق گرایش های تحقیقاتی و توسعه ای و نیز مطابق با نیاز های اطلاعاتی وزارت جهادسازندگی طراحی هستند. به نظر می رسد تعیین چارچوبی كارآمد برای ارائه چنین خدمات اطلاع رسانی گسترده برای استفاده كنندگان ، صرفا" با تأسیس یك مركز اطلاع رسانی ساده كاملا" متفاوت باشد. پس از انقلاب اسلامی، ایران شاهد تغییرات سیاسی بنیادی، و جنگی ویرانگر با عراق بود. پایان جنگ و آغاز برنامه های توسعه دولت، فرصت مناسبی را برای توجه بیش تر به اهمیت و نقش اطلاعات در بازسازی و توسعه كشور به وجود آورد. بخش های دولتی و خصوصی تلاش برای مشاركت مؤثر در روند توسعه اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی كشور را آغاز كردند. به عنوان فرایندی پویا، توسعه نیاز به اطلاعات معتبر و سازماندهی شده د ركلیهٔ بخش های جامعه – ا زاقتصاد و صنعت گرفته تا كشاورزی، آموزش و پرورش و بهداشت – داشت. از سال ۱۹۸۹ به بعد، اغلب نهادهای دولتی ایران در گیر طرح ها و فعالیت های توسعه شدند و برخی از سازمان های فرهنگی نیز برای اسجاد خدمات اطلاع رسانی مطابق با نیازها و ماموریت های سازمانی خود تلاش كردند. در این دوره، مراكز اطلاع رسانی، شبكه ها و پایگاه های اطالعاتی گوناگونی در سطوح مختلف برای خدمات دهی بهتر به نیازهای اطلاعاتی سیاست های توسعه ای كشور پا به عرصه گذاشتند. پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی بیش از ۴ هزار محقق جهادی از طریق یك مركز اطلاع رسانی واحد اقدامی سهل نمی نمود. از این رو، برای پاسخگویی كارآمد و بموقع به نیازهای استفاده كنندگان، ساختاری جامع، فراگیر و در سطح ملی مورد نیاز بود. از آنجا كه مراكز اطلاع رسانی مناسبی در ایران برای ارائه خدمات گسترده این چنینی به استفاده كنندگان وجود نداشت، طراحی ساختار نظر مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهاد سازندگی، كاری دشوار بود و گونه ای نوآوری خاص را می طلبید. در این میان، هیچ طرح قابل اطمینانی وجود نداشت كه مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی بتواند از نمونه هایی از خدمات اطلاع رسانی و خدمات علمی برای تحلیل باز خوردها ومیزان رضایتمندی استفاده كنندگان كار مطالعاتی خود را آغز كرد و در سال دوم برخی از تغییر و تحولات برای توسعه دامنهٔ خدمات از یك سو و تقویت سطح دستیابی به اطلاعات از سوی دیگر اعمال شد. هم اینك، پس از گذشت چهار سال، رویكرد مدیریتی مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهادسازندگی را كه كاملا" عملیاتی است مورد توجه خود قرار داده اند. در مقالهٔ حاضر سعی بر آن است كه رویكردهای مدیریتی مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهادسازندگی به عنوان یك مركز اطلاع رسانی دولتی در ایران به منظور ارائه خدمات، منابع و فن آوری های اطلاع رسانی نمایان گردد.

تمركز گرایی در مقابل تمركززدایی: رویكردی تركیبی

مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهادسازندگی از سال اول آغاز كار خود قصد داشت ساختار مدیریتی كاملا" متفاوتی را با دیگر رویه های مدیریت اطلاعات موجود در ایران ارائه دهد. دلیل چنین نوآوری در امر مدیریت اطلاعات، ایجاد برخی تغییر و تحولات در توسعه و ارائه خدمات و محصولات اطلاع رسانی نوین در دامنهٔ وسیع تر بود. این نكته خود ار جمله مقوله هایی بودكه مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهادسازندگی در طول تعیین اهداف، مقاصد و سیاست های عملیاتی خود به آن توجه كرد. در بسیاری از كتابخانه ها و مراكز اطلاع رسانی ایران، رویكرد تمركزگرایی در مدیریت اطلاعات غالب تر بود و اغلب طرح های مربوط به فرایندهای جمع آوری و اشاعهٔ اطلاعات نظیر فهرستگان، فهرست مشترك، تولید پایگاه های اطلاعاتی یا خدمات اشاعهٔ گزینشی اطلاعات مشكلاتی را به دلیل چنین رویكرد جدی پدیدار ساخت. با چنین دیدگاهی مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهادسازندگی تلاش كرد نظام مدیریت اطلاع رسانی ویژه ای را بنا كند كه در واقع تركیبی از رویكردهای تمركزگرایی و تمزكز زدایی اطلاعات را در برداشته باشد. از آنجاكه مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهادسازندگی، خدمات و محصولات خود را به ۶۰ كتابخانهٔ تحقیقاتی و آموزشی در وزارت جهادسازندگی در سراسر كشور عرضه می كند و مسئولیت توسعه و ارتقای زیر ساخت اطلاع رسانی نهادهای درگیر را برعهده دارد، ساختار دوگانه مدیریت اطلاعات را به منظور تقویت سطح دستیابی به خدمات اطلاع رسانی خرد و كلان ارائه داد. این رویه در نهایت منجر به ارائه ساختار مدیریت اطلاع رسانی توزیعی متمركز شد.

فراهم آوری اطلاعات

به منظور كارآمد ساختن عملیات كتابخانه های زیر پوشش مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی، تأمین اطلاعات از دو طریق مختلف ضروری به نظر می رسید. در روش اول، كتابخانه های مراكز تحقیقاتی و آموزشی منابع اطلاعاتی خود را شامل كتاب ها، مجلات و گزارش های فارسی فراهم آوری می كنند. كتابخانه ها تلاش می كنند نیازهای گروه های مخاطب خود را از طریق تهیه منابع اطلاعاتی بومی تأمین كنند. اگر این كتابخانه ها با مشكلاتی در زمینهٔ یافتن یا فراهم آوری آثار بومی مواجه شوند.، مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی تقش فعالی برای تهیه اطلاعات مورد نیاز آن ها ایفا می كند. روش دوم، مربوط به تهیهٔ منابع اطلاعاتی خارجی شامل پایگاه های اطلاعاتی دیسك فشرده، مجلات تخصصی و كتاب های اطلاع رسانی است. با توجه به هزینهٔ بالای تهیهٔ منابع اطلاعاتی خارجی، مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی تلاش هایی را در جهت متمركز سازی فرایند فراهم آوری منابع اطلاعاتی خارجی انجام می دهد. این امر، خودمانع بروز بسیاری از مشكلات و مخالفت ها گردید(تا زمانی كه مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی تأسیس نشده بود، هر نهادی راسا" اقدام به تهیهٔ منابع مور نیاز خود می كرد كه این كار، باعث چند گانگی در امر سفارش اسناد در سراسر كشور می شد). اندیشه و توجیه ذاتی برای اقدام بحث برانگیزی كه هم اینك توسط مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهادسازندگی صورت می گیرد، كاهش هزینهٔ فراهم آوری اطلاعات خارجی از یك سو و تهیهٔ الگویی مقرون به صرفه برای خدمات اطلاعاتی مرتبط از سوی دیگر بود. با مشاركت دادن كلیه مراكز پژوهشی و آموزشی در تصمیم گیری در خصوص تهیه منابع خارجی، مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهادسازندگی توانست مشكلات احتمالی را مرتفع نماید.

تحویل مدرك

از آنجا كه خدمات تحویل مدرك مستلزم ایجاد شبكه خدمات اطلاع رسانی از طریق دامنهٔ گسترده ای از كتابخانه ها و مراكز اطلاع رسانی در كشور است، رویكردی توزیعی برای تقویت سطح دستیابی به مواد موجود در كتابخانه ها برگزیده شد. برای تحقق این اهداف، طراحی با مشاركت نمایندگان كتابخانه های نهادهای تحقیقاتی و آموزشی مختلف كه تجاربی را در امر تحویل مدرك در سراسر كشور كسب كرده بودند، تدوین شد. در این طرح، نمایندگان كتابخانه ها به سادگی می توانستند به شناسایی مجموعه های غنی منطقه بپردازند و نتیجه را به بخش تحویل مدرك مركز اطلاعات رسانی و خدمات علمی برای درج در فهرست ((مكانیابی)) ونیز برای تصمیم گیری در همكاری های دو جانبه با كتابخانه های عضو اعلام كنند. در نتیجه شبكه ای از مكانیاب های منابع اطلاعاتی بیش تر در مناطق مختلف كشور ایجاد شد.

سازماندهی مواد

با توجه به اهمیت مواد سازماندهی شده در اشاعهٔ كار آمد اطلاعات، مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهادسازندگی زمینهٔ ارتباطلات دو جانبه با نهادهای تحقیقاتی و آموزشی در وزارت جهادسازندگی را به منظور گردآوری فهرستگانی جامع از كلیهٔ منابع موجود در كتابخانه های وابسته فراهم كرد. در این زمینه دو وظیفهٔ عمده مورد شناسایی قرارگرفت: ۱) تهیهٔ فهرست های توصیفی توسط كتابخانه های وابسته در استان های ایران؛ ۲) فهرست نویسی تحلیلی و تعیین كدهای فهرستگان توسط مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهادسازندگی . در این میان، توجه بسیاری صرف تطابق قوانین و استانداردهای فهرستگان شد. اكنون فهرستگان مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهادسازندگی دارای بیش از ۴۰ هزار ركورد است كه اطلاعات كتابشناختی درزمینهٔ گرایش های تحقیقاتی وزارت جهادسازندگی را در بردارد. (برای مثال، جنگل و مرتع، آبخیزداری، دامپروری، منابع طبیعی، شیلات، مهندسی، و از این قبیل).

---