حقـایـق دودی

در حال حاضر یک میلیارد و صدمیلیون نفر در دنیا سیگار می کشند که ۱۵ درصد این افراد در آینده به «برونشیت مزمن» و «آمفیزم» مبتلا خواهند شد آمارها نشان می دهد ۱۵ درصد افرادی که زیاد سیگار می کشند, دچار سرطان ریه خواهند شد

در حال حاضر یک میلیارد و صدمیلیون نفر در دنیا سیگار می‌کشند که ۱۵ درصد این افراد در آینده به «برونشیت مزمن» و «آمفیزم» مبتلا خواهند شد. آمارها نشان می‌دهد ۱۵ درصد افرادی که زیاد سیگار می‌کشند، دچار سرطان ریه خواهند شد....

عامل حدود ۹۰ درصد برونشیت‌های مزمن و آمفیزم مصرف سیگار است. این مطالب را دکتر سیدحمیدرضا معزی، فو‌ق‌تخصص ریه و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی می‌گوید. وی که سال‌هاست با بیمارانی که دچار عوارض ریوی ناشی از استعمال دخانیات شده‌اند سر و کار داشته است از عوارض مصرف سیگار می‌گوید اما معمولا تا به این عوارض مبتلا نشوند، باورشان نمی‌کنند.

▪ آقای دکتر! واژه «دخان» یک کلمه قرآنی است به معنی دود و غباری که در خلقت عالم وجود داشته است اما دود و غبار دخانیات، از چه زمانی وارد زندگی بشر شد؟

- شاید بتوان گفت مصرف سیگار یا دود، از سال‌های ۱۹۰۰میلادی به بعد در جامعه جهانی همه‌گیر شد. وقتی قاره آمریکا کشف شد کاشفان مشاهده کردند افراد بومی دور هم جمع می‌شوند و ماده‌ای را آتش می‌زنند و از استنشاق دود آن لذت می‌برند. «کریستف کلمب» دانه‌ها و برگ‌های توتون و تنباکو را به عنوان ماده‌ای که دود جادویی تولید می‌کند به اسپانیا برد و بعد اروپاییان آن را پرورش دادند. به تدریج استفاده از این ماده در اروپا فراگیر شد. به همین دلیل موارد ابتلا به سرطان ریه تا قبل از سال ۱۹۰۰ که هنوز کارخانه‌های سیگار راه‌اندازی نشده بودند و مصرف سیگار در جوامع شیوع پیدا نکرده بود، ناچیز و نادر بود. پس از این سال‌ها، آمار افراد مبتلا به سرطان ریه افزایش پیدا کرد.

ما می‌دانیم یک فاصله زمانی ۲۰ تا ۳۰ ساله از شروع مصرف سیگار تا شروع سرطان ریه وجود دارد. بنابراین اوج شیوع سرطان ریه از سال ۱۹۳۰ بود همچنین در این سال‌ها بیماری‌های دیگری از قبیل برونشیت مزمن و آمفیزم در اثر مصرف سیگار شیوع یافتند. همان‌طور که می‌دانید تولید سیگار، سود زیادی برای کارخانه‌‌های تولیدکننده آن دارد به همین دلیل از این سود انبوه نگذشتند و صنعت دخانیات را گسترش و تبلیغات مثبت فراوان در راستای مصرف سیگار انجام دادند تا اینکه مصرف سیگار در جامعه بشری رواج پیدا کرد و به تدریج از کشورهای پیشرفته وارد کشورهای جهان سوم شد. به طوری که تعداد افراد سیگاری در این کشورها پیوسته رو به افزایش است.

▪ مصرف سیگار چه خطرهایی برای دستگاه تنفس دارد؟

- مواد مضر بسیار زیادی در دود سیگار وجود دارد که با مصرف آن وارد بدن می‌شوند. همان‌طور که می‌دانید، ریه چهارراه ورودی بدن است بنابراین دود از طریق ریه پخش می‌شود و علاوه بر ریه اندام‌های دیگر هم گرفتار عوارض مصرف سیگار می‌شوند. مثلا احتمال ابتلا به سرطان معده، سرطان مری، بازگشت اسیدمعده به مری و... در افراد سیگاری بیشتر است. شاید دیده باشید افراد سیگاری معمولا سرفه مزمن دارند ولی به آن اهمیت نمی‌دهند، در واقع حدود ۵۰ درصد افراد سیگاری مرتب سرفه می‌کنند در حالی که انسان سالم سرفه نمی‌کند بنابراین به افراد سیگاری‌ که به دلیل سرفه مزمن مراجعه می‌‌کنند، توصیه می‌کنیم ابتدا ۳ تا ۴ هفته سیگار را کنار بگذارند تا بعد از این مدت اگر سرفه ادامه یافت به سراغ دلایل دیگر ایجاد سرفه آنها بگردیم.

▪ گفته می‌شود که ترک سیگار خود عاملی برای فعالیت مجدد مژک‌ها و در نتیجه سرفه‌های بیشتر است.

- در درصدی از افراد ممکن است بعد از ترک سیگار دفع خلط به طور گذرا دچار مشکل شود اما این حالت بعد از ۳ تا ۴ هفته از بین خواهد رفت.

▪ عوارضی که گفتید، در مورد همه انواع دخانیات است یا فقط مربوط به سیگار؟

- از مواد دخانی به جز سیگار می‌توان به پیپ، سیگار برگ و قلیان اشاره کرد. البته استفاده از پیپ و مصرف سیگار برگ در جامعه ایرانی رواج چندانی ندارند و میزان مصرف آنها کمتر از سیگار و قلیان است. به طور کلی افرادی که پیپ و سیگار برگ می‌کشند به دلیل تند بودن دود توتون و تنباکو، معمولا دود را داخل ریه‌ها فرو نمی‌دهند و پک عمیق نمی‌زنند، بلکه دود را در دهان می‌چرخانند و‌ آن را خارج می‌کنند. از سویی دیگر، دود پیپ و سیگار برگ نسبت به سیگار قلیایی‌تر است بنابراین قابلیت جذب بیشتری در ناحیه فوقانی دستگاه تنفس دارد و از همان طریق جذب خون می‌شود. به همین دلیل آمار سرطان ریه و برونشیت‌های مزمن در افرادی که پیپ و سیگار برگ می‌کشند، مقداری کمتر ولی میزان ابتلا به سرطان دهان، لب، زبان و حلق در آنها بالاست.

▪ در مورد برونشیت مزمن توضیح می‌دهید؟

- افراد مبتلا به برونشیت مزمن که یک بیماری تنفسی مزمن است، زمستان‌ها مکررا دچار عفونت‌های تنفسی می‌شوند. در بعضی از مبتلایان این عفونت‌ها به قدری شدید است که در بیمارستان بستری می‌شوند و در نهایت به مرگ آنها منجر خواهد شد. متاسفانه تعدادی از این افراد با کشیدن سیگار، همزمان با بیماری‌شان مرگشان را جلو می‌اندازند و درنهایت با توجه به مشکلات متعدد تنفسی، مرگ سخت و عذاب‌آوری را برای خود رقم می‌زنند.

▪ و قلیان؟

- مشکل ما با قلیان بسیار زیاد است، آمارها نشان می‌دهد هر روز حدود ۱۰۰ میلیون نفر در سراسر دنیا قلیان می‌کشند. باوجودی که در اروپا نیز افراد می‌توانند به صورت اینترنتی قلیان و لوازم جانبی آن را سفارش بدهند آمار مصرف قلیان در کشورهای خاورمیانه به‌‌خصوص کشورهای عربی و ایران بسیار زیاد است. گفته می‌شود نخستین بار قلیان را یک پزشک هندی ابداع کرد با این عقیده که چون دود از آب عبور می‌کند، سمیت آن گرفته می‌شود. این نظر بعدها به شدت رد شد زیرا هیچ پایه علمی‌ای نداشت. متاسفانه در کشور ما قبح مصرف قلیان از بین رفته و فرزندان به راحتی حتی در حضور والدینشان قلیان می‌کشند در حالی که اگر والدین سیگار را دست فرزندشان ببینند به شدت با او برخورد می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد هر پک سیگار حدود ۵۰ سی‌سی دود را وارد ریه می‌کند بنابراین با توجه به تعداد پک‌هایی که به سیگار زده می‌شود، حجمی حدود ۵۰۰ تا ۷۰۰ سی‌سی دود وارد ریه‌ها می‌شود اما فردی که روزی یک تا دو وعده قلیان می‌کشد با هر دم خود حدود ۱۵۰ تا ۱۰۰۰ سی‌سی دود وارد ریه‌هایش می‌کند و هر بار حدود ۱۵ تا ۹۰ دقیقه مصرف آن طول می‌کشد بنابراین در مقایسه با سیگار، دود هر وعده استعمال قلیان، معادل حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ نخ سیگار است. ضمن اینکه زغالی هم که روی قلیان وجود دارد، تولید گاز مونوکسیدکربن می‌کند و باعث می‌شود گلبول‌های قرمز نتوانند اکسیژن هوا را دریافت کنند.

▪ چه باید بکنیم تا افراد به استعمال دخانیات گرایش پیدا نکنند؟

- سالانه ۵ میلیون مرگ در جهان به‌طور مستقیم به مصرف سیگار مربوط می‌شود و بالاترین آمار شروع مصرف سیگار هم در سنین نوجوانی و جوانی است. اگر از افراد سیگاری سوال کنید، بیشتر آنها می‌گویند مصرف سیگار خود را از سربازی، دانشجویی، پیش‌ از کنکور یا دبیرستان شروع کرده‌اند. طبق آمار، تعداد زیادی از افرادی که یک نخ سیگار کشیده‌اند، باز هم این کار را تکرار خواهند کرد، پس بهترین راه برای ترک سیگار، نکشیدن آن از همان ابتداست.

مریم منصوری