تنها خونی که فرزند شما را نجات می دهد

با وجود آن که بانک خون بندناف در شرق تهران است, برای گزارش به غرب تهران رفتیم بزرگراه جلال آل احمد محدوده بین خیابان کارگر و پل نصر, بیمارستان دکتر شریعتی عصر داغ آخرین روزهای تابستان است و محوطه گسترده بیمارستان, پذیرای خانواده های بیماران مراکز درمانی مختلف

با وجود آن‌که بانک خون بندناف در شرق تهران است، برای گزارش به غرب تهران رفتیم؛ بزرگراه جلال آل‌احمد محدوده بین خیابان کارگر و پل نصر، بیمارستان دکتر شریعتی. عصر داغ آخرین روزهای تابستان است و محوطه گسترده بیمارستان، پذیرای خانواده‌های بیماران مراکز درمانی مختلف. پیشتر به بخش‌های مختلف این بیمارستان سر زده بودیم اما تا به حال گذرمان به ساختمان نمای شیشه‌ای آن نیفتاده بود. این ساعت اکثر پزشکان در مطب یا کلینیک مشغول ویزیت هستند، ما هم شرمنده از قرار بی‌موقع‌مان، برای گفت‌وگویی چند دقیقه‌ای خود را به محل قرار می‌رسانیم، اما پزشک دلسوزی که منتظرمان است عجله‌ای ندارد، خستگی و استرسی که در چهره برخی همکارانش موج می‌زند را در او تشخیص ندادیم. انگار ساعت ۸ صبح است و تازه فعالیت خود را شروع کرده. تمام پرسش‌های ما را با حوصله پاسخ می‌دهد و برای تکمیل‌ توضیحاتش پایگاه‌های معتبر بین‌المللی مرتبط با موضوع بحث را که با پشتکار این استاد، کشورمان هم به عضویت آنها درآمده معرفی می‌کند. دکتر امیر علی حمیدیه، فوق تخصص خون و انکولوژی کودکان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.

● بهترین دهنده سلول‌های بنیادی کیست؟

در پیوند سلول‌های بنیادی مهم‌ترین مسئله حضور یک فرددهنده مناسب است. این فرد از والدین یا فرزندان بیمار نیست، زیرا این‌ها تنها دارای نیمی از صفات ژنتیک فرد هستند. در هر خانواده‌ای بهترین فرد برای اهدای سلول‌های بنیادی خواهر یا برادر تنی بیمار است. برای اطلاع از هماهنگی خواهر یا برادر با بیمار باید آزمایش HLA (Human Leukocyte Antigen)یا آزمایش «آنتی‌ژن سازگار نسجی انسانی» را انجام داد. در ۲۵ درصد موارد خواهر یا برادر با فرد بیمار هماهنگی دارند.

● خون بند ناف به چه درد می‌‌خورد؟

امروزه در تمام مراکز علمی سراسر دنیا «اهدای سلول‌های بنیادی» مطرح است. به این منظور مراکز علمی پیوند خون بندناف با سرمایه‌گذاری‌های لازم از زوج‌هایی که صاحب فرزند شده‌اند دعوت می‌کند تا خون بندناف فرزندشان را به بیماران جامعه ببخشند. این مراکز به «بانک‌های عمومی خون بندناف» مشهورند.

● چرا علاوه بر سلول‌های بنیادی مغز استخوان از سلول‌های بنیادی بندناف هم استفاده می‌شود؟

تنها راه درمان برخی بیماری‌ها مثلا بیماری‌های بدخیم خونی (مثلا لوسمی)، سرطان‌ها یا بیماری‌های غیر بدخیم خونی مثلا تالاسمی ماژور، نقص ایمنی مادرزادی، بیماری‌های متابولیک مادرزادی و.... پیوند سلول بنیادی است. از سویی جمعیت خانواده‌ها رو به کاهش است. در گذشته هر زوجی ۶-۷ فرزند داشت، ولی الان اکثر خانواده‌ها در نهایت یک تا ۲ فرزند دارند. اگر خدای نکرده در خانواده‌ای یکی از بیماری‌های ذکر شده بروز کند اما خواهر و برادری که از لحاظ آزمایش HLA با بیمار هماهنگ باشد را در اختیار نداشته باشیم، فرد درمان نمی‌شود. به همین دلیل از حدود ۲۰ سال پیش بانک‌های خون بندناف در سراسر دنیا تاسیس شدند.

● آیا پیوند سلول‌های خون بندناف معایبی دارد؟

۱) تعداد سلول‌های بنیادی خون بندناف کم است، زیرا میزان خون بندناف کم است.

۲) احتمال رد شدن پیوند سلول‌های بنیادی خون بندناف از پیوند سلول‌های بنیادی مغز استخوان و خون محیطی بیشتر است. اگر در پیوند سلول‌های بنیادی بندناف بدن فرد گیرنده پیوند را رد کند نه تنها وضعیتش از حالت اول بد‌تر می‌شود، بلکه باید با وجود تمام مشکلات به دنبال دهنده جدیدی بگردیم. در پیوند سلول‌های بنیادی مغز استخوان اگر بدن بیمار پیوند را رد کرد، از فرددهنده می‌خواهیم دوباره برای اهدای سلول‌ بنیادی به خواهر یا برادرش مراجعه کند.

۳) نگهداری خون بندناف نیازمند تانک‌های ازت است که هزینه زیادی دارد. پیوند سلول بنیادی خون بندناف برای خود فرد دور از عقل است. اساس پیوند سلول‌های بنیادی، جایگزینی سلول‌های بنیادی معیوب با سلول‌های بنیادی سالم است. اگر والدین به ذخیره خون بندناف فرزندشان در بانک‌های خصوصی بندناف تاکید دارند باید بدانند که اگر کودکی با بیماری‌های ژنتیک و متابولیک به دنیا بیاید تمامی سلول‌های او از لحاظ آن بیماری معیوبند. بنابراین دور از عقل است که دوباره سلول‌های بنیادی خون بندناف این فرد را به او برگردانیم.

● پیوند سلول‌های بنیادی تنها در بیمارستان شریعتی انجام می‌شود

تنها بانک خون بندناف عمومی کشور که تا به حال از نمونه‌های آن برای پیوند استفاده شده و جان بیمار محکوم به مرگ را نجات داده، بانک خون بندناف بیمارستان شریعتی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران است. این مرکز تنها بانک کشور است که استانداردهای جهانی لازم را رعایت کرده است. خانواده‌ها باید بدانند که ما در این مرکز فقط عمل انبار کردن خون‌های استخراج شده از بندناف را انجام نمی‌دهیم، بلکه متخصصان ما مهم‌ترین قسمت پیوند سلول‌های بنیادی یعنی پیوند سلول‌های بنیادی به بیمار را انجام می‌دهند که کاری تخصصی و علمی است.

برای اطمینان از استانداردهای بین‌المللی این مرکز می‌توانید به پایگاه بین‌المللی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی http: //www. bmdw. org مراجعه کرده و در قسمت Adresses کشور ایران را جستجو کرده و Iranian Stem Cell Donor Program ISCDP را بیابند. لازم به ذکر است کشورهای پیشرفته‌ای مانند ژاپن، سوئد، فرانسه وآلمان تنها یک بانک عمومی خون بندناف را دارند و کشور ما هم به این افتخار رسیده است. بانک اهداکنندگان غیرخویشاوند از ۱۱ کشور منطقه (عراق، ترکمستان، ترکیه، روسیه، آذربایجان، قطر، امارات و...) بیمار می‌پذیرد و تنها پناهگاه کودکان سرطانی است.

● بانک اهداکنندگان غیر خویشاوند سلول‌های بنیادی

موضوع صحبت ما در این گفت‌وگو پیوند سلول‌های خون بندناف است، اما امروزه در کشورهای پیشرفته برای کمک به بیماران از روشی جدید‌تر استفاده می‌شود. هر ایرانی می‌تواند به بانک اهداکنندگان غیرخویشاوند مراجعه کند و با اهدای سلول‌های بنیادی خود جان یک بیمار نیازمند را نجات دهد.

مزایای این روش: در این روش سلول‌ بنیادی فرد دهنده نگهداری نمی‌شود بلکه تنها چند سی‌سی خون از او گرفته و آزمایش HLA برایش انجام می‌شود. این فرد اطلاعات خود را به ما می‌دهد و اگر بیماری به ما مراجعه کرد و نیاز مبرمی به سلول‌های بنیادی داشت، ما با دهنده تماس می‌گیریم و او برای اهدا مراجعه می‌کند. پیشتر فرد دهنده باید برای اهدای سلول‌ بنیادی بیهوش می‌شد و قسمتی از مغز استخوان خود را اهدا می‌کرد، اما با روش‌های نوین فرد ظرف چند ساعت بدون بیهوش شدن و از دست دادن عضو خودش می‌تواند سلول‌های خود را اهدا کند. مغز استخوان فرددهنده دوباره سلول‌های بنیادی را برای او می‌سازد. به علاوه در مقایسه با پیوند سلول‌های بنیادی خون بندناف می‌توان سلول‌های بنیادی کافی را از دهنده دریافت کرد و حتی اگر بدن بیمار پیوند را رد کرد از دهنده خواهش می‌شود دوباره برای اهدا مراجعه کند. شما می‌توانید برای اطلاعات بیشتر به پایگاه http: //www. iscdp. org مراجعه کنید.