آیات نازله در وصف علی علیه السلام ـ قسمت دوم

آیه قل کفی بالله شهیدا بینی و بینکم و من عنده علم الکتاب ۱۹
کافران رسالت پیغمبر اکرم را انکار کرده و گفتند تو پیغمبر نیستی این آیه در پاسخ آنان به حضرتش نازل شد که بگو من برای رسالت خود دو شاهد دارم یکی خدا است که برای شهادت میان من و شما کافی است و دیگری کسی است که علم کتاب در نزد اوست ثعلبی در تفسیر آیه مزبور می نویسد آن که علم کتاب در نزد اوست علی بن ابیطالب است ۲۰

● آیه قل کفی بالله شهیدا بینی و بینکم و من عنده علم الکتاب.(۱۹)

کافران رسالت پیغمبر اکرم را انکار کرده و گفتند تو پیغمبر نیستی این آیه در پاسخ آنان به حضرتش نازل شد که بگو (من برای رسالت خود دو شاهد دارم یکی) خدا است که برای شهادت میان من و شما کافی است و دیگری کسی است که علم کتاب در نزد اوست. ثعلبی در تفسیر آیه مزبور می‌نویسد آن که علم کتاب در نزد اوست علی بن ابیطالب است. (۲۰)

همچنین ابوسعید خدری گوید از رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسیدم آن کس که علم کتاب در نزد اوست کیست؟ فرمود آن کس برادرم علی بن ابیطالب است. (۲۱)

شیخ سلیمان بلخی از ابن عباس نقل می‌کند که گفت آن که علم کتاب در نزد اوست علی علیه السلام است زیرا او به تفسیر و تأویل و ناسخ و منسوخ آن عالم بود. (۲۲)

● آیه "افمن کان علی بینة من ربه و یتلوه شاهد منه." (۲۳)

آیا کسی که (رسول خدا صلی الله علیه و آله برای صحت گفتار خود) حجتی (قرآن) از طرف پروردگار خود داشته و پشت سر او شاهد و گواهی از خود او باشد... .

در این آیه نیز مفسرین و مورخین عامه و خاصه نوشته‏اند که منظور از شاهد و گواهی از خود پیغمبر علی علیه السلام است. (۲۴)

ابراهیم بن محمد حموینی در کتاب فرائد السمطین از ابن عباس نقل می‌کند که این آیه در شأن علی علیه‌السلام است و احدی با او در آن شریک نیست و خوارزمی هم در مناقب خود می‌نویسد که عمرو عاص در نامه‏ای که به معاویه نوشته بود اشاره به آیاتی در شأن علی علیه السلام کرده بود که از جمله آنها آیه مزبور بوده است. (۲۵)

● آیه الذین ینفقون اموالهم باللیل و النهار سرا و علانیة فلهم اجرهم عند ربهم ولا خوف علیهم ولا هم یحزنون.(۲۶)

کسانی که اموالشان را در شب و روز و نهانی و آشکارا انفاق می‌کنند برای آنان در نزد پروردگارشان پاداشی است و آنان خوف و اندوهی ندارند.

خوارزمی و ثعلبی و مالکی و ابونعیم و دیگران از ابن عباس نقل کرده‏اند که علی علیه السلام چهار درهم داشت یکی را شب (در راه خدا) صدقه داد و یکی را روز و یکی را پنهانی و یکی را آشکارا آنگاه این آیه در باره او نازل گردید. (۲۷)

● آیه و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله.(۲۸)

و از مردم کسی هست که جان خود را می‌فروشد (بذل می‌کند) در راه به دست آوردن رضای خدا.

ثعلبی در تفسیر خود از ابن عباس روایت می‌کند که در شب هجرت پیغمبر صلی الله علیه و آله علی علیه‌السلام در فراش وی خوابید و این آیه در شأن آن حضرت نازل گردید. (۲۹)

● آیه ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیر البریة.(۳۰)

کسانی که ایمان آورده و اعمال نیکو انجام دادند آنان بهترین مردمند.

مقاتل بن سلیمان از ضحاک از ابن عباس نقل کرده است که این آیه در شأن علی علیه السلام و اهل‌بیت او نازل شده است. (۳۱)

● وقفوهم انهم مسئولون(۳۲) ؛ آنها را نگهدارید که مورد سؤال خواهند بود.

ابوسعید خدری از پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل می‌کند که آنچه مورد سؤال خواهد بود ولایت علی بن ابیطالب است. (۳۳)

● آیه ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن ودا. (۳۴) کسانی که ایمان آورده و عمل‏های نیک انجام دادند به زودی خداوند دوستی آنها را در دل‌های مردم قرار می‌دهد.

گنجی شافعی از قول خوارزمی می‌نویسد که علی علیه السلام فرمود مردی مرا ملاقات کرد و گفت یا ابا الحسن بدان که به خدا من ترا در راه خدا دوست دارم علی علیه السلام فرمود من به رسول خدا صلی الله علیه و آله مراجعه کرده و سخن ‏آن مرد را به او خبر دادم. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود شاید در باره او احسان و نیکی نموده‏ای،گفتم بخدا من در باره او احسانی نکرده‏ام،رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود خدا را سپاس که دلهای مؤمنین را بدوستی تو واد داشته است آنگاه آیه بالا نازل شد. (۳۵)

● آیه و اعتصموا بحبل الله جمیعا. (۳۶) و همگی بریسمان خدا چنگ زنید.

صاحب کتاب مناقب الفاخرة از عبدالله بن عباس روایت کرده است که ما در خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله بودیم عربی آمد و عرض کرد یا رسول الله شنیدم که می‌فرمودی اعتصموا بحبل الله حبل خدا کدام است که به او تمسک جوئیم؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله دست خود را بر دست علی علیه‌السلام زد و فرمود به این شخص تمسک جوئید که این حبل المتین است. (۳۷)

● آیه انما انت منذر و لکل قوم هاد.(۳۸) هر آینه تو بیم دهنده‏ای و برای هر قومی هدایت کننده‏ای است. از طریق اهل سنت هفت حدیث نقل شده است که مقصود از منذر پیغمبر صلی الله علیه و آله و از هادی علی علیه السلام می‌باشد از جمله مالکی در فصول المهمه می‌نویسد که چون آیه مزبور نازل شد رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: انا المنذر و علی الهادی و بک یا علی یهتدی المهتدون.

یعنی من انذار کننده‏ام و علی هدایت کننده و به وسیله تو یا علی هدایت یافتگان هدایت می‏یابند. (۳۹)

● آیه و اذ قال ابراهیم رب اجعل هذا البلد امنا و اجنبنی و بنی ان نعبد الاصنام.(۴۰) زمانی که ابراهیم (به درگاه خدای تعالی دعا کرد) و گفت پروردگارا این شهر را (مکه) محل امن قرار بده و من و فرزندانم را از بت پرستی دور گردان.

ابن مغازلی شافعی به سند خود از عبدالله بن مسعود نقل می‌کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود دعای ابراهیم که عرض کرد پروردگارا من و فرزندانم را از بت پرستی دور گردان به من و علی منتهی شد که هیچ یک از ما هرگز به بت سجده نکردیم در نتیجه خداوند مرا نبی و علی را وصی قرار داد. (۴۱)

● آیه فان الله هو مولاه و جبریل و صالح المؤمنین و الملائکة بعد ذلک ظهیر. (۴۲)

البته خدا و جبرئیل و صالح مؤمنین یاری کننده او (پیغمبر صلی الله علیه و آله) هستند و فرشتگان پس از نصرت خدا پشتیبان اویند. مفسرین و علمای بزرگ اهل سنت نوشته‏اند که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود در آیه مزبور منظور از صالح المؤمنین علی بن ابیطالب است. (۴۳)

● آیه لا یستوی اصحاب النار و اصحاب الجنة اصحاب الجنة هم الفائزون. (۴۴) یعنی دوزخیان با بهشتیان برابر نیستند اصحاب بهشت آنانند که رستگار هستند.

موفق بن احمد به سند خود از جابر روایت کرده است که گفت ما در خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله بودیم که علی علیه السلام داخل شد رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود قسم به آن که جان من در دست اوست که این مرد و شیعه‏اش در روز قیامت رستگارانند. (۴۵)

● آیه و تعیها اذن واعیة. (۴۶) و نگهدارد، آن پند را گوش نگاهدارنده.

طبری و سیوطی در تفسیر خودشان نوشته‏اند که وقتی آیه مزبور نازل شد پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله عرض کرد خدایا آن گوش را گوش علی قرار بده و علی علیه السلام فرمود از آنگاه چیزی نشنیدم که فراموش کرده باشم. (۴۷)

● آیه افمن کان مؤمنا کمن کان فاسقا لا یستون. (۴۸) آیا کسی که مؤمن است مانند کسی است که فاسق است (این دو) در نزد خدا یکسان نیستند.

ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه و ابن کثیر در تفسیر خود و خطیب بغدادی در تاریخ بغداد و دیگران نوشته‏اند که ولید بن عقبه در مقام مفاخره به علی علیه السلام گفت من از تو زبانم گویاتر و نیزه‏ام تیزتر و در جنگ شجاع‏ترم! علی علیه السلام فرمود ساکت شو ای فاسق. آنگاه خدا به تصدیق کلام آن حضرت آیه مزبور را نازل فرمود. (۴۹)

● القیا فی جهنم کل کفار عنید. (۵۰) بیفکنید در دوزخ هر ناسپاس ستیزه جو را.

حاکم حسکانی در شواهد التنزیل به سند خود از ابوسعید خدری نقل می‌کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود چون روز قیامت شود خدای تعالی به من و علی می‌فرماید هر کس دشمن شما است او را در آتش بیفکنید و هر که دوست شما است او را داخل بهشت گردانید و اینست فرموده خدای تعالی القیا فی جهنم کل کفار عنید. (۵۱)

● آیه و ارکعوا مع الراکعین.(۵۲) و رکوع کنید با رکوع کنندگان. موفق بن احمد و ابو نعیم اصفهانی به اسناد خود از ابن عباس نقل کرده‏اند که این آیه در خصوص پیغمبر صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام نازل شده و آنها اول کسی بودند که نماز گزاردند و رکوع کردند. (۵۳)

● آیه ثم لتسألن یومئذ عن النعیم.(۵۴) آنگاه در آن روز از نعمت‌ها پرسیده شوند.

ابو نعیم و حاکم حسکانی به سند خود از حضرت صادق علیه السلام نقل کرده‏اند که فرمود مقصود از نعیم در این آیه ولایت امیرالمؤمنین و ما است که از آن پرسیده خواهد شد. (۵۵)

● آیه سأل سائل بعذاب واقع.(۵۶) خواست سؤال کننده‏ای عذابی را که واقع شد.

ثعلبی و ابن صباغ و دیگران نوشته‏اند که چون در روز ۱۸ ذیحجه رسول خدا صلی الله علیه و آله علی علیه السلام را به جانشینی خود منصوب نموده و فرمود من کنت مولاه فهذا علی مولاه. حارث بن نعمان پس از شنیدن این خبر خدمت آن حضرت آمد و گفت ما را به شهادت یگانگی خدا و نبوت خود از جانب خدا امر کردی قبول نمودیم و سپس به نماز و زکوة و حج و جهاد و روزه دستور دادی پذیرفتیم به اینها قناعت نکردی در آخر کار این جوان را که پسر عموی تست به ولایت نصب کردی آیا این کار از جانب تست یا به دستور خدا است؟ رسول اکرم فرمود قسم به خدائی که جز او خدائی نیست که این امر به دستور خدا است حارث بن نعمان در حالی که به سوی ناقه خود می‌رفت گفت خدایا اگر این مطلب صحیح است بر ما از آسمان سنگ بفرست یا به عذابی دردناک معذب گردان هنوز به ناقه‏اش نرسیده بود که سنگی از آسمان بر سرش افتاد و فورا هلاکش نمود آنگاه این آیه نازل شد که‏ سأل سائل بعذاب واقع. (۵۷)

آیاتی که در باره ولایت و فضائل علی علیه السلام نازل شده خیلی بیش از اینها است و ما برای نمونه فقط به ۲۵ آیه از آنها اشاره نمودیم و به طوری که مفسرین و محدثین نوشته‏اند متجاوز از سیصد آیه در باره امامت و مناقب آن حضرت در قرآن وجود دارد چنانکه گنجی شافعی و ثعلبی به سند خود از ابن عباس نقل کرده‏اند که نزلت فی علی بن ابی طالب اکثر من ثلاثمائة آیة. (۵۸)

رضا ساعی شاهی

پی‏نوشت‌ها:

(۱۹) سوره رعد، آیه ۱۳.

(۲۰) غایة المرام، باب ۱۲۶.

(۲۱) شواهد التنزیل، جلد ۱، ص ۳۰۷.

(۲۲) ینابیع المودة، ص ۱۰۴.

(۲۳) سوره هود آیه ۱۷.

(۲۴) تفسیر ابو الفتوح رازی/ ینابیع المودة، ص ۹۹.

(۲۵) غایة المرام، باب ۱۲۸.

(۲۶) سوره بقره، آیه ۲۷۴.

(۲۷) مناقب ابن مغازلی، ص ۲۸۰/ ذخائر العقبی، ص ۸۸.

(۲۸) سوره بقره آیه ۲۰۷.

(۲۹) ینابیع المودة، ص ۹۲/ کفایة الطالب، ص ۲۳۹.

(۳۰) سوره بینة آیه ۸ .

(۳۱) غایة المرام، باب ۹۴، حدیث ۹.

(۳۲) سوره الصافات آیه ۲۴.

(۳۳) شواهد التنزیل، جلد ۱، ص ۱۰۷/ صواعق المحرقه، ص ۸۹ .

(۳۴) سوره مریم آیه ۹۶.

(۳۵) کفایة الطالب، ص ۲۴۹/ مناقب خوارزمی، ص ۱۸۸/ الغدیر، جلد ۲، ص ۵۶ .

(۳۶) سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.

(۳۷) کفایة الخصام، ص ۳۴۳ .

(۳۸) سوره رعد آیه ۷ .

(۳۹) فصول المهمه، ص ۱۲۲ .

(۴۰) سوره ابراهیم، آیه ۳۵ .

(۴۱) مناقب ابن مغازلی، ص ۲۷۶ .

(۴۲) سوره تحریم آیه ۴ .

(۴۳) شواهد التنزیل، جلد ۲، ص ۲۵۵/ صواعق محرقه، ص ۱۴۴.

(۴۴) سوره حشر آیه ۲۰.

(۴۵) کفایة الخصام، ص ۴۲۲ .

(۴۶) سوره الحاقة، آیه ۱۲.

(۴۷) مناقب ابن مغازلی، ص ۲۶۵ .

(۴۸) سوره سجده آیه ۱۸.

(۴۹) غایة المرام، باب ۱۵۲/ مناقب ابن مغازلی، ص ۳۲۴ .

(۵۰) سوره ق آیه ۲۴ .

(۵۱) شواهد التنزیل، جلد ۲، ص ۱۹۰ .

(۵۲) سوره بقره، آیه ۴۳ .

(۵۳) غایة المرام، باب ۱۷۶ .

(۵۴) سوره تکاثر آیه ۸ .

(۵۵) غایة المرام، باب ۴۸ / شواهد التنزیل، جلد ۲، ص ۳۶۸ .

(۵۶) سوره معارج، آیه ۱ .

(۵۷) فصول المهمه، ص ۲۶/ کفایة الخصام، ص ۴۸۸ .

(۵۸) کفایة الطالب، ص ۲۳۱/ صواعق محرقه، ص ۷۶/ ینابیع المودة، ص ۱۲۶.