اسرار روزه

اگر در روزه فایده ای جز ترقی از لذائذ نفس حیوانی به قلّه همسانی با ملائكه روحانی نبود برای فضل و برتری روزه كافی بود روزه از آن جهت سپر آتش است كه آتش غضب و شهوت را كه آتش جهنم را در زندگی دنیا شعله ور می كنند و در قیامت بروز می دهند دفع می كند

پیامبراكرم(ص) فرمود: روزه سپر آتش است.(۱)

و همچنین فرمود: روزه‌دار تا زمانی كه غیبت مسلمانی را نكند در عبادت است حتی اگر در رختخوابش خوابیده باشد. (۲)

و همچنین فرمود خدای تعالی می‌فرماید: روزه برای من است و من در مقابل آن پاداش می‌دهم؛ شخص روزه‌دار را دو شادی است، یكی هنگامی كه افطار می‌كند و دیگر هنگامی كه پروردگارش را ملاقات كند. قسم به كسی كه جان محمد در دست اوست، بوی بد دهان روزه‌دار «كه ناشی از گرسنگی است» در نزد خدا خوشتر از بوی مشك است. (۳)

امام كاظم(ع) فرمود: «ای روزه‌داران» قبل از ظهر بخوابید كه خدای تعالی روزه‌دار را در رختخوابش آب و غذا می‌دهد. (۴)

و به قولی اگر در روزه فایده‌ای جز ترقی از لذائذ نفس حیوانی به قلّه همسانی با ملائكه روحانی نبود برای فضل و برتری روزه كافی بود.

روزه از آن جهت سپر آتش است كه آتش غضب و شهوت را كه آتش جهنم را در زندگی دنیا شعله‌ور می‌كنند و در قیامت بروز می‌دهند دفع می‌كند.و از این جهت روزه‌دار به مجرد غیبت مسلمان از جرگه عبادت كنندگان خارج می‌شود كه «همچنان كه در قرآن عزیز آمده» غیبت به منزله خوردن گوشت مردار شخصی است كه غیبتش را می‌كنند و این خود به نوعی خوردن است.

و اینكه از میان تمام عبادات،‌روزه را به خدا اختصاص داده، در حالی كه همه عبادات برای خداست، مثل این است كه كعبه را به خود نسبت داده، در حالی كه تمام زمین از آن اوست و این دو جهت دارد:

۱ـ قوام روزه با ترك و خود نگهداری است و ترك و خودنگهداری یك چیز سرّی است و عملی در آن نیست كه در معرض دید باشد در حالی كه تمام عبادات در معرض دید مردم است، پس جز خدا كسی از روزه خبر ندارد، لذا فرموده: «روزه برای من است»

۲ـ اینكه روزه تسلط بر دشمن خداست. زیرا وسیله شیطان در فریب انسان شهوات انسانی است و خوردن و آشامیدن باعث تقویت شهوات می‌شوند «بنابراین روزه خلع سلاح دشمن است».

لذا پیامبر اكرم(ص) می‌فرماید: شیطان از راه خون در وجود فرزندان آدم جریان می‌یابد، پس محل عبور شیطان را با گرسنگی تنگ كنید. (۵)

شهوات چراگاه و مرتع شیاطین است، و از این جهت بوی دهان روزه‌دار از بوی مشگ در نزد خدا خوش‌تر است كه باعث خوشبویی روح می‌شود، و روح در نزد خدا همان ارزش را دارد كه بدن در نزد انسان. خدای تعالی به همین مطلب اشاره كرده می‌فرماید:

«ما عِنْدَكُمْ یَنْفَدُ وَ ما عِنْدَاللهِ باقً».(۶)

و بوی خوش روح كجا و بوی مشك كجا، چه بوی روح عقلانی و معنوی است و بوی مشك جسمانی و حسی و صوری.

●درجات روزه

ابوحامد را در این مقام كلامی است كه خلاصه‌اش این است:

بدان كه روزه دارای سه درجه است:

۱ـ روزه عمومی

۲ـ روزه خصوصی

۳ـ روزه خصوصی‌الخصوصی

روزه عمومی خودداری كردن از خوردن و آشامیدن و خودداری از بر آوردن شهوات است.

روزه خصوصی حفظ گوش و چشم و دست و زبان و پا و سایر اعضاء و جوارح از گناهان است واین با شش امر تحقق می‌یابد.

الف: پوشیدن چشم و بازداشتن آن از نگاه كردن به آنچه كه مذموم و مكروه است؛ بلكه باید آن را از نگاه كردن به هر چیزی كه قلب را مشغول كرده از یاد غافل می‌كند بازداشت.

پیامبر اكرم(ص) فرمود: نگاه تیر مسمومی است از تیرهای شیطان، هركس از ترس خدا دست از نگاه حرام كردن بردارد خدا به او ایمانی می‌دهد كه حلاوت آن را در قلبش احساس كند. (۷)

و همچنین فرمود پنچ چیز است كه روزه را زائل می‌كند:

دروغ، غیبت، سخن‌چینی، قسم دروغ، نگاه شهوت‌آمیز. (۸)

ب: حفظ زبان از بیهوده‌گویی، دروغ، غیبت، سخن‌چینی، فحش، و بددهنی و معاشرت ناهموار و خصومت و جدال.

پیامبر اكرم(ص) فرمود: روزه سپر است، پس وقتی یكی از شما روزه است ناسزا نگوید و جهالت نكند و اگر كسی با او نزاع كرد یا به او ناسزا گفت بگوید من روزه‌ام.(۱۰)

ج: بازداشتن گوش از شنیدن محرمات، زیرا هر چیزی كه گفتنش حرام باشد گوش فرادادن به آن حرام است.

خدای تعالی «گروهی را كه به محرمات گوش فرا می‌دهند، مذمت كرده» می‌فرماید:

«سَمّاعُونَ لِلْكَذِبِ اَكّالُونَ لِلسُّحْتِ».(۱۱)

و پیامبراكرم(ص) فرمود: كسی كه غیبت می‌كند و كسی كه به غیبت گوش فرا می‌دهد، در گناه شریكند (۱۲) .

د: حفظ بقیه اعضاء بدن مثل دست و پا از انجام اعمال ناشایست و بازداشتن شكم از خوردن چیز شبهه‌ناك به هنگام افطار، زیرا روزه از حلال و افطار از حرام معنی ندارد واین به آن ماند كه قصری بسازد و شهری را خراب كند و دارو نوشیده و زهر خورد، چه اینكه محرمات سمومی هستند كه دین را هلاك می‌كنند و روزه دوای آن است، و دارو با وجود سم سودی نمی‌بخشد.

پیامبر اكرم(ص) فرمود: چه بسا روزه‌دارانی كه از روزه خود جز گرسنگی و تشنگی سودی نمی‌برند. (۱۳)

در تفسیر این حدیث گفته شده كه منظور كسی است كه با خوراك حرام افطار كند. و گفته شده منظور كسی است كه با روزه از خوردن طعام حلال خودداری می‌كند و با غیبت از گوشت مردم افطار می‌كند. و گفته شده منظور كسی است كه اعضاء و جوارح خود را از گناه حفظ نمی‌كند و شاید منظور همه اینها باشد.

هـ: اینكه به هنگام افطار در خوردن حلال هم بطوری زیاده‌روی نكند كه شكمش پر شود؛ زیرا هیچ ظرفی از شكمی كه از غذای حلال پر شده باشد نزد خدا مبغوض‌تر نیست. (۱۴)

آخر چطور می‌توان با روزه بر دشمن خدا تسلط پیدا كرد و هوای نفس را مقهور كرده آن(۱۵) را بر تقوی تقویت كرد، در حالی كه انسان خود را تا شب از شهوات باز می‌دارد تا به آنها رغبت پیدا می‌كند، آنقدر می‌خورد تا پر می‌شود.

شاید اگر طبق عادت همیشگی غذا می‌خورد و اینگونه روزه نمی‌داشت بهتر بود. پس سزاوار است برای افطار هم طبق عادت خود غذا بخورد و چنین شكمش را پر نكند.

و: اینكه بعد از افطار قلبش مضطرب و معلّق بین خوف و رجاء باشد، چون نمی‌داند روزه‌اش قبول شده و از مقرّبین است یا ردّ می‌شود و از مغضوبین می‌باشد.

«با جمع شدن این شش امر، روزه از سطح عمومی بالاتر رفته و مخصوص به عده‌ای خاص می‌شود كه آن را روزه خصوصی می‌گویند».

امام صادق(ع) در حدیثی به این نوع روزه اشاره كرده، می‌فرماید: هنگامی كه روزه گرفتی باید گوش و چشمت و پوست و مویت روزه گیرند. (۱۴) همینطور به چیزهای دیگری از وجود انسان اشاره كرده كه باید روزه باشند، سپس اضافه كرده می‌فرماید: روزی كه روزه داری، نباید مثل روزهای دیگرت باشد، در این روز جدال نكن و خادم خود را آزار و اذیت نكن و باید كه وقار روزه در وجودت ظاهر شود(۱۶).

رسول اكرم(ص) روزی شنید كه زن روزه‌داری به كنیزش فحش می‌دهد، حضرت غذایی طلبید و جلوی زن قرار داد و فرمود: بخور.

عرض كرد من روزه‌ام.

حضرت فرمود: چگونه روزه‌ای در حالی كه به كنیزت فحش می‌دهی؟! روزه فقط با خودداری از خوردن و آشامیدن نیست. (۱۷)

ادامه كلام ابوحامد:

۳ـ روزه خصوص‌الخصوصی: روزه قلب از همت‌های پست و افكار دنیوی و بازداشتن آن از غیرخداست بطور كلّی.

بطلان این روزه با فكردن در غیر مبدأ و معاد و با فكر كردن در مورد دنیاست، مگر در مواردی كه ا‌ز آنها برای دینش استفاده می‌كند، در این صورت فكر در مورد دنیا توشه آخرت است. (پایان كلام ابوحامد)(۱۸).

در كتاب مصباح‌الشریعهٔ، از امام صادق(ع) چنین روایت شده: كه رسول اكرم(ص) فرمود: روزه سپر آتش است، یعنی پرده‌ای در مقابل آفات دنیا و حجابی در برابر عذاب آخرت است. پس چون روزه گرفتی به این نیت بگیر كه از شهوات خودداری كنی و خود را از شهوات حیوانی حفظ كنی، پس خود را به منزله مریض بدان كه اشتهاء به خوردن ونوشیدن ندارد، در هر لحظه منتظر شفاء از مرض گناهان باش و باطنت را از هر كدورت و غفلت و ظلمتی كه از اخلاص دورت می‌كند، تطهیر كن.

سپس فرمود: خدای تعالی می‌فرماید: روزه برای من است و من در مقابل آن پاداش می‌دهم.

روزه ماده نفس و شهوت(۱۹) طمع را می‌كشد و باعث صفای قلب و طهارت جوارح و اصلاح ظاهر و باطن و شكرگزاری در مقابل نعمت‌ها و احسان به فقراء و كثرت تضرع و خشوع و گریه و سبب التجاء به خدا و انكسار هوای نفس و تخفیف حساب و كم شمردن نیكی‌ها می‌شود و در آن فوائدی است كه به شمارش در نمی‌آید و همین مقدار كه ذكر شد برای توجه كسانی كه تعقل كنند و موفق به استعمال آن شوند كفایت می‌كند. (۲۰)

۱. اَلصّومُ جُنَّهٌٔ مِنَ‌النّار.

۲. اَلصّائمُ فی عِبادهٍٔ وَ اِنْ كانَ نائماً فی فِراشِهِ ما لَمْ یَغْتَبْ مُسْلِماً.

۳. قالَ‌اللهَ تعالی الصُّومُ لی و اَنَا اُجْزی به، و لِلصّائمِ فَرْحَتانِ حینَ یُفْطِرُ و حینَ یَلْقی رَبِّهُ، وَالَّذی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ لَخَلُوفُ فَمِ الصّائمِ عِنْداللهِ اَطْیَبُ مِنْ ریحِ الْمِسْكِ.

۴. قیلُوا فَاِنَّ اللهَ تَبارَكَ وَ تَعالی یُطْعِمُ الصّائم و یَسْقیهِ فی مَنامِه.

۵. اِنَّ‌الشّیطانَ لَیَجْزِی مِنْ اِبنِ آدَمَ مَجْرَی الدَّمِ فَضَیَّقوا مَجارِیهِ بِالجُوعِ.

۶. آنچه در نزد شماست (جسم‌ها) نابود می‌شود و آنچه نزد خداست (روح) ماندنی است، این معانی است كه مرحوم مؤلف از این آیه استنباط كرده، ولی به نظر می‌آید منظور آیه این است كه نعمتهای دنیایی فانی و نعمتهای آخرت جاوبدان هستند (سوره نحل / ۹۶).

۷. اَلنَظْرَهُٔ سَهُمٌ مَسْمُومٌ مِنْ سهامِ اِبْلیسَ فَمَنْ تَرَكَها خَوفاً مِنَ‌اللهِ اَتاهُ اللهِ اِیماناً یَجِدُ حَلاوَتَهُ فی قَلْبِهِ.

۸. خَمْسٌ یُفَطِّرْنَ الصّائمَ اَلْكِذْبَ وَالغیِبَهُٔ وَالنَمِیمَهُٔ وَالیَمینُ الْكاذِبَهُٔ وَالنَّظَرُ بِشَهْوَهِٔ.

۹. اِنَّما الصَّومُ جُنِّهٌٔ، فَاذا كانَ اَحَدُكُمْ صائماً فَلا یَرْفَثْ وَلایَجْهَلْ فَاِنِ امْرءٍ قاتَلَهُ اَوْ شاتَمَهُ فَلْیَقُلْ اِنّی صائمٌ.

۱۰. مائده / ۴۲ ؛ گوش كنندگان به دروغ و خورندگان مال حرامند.

۱۱. اَلْمُغتابُ وَالْمُسْتَمِعُ شَریكانِ فِی الاِثْمِ.

۱۲. كَمْ مِنْ صائمٍ لَیْسِ لَهُ مِنْ صَوْمِهِ اِلّا الجُوعُ وَالعَطَشُ.

۱۳. اگر شكمی از مال حلال پر شود نزد خدا مبغوض است، اما اگر از حرام پر شود كه حسابش معلوم است.

۱۴. آن اشاره به خود نفس است نه هوای نفس.

۱۵. اِذَا صثمْتُ فَلْیَصْمُ سَمْعُكَ وَ بَصَرُكَ وَ شَعْرُكَ وَ جِلْدُكَ.

۱۶. لایَكُونُ یَوْمَ صَوْمِكَ كَیَوْمِ فِطْرِكَ، وَدَعِ الْمِراءَ وَ اَذَی الْخادِمِ وَلْیَكَنْ عَلَیْكَ وَقارُ الصِّیامِ.

۱۷. معنی بطلان روزه، بوسیله دروغ و غیبت و امثال آن كه فقهاء آنها را مبطل روزه نمی‌دانند این است كه روزه مورد قبول واقع نمی‌شود و ثوابی بر آن مترتب نیست و لذا ترك غیبت و امثال آن را در روزه عمومی شرط نكردیم. (حقایق فیض كاشانی)

۱۸. محجّهٔالبیضاء، ج ۲، ص ۱۳۰.

۱۹. در كتاب مصباح‌الشریعهٔ، به جای «ماده نفس» ، «مراد نفس» روایت شد.

منبع:osveh.fatehnet.net