آثار اخروی نماز

نماز, عطیه ای الهی است که به عنوان فلاح مطلق «حی علی الفلاح» و بهترین عمل «حی علی خیر العمل» و ستون خیمه دین «الصلوة عمود الدین» ۱ معرفی شده است

نماز، عطیه‌ای الهی است که به عنوان فلاح مطلق «حی علی الفلاح» و بهترین عمل «حی علی خیر العمل» و ستون خیمه دین «الصلوة عمود الدین»(۱) معرفی شده است. نماز عروج به قبله‎ رفیع انسانیت «الصلوة معراج المؤمن»(۲) است که تعالی روح و کسب ملکات اخلاقی و نجات از فساد و تباهی از رهگذر آن حاصل می‌آید «إن الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر.»(۳)

دریافت نشان عبودیت از رهگذر این عبادت زیبای الهی،‌ برای انسانی میسّر است که شرایط صحت و قبول و کمال این عبادت عظیم را به نحو احسن بجای آورد. وقتی عبد، این عبادت الهی را «که جز بر خاشعان بزرگ می‌نمایاند»(۴)،‌ به طور شایسته به انجام رساند،‌ آثار عظیمی اعم از فردی، اجتماعی، دنیوی و اخروی را به دنبال خواهد داشت که در حقیقت ثمره و نتیجه عمل او محسوب می‌شود. در این نوشتار مختصر در صدد بیان همه جانبه این آثار نیستیم بلکه به برخی از آثار برزخی و اخروی این عبادت درخشان در آیات و روایات اشاره می‌کنیم.

● آثار نماز در آیات الهی(توجه یا بی توجهی به نماز):

▪ یاد کردن خدا از بنده‎ خود

خداوند در سوره طه می‌فرماید: «اقم الصلوة لذکری»(۵)؛ نماز ذکر و یاد خداست. این آیه وقتی در کنار این آیه شریفه «فاذکرونی اذکُرکم ...»(۶) تفسیر شود این نتیجه را افاده می‌کند که وقتی عبد به یاد حق باشد حق هم به یاد او خواهد بود.(۷) مفسرین در ذیل آیه شریفه «فاذکرونی اذکرکم» در بیان این که «مراد از یادآوری بندگان چیست؟ بیانات متنوعی را ذکر کردند که از جمله آن موارد عبارت است از:

در پرتو ایمان و عمل صالح و برپاداشتن نماز و ... مستحق دو جایزه می‌شوند:

- دریافت پاداش (لهم اجرهم ...)

- بهره‌مندی از آرامش کامل (لا خوف ...) که هیچ اضطراب و غمی به همراه آن وجود ندارد .

الف) مرا در «دنیا» یاد کنید تا شما را در «جهان دیگر» یاد کنم .

ب) مرا به «دعا» یاد کنید تا شما را به اجابت یاد کنم (این استجابت می‌تواند هم در دنیا و هم در بزرخ و هم در قیامت نصیب بنده شود)

ج) مرا به هنگام وفور نعمت یاد کنید تا شما را در سختی‌ها یاد کنم(این سختی هم اعم است.)(۸)

▪ نائل شدن به مقام شفاعت کبری

خداوند در سوره‎ اسری خطاب به وجود نازنین رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید:

«وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً»؛ و بعضی از شب را بیدار باش و تهجد کن که این نماز شب، تنها بر تو واجب است، باشد که خدایت به مقامی محمود (شفاعت) مبعوث گرداند. پس ثمره و نتیجه این برنامه‎ الهی، رسیدن به مقام محمود است و روایات فریقین در ذیل آیه، مقام محمود را به عنوان مقام شفاعت کبری تفسیر کرده است که رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در روز قیامت در آن مقام قرار می‌گیرد.(۹)

▪ دریافت اجر الهی و باز یافتن به آرامش کامل

در سوره بقره حق‌تعالی می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ.»(۱۰)

در پرتو ایمان و عمل صالح و برپاداشتن نماز و ... مستحق دو جایزه می‌شوند:

- دریافت پاداش (لهم اجرهم ...)

- بهره‌مندی از آرامش کامل (لا خوف ...) که هیچ اضطراب و غمی به همراه آن وجود ندارد .

● آثار نماز در برزخ:

▪ دفع وحشت‌های قبر

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: «ان الصّلاة تأتی الی المَیّتِ فی قبره بصورة شخص انور اللّونِ یونسُهُ فی قبره و یدفَعُ عنه اهول البرزخ»؛ نماز به صورت انسانی سفید چهره، وارد قبر میت شده و با او انس می‌گیرد و وحشت‌های برزخ را از او برطرف می‌کند.(۱۱)

امام باقر ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «من اتمَّ رکوعَهُ لم یَدخُلْهُ وحْشَةُ القبْرِ»؛ «کسی که رکوعش تمام و کامل باشد هرگز دچار وحشت قبر نمی‌شود.»

▪ مونس انسان در قبر

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید:

«الصلاةُ انس فی قبره و فراش تحت جنبه و جواب لمنکر و نکیر»؛ نماز مونس (نمازگزار) در قبر و فراش نیکو در زیر او،‌ و پاسخ نمازگزار برای نکیر و منکر می‌باشد.(۱۲)

▪ دیدار ملائکه از انسان در قبر

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید:

«کسی که به قصد شرکت در نماز جماعت، و به سوی مسجد گام برمی‌دارد، خداوند متعال در مقابل هر گامی که بر می‌دارد، هفتاد هزار حسنه به او پاداش می‌دهد و به همین میزان نیز درجات وی بالا خواهد رفت، و اگر در چنین حالتی بمیرد،‌ خداوند متعال هفتاد هزار فرشته را مأمور می‌نماید تا در قبر به دیدار او رفته، وی را بشارت دهند و در تنهایی قبر انیس او باشند و تا روز قیامت برای او طلب آمرزش کنند.»(۱۳)

▪ نجات از وحشت قبر

امام باقر ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «من اتمَّ رکوعَهُ لم یَدخُلْهُ وحْشَةُ القبْرِ»؛ «کسی که رکوعش تمام و کامل باشد هرگز دچار وحشت قبر نمی‌شود.»(۱۴)

● آثار نماز در قیامت

▪ مقبولیت دیگر اعمال در سایه نماز

مولا علی ـ علیه السّلام ـ در نهج البلاغه می‌فرماید:

«کلُّ شی من عملک تبع لصلاتک»(۱۵)؛ هر عملی پیرو نماز است از این رو عروج دیگر اعمال در سایه‌سار نماز میسر می‌شود «إن قبلت قبلت ما سواها و إن ردَّت ردت ما سواها»(۱۶)؛ اگر نماز مورد قبول واقع شود دیگر اعمال هم قبول می‌شود و اگر رد شود دیگر اعمال هم رد خواهد شد.

▪ نماز توشه‎ آخرت

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید:

«الصلاة زادُ للمؤمن من الدنیا الی الاخره»(۱۷)؛ نماز زاد و توشه مؤمن در دنیا برای آخرت است.

▪ عامل ورود به بهشت

امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «همانا پروردگار شما مهربان است، عمل کم را تقدیر می‌کند، هر آینه انسان دو رکعت نماز برای خدا بحا آورد، خداوند به سبب آن نماز، او را وارد بهشت می‌کند.»(۱۸)

▪ معاف از عذاب و ورود بی حساب به بهشت

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: «قال الله ـ عزّوجل ـ اِنّ لعبدی علیّ عهداً اِن اقام الصلوة لوقتها اَن لا اُعَذِّبَهُ و اَن اُدخلهُ الجَنّه بغیر حساب»(۱۹)؛‌ ... من تعهدی نسبت به بنده‌ام دارم که اگر نماز خود را در وقتش به پا دارد، او را عذاب نکنم و بدون حساب او را به بهشت ببرم .

و از آن وجود نورانی در کلامی دیگر آمده که فرمود:

«کسی که چهل روز نمازهای خود را با جماعت به جا آورد، به طوری که یک تکبیرة الاحرام از او فوت نشود، برای او آزادی از آتش جهنم و آزادی از نفاق نوشته می‌شود.»(۲۰)

مولا علی ـ علیه السّلام ـ در نهج البلاغه می‌فرماید:

اگر نماز مورد قبول واقع شود دیگر اعمال هم قبول می‌شود و اگر رد شود دیگر اعمال هم رد خواهد شد.

▪ زینت آخرت

امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «انّ الله ـ عزّوجل ـ قال: الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ انّ الثمان رکعات التی یُصلّیها العبد اللیل زینةُ الآخرة»(۲۱)؛ خداوند متعال ثروت و فرزندان را زینت دنیا دانسته، ولی هشت رکعت نمازی که آدمی در آخر شب می‌خواند زینت آخرت است.

▪ به سوی آتش رفتن نمازگزار ریاکار

امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: چون روز قیامت فرا می‌رسد، بنده‌ای را می‌آورند که اهل نماز بوده و خود نیز چنین ادعا می‌کند؛ به وی می‌گویند، تو بدان جهت نماز گزاردی که تو را ستایش کنند، پس به ملائکه دستور می‌دهند او را به سوی آتش ببرید.(۲۲)

▪ عدم ملاقات با رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ در کنار حوض کوثر

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: «لیس منّی من استخفَّ صلاته لا یردُ علیَّ الحوض لا و الله»(۲۳)؛ کسی که نماز را سبک شمارد از من نیست، به خدا سوگند که بر حوض مرا ملاقات نخواهد کرد.

▪ سقوط در آتش

مولا علی ـ علیه السّلام ـ در نهج البلاغه در بیان جواب دوزخیان که پرسیده شد چه چیزی شما را به دوزخ کشانده؛ می‌گویند ما از نمازگزاران نبودیم: «ما سللکم فی سقر قالوا لم نَکُ من المصلین.»(۲۴)

▪ محشور شدن با قارون و فرعون و هامان

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید:

«لا تضیعوا صلاتکم، فانّ من ضیّع صلاتهُ حَشَرَهُ الله قارون و فرعون و هامان ـ لعنهم الله و اخزاهم ـ و کان حقّاً علی الله ان یُدخِلَهُ النار مع المنافقین، فالویلُ لمن لم یحافظ صلاتهُ»(۲۵)؛ نمازتان را ضایع نکنید، به درستی که هر کس نماز خویش را ضایع کند، خداوند عزوجل او را با قارون و فرعون و هامان محشور می‌کند، خداوند به آنان لعنت کند و آنها را رسوا سازد، و بر خدا لازم است آنها را با منافق‌ها به آتش داخل کند، پس وای بر کسی که مواظب نمازش نباشد.

▪ محرومیت از شفاعت

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند:

«هر کس عمداً نمازش را ترک کند،‌ بر در جهنم نامش در زمره دوزخیان نوشته می‌شود.»(۲۶)

آثار فراوان دیگری هم در روایات درباره نماز و یا کوتاهی کردن در باب نماز اشاره شده که به طور گذرا ذکر می‌کنیم:

ـ گلستان شدن قبر همانند باغی از باغ‌های بهشت در سایه خواندن نماز شب .

ـ ملاقات با پروردگار در پی محافظت بر نمازهای پنجگانه.

ـ دور ماندن از امان خدا و رسول او هنگام ترک عمدی نماز.

ـ حرام شدن جسد او بر آتش وقتی که گام به سوی نماز جمعه بر می‌دارد.

ـ شهادت قطعه‌ای از زمین که او بر آن سجده کرده و پیشانی بر خاک نهاده است.

ـ نماز، جواز عبور از صراط .

اینها گوشه‌ای از آثار نماز و مواظبت بر آن و دقت در انجام کامل و تام این عبادت الهی است که این همه ثمرات را به دنبال خود دارد.(۲۷)

پی‌نوشت‌ها:

۱- وسائل الشیعه، ج ۴، ص ۲۷.

۲- اعتقادات، علامه مجلسی، ص ۲۹، به نقل از سر الصلوة امام خمینی ـ رحمة الله علیه ـ ، ص ۷.

۳- عنکبوت، ۴۵.

۴- بقره، ۴۵.

۵- طه، ۱۴.

۶- بقره، ۱۵۲.

۷- تفسیر نور، ج ۷، ص ۳۳۰.

۸- تفسیر کبیر فخر رازی، ج ۴، ص ۱۴۴، به نقل از تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۵۱۵ (با تصرف و اضافات).

۹- المیزان، ج ۱۳، ص ۲۴۲، ذیل آیه، نمونه، ج ۱۲، ذیل آیه.

۱۰- بقره، ۲۵۵.

۱۱- لئالی الاخبار، ج۴، ص ۱.

۱۲- بحارالانوار، ج ۷۹، ص ۲۳۲.

۱۳- وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۳۷۲.

۱۴- بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۴۴.

۱۵- نهج البلاغه، نامه ۲۷، به نقل از کتاب رازهای نماز، آیة الله جوادی آملی، ص ۱۸.

۱۶- کافی، ج ۳، ص ۲۶۸، به نقل از کتاب «رازهای نماز» آیة الله جوادی آملی،‌ ص ۱۰.

۱۷- بحارالانوار، ج ۷۹، ص ۲۳۲، (فرازی از حدیث نقل شده است الصلاة .... ناء ....).

۱۸- مستدرک سفینة البحار، ج ۳، ص ۱۴۷.

۱۹- کنز العمال، ج ۷، حدیث ۱۹۰۳۶.

۲۰- محجة البیضاء، ج ۱، ‌ص ۲۴۴، قریب به همین مضمون در کتاب فتح العزیز، ج ۴،‌ ص ۲۸۸.

۲۱- بحارالانوار، ج ۸۴، ص ۱۵۲، ثواب الاعمال، ص ۴۱ .

۲۲- بحارالانوار، ج ۶۹، ص ۳۰۱.

۲۳- وسائل الشیعه، ج ۴، ص ۲۴، چاپ آل البیت.

۲۴- نهج البلاغه، خطبه ۱۹۹، ترجمه دشتی.

۲۵- بحارالانوار، ج ۷۹، ص ۲۰۲.

۲۶- کنز العمال، ج ۷، حدیث ۱۹۰۹۰.

۲۷- اکثر روایات از معجم فقهی استفاده شده و آدرس‌ها بر اساس این نرم افزار می‌باشد.

"رضا سعیدی پور"